بررسی عوامل فرهنگی تأثیرگذار بر شکل‌گیری شخصیت دیو در افسانه‌های آذربایجان براساس مطالعات انسان‌شناسی فرهنگی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان ، ایران.
2
دانشجوی دکتری، پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
10.48311/cfl.2025.27594
چکیده
دیوها در افسانه‌های آذربایجان، گاه مظهر شر و بدی و ستمکاری هستند که از لحاظ بدنی قدرتمندند و بر انسان پیروز و غالب‌اند و گاه در برخی موقعیت‌ها، انسان یا به‌لحاظ توان و نیروی بدنی یا به‌لحاظ ذکاوت و هوش آن‌ها را مغلوب می‌کند. پژوهش حاضر این تغییر و تحول را از منظر انسان‌شناسی فرهنگی بررسی می‌کند و سؤال اصلی پژوهش این است که دیو در افسانه‌های آذربایجان از نظرگاه‌های انسان‌شناسی توضیح‌دهندۀ چه پدیده‌های فرهنگی است و براساس کدام مقتضیات فرهنگی به‌وجود آمده است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر بررسی شخصیت دیو در افسانه‌های مکتوب آذربایجان با روش گردآوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای به شناخت و تحلیل فرهنگ مردم آذربایجان پرداخته و به نتایجی از این دست رسیده است که براساس نظرگاه‌های کارکردگرایی مالینوفسکی، فرهنگ ازدواج اجباری، فرهنگ مردسالاری، فرهنگ رزم و حماسه و هوشیاری در برابر دشمن و دفع فریب‌خوردگی، فرهنگ تقدیرگرایی، فرهنگ ارزشمندی عشق پاک و نیز توسعه‌یافتگی فرهنگی با عنایت به رشد فکری و بینشی مردم طی دوران، در شکل‌گیری شخصیت دیو در افسانه‌هایشان تأثیرگذار بوده و این وجوه فرهنگی بیانگر احوال و خلقیات مردم آن جامعه و روشنگر هویت فرهنگی‌شان است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابراهیمی، م. (1392). بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی است. فرهنگ و ادبیات عامه، 1(1)، 53-82.
بهرنگی، صمد، و دهقانی، بهروز (1357). افسانه‌های آذربایجان. تهران: نیل.
بیتس، د.، و پلاگ، ف. (1392). انسان‌شناسی فرهنگی. ترجمۀ م. ثلاثی. تهران: علمی.
ترنر، ج. (1382). ساخت نظریۀ جامعه‌شناختی. ترجمۀ ع. لهسایی‌زاد. شیراز: نوید.
جاودسخن، ت.، دادور، ا.، و عرب، ز. (1401). بررسی و تحلیل هنر ابورجینال‌های استرالیایی با رویکرد نظریۀ کارکردگرایی مالینوفسکی. هنرهای کاربردی، 2، 5ـ 19.
ریویر، ک. (1379). درآمدی بر انسان‌شناسی. ترجمۀ ن. فکوهی. تهران: نشر نی.
سلیمی‌پور، ب. (1395). بررسی سیر تحول نقش دیو در فرهنگ ایران باستان و هنر نگارگری ایرانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
صابونچی، م. (1401). رسالۀ صد دیو. تهران: کاربن.
فکوهی، ن. (1391). مبانی انسان‌شناسی. تهران: نی.
فکوهی، ن. (1395). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نشر نی.
مارزلف، ا. (1376). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمۀ ک. جهانداری. تهران: سروش.
مالینوفسکی، ب. (1395). نظریۀ علمی فرهنگ. ترجمۀ م. فرهمند. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ﻣﻌﯿﻦ، م. (1۳۸۷). ﻓﺮﻫﻨگ ﻣﻌﯿﻦ. ﺗﻬﺮان: دﺑﯿﺮ.
مهدوی‌زاده، ا. (1395). تحلیل و بررسی مردم‌شناختی آیین‌های گذار (تولد، ازدواج، طلاق، مرگ): مورد مطالعه (روستای النگ از توابع شهرستان کردکوی استان گلستان). پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة مردم‌شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی.
قرائی‌مقدم، ا. (1382). انسان‌شناسی فرهنگی (مردم‌شناسی فرهنگی). تهران: ابجد.
کوئن، ب. (1386). درآمدی به جامعه‌شناسی. ترجمۀ م. ثلاثی. تهران: توتیا.
کوهی، ج. (1392). افسانه‌های دیار حیدربابا. تبریز: اختر.
کوهی، ج. (1401). نمادهای اساطیری افسانه‌های ایرانی. تبریز: اختر.
گرجی، م.، و پورکلهر، ا. (1392). نگاهی انسان‌شناسی به زبان و فرهنگ عامه. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 30(1)، 177ـ197.
گولد، ج.، و کولب، و. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. تهران: مازیار.
