آیین‌های ازدواج در فرهنگ عامۀ کرمانشاه و مناسبات آن با اسطوره

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
دانشگاه حکیم سبزواری
چکیده
باورهای عامه در استان کرمانشاه، به‌ویژه میان کُردهای ساکن در این استان، خاص، دست‌نخورده‌ و در ارتباط با تفکرات اساطیری هستند. نگارنده در جستار حاضر با روش پژوهش میدانی و تحلیل یافته‌ها به بررسی و تحلیل آیین‌های ازدواج در ایل‌های سنجابی، کلهر و گوران پرداخته و ریشۀ اسطوره‌ای این آیین‌ها را کاویده است. در میان بسیاری از آیین‌های ازدواج موجود در ایل‌های مذکور، آیین‌های خواستگاری، برگزاری عروسی در روزی فرد، حضور زنی با عنوان پاخه‌سور، لباس سرخ عروس و نان و نمک همراه او، جادوی گِره، حضور عناصر ذکور در امور نمادین عروسی و رقص و موسیقی، ارتباط عمیقی با تفکرات اسطوره‌ای و باستانی دارند. برایند تحقیق حاکی از آن است که خواستگاری در ایل‌های مذکور، بیشتر به‌صورت پیش‌قدم‌شدن خانوادۀ دختر و یادآور ازدواج‌ در ادوار مادرتباری است. زنی که با عنوان پاخه‌سور از او یاد می‌شود، نقش کلیدی ایزدبانو اَشی را دارد که در اساطیر ایرانی با پیوند زناشویی و یاری‌گری زنانه همراه است. برگزاری عروسی در روزهای فرد هفته، با تقدس اعداد یک، سه و هفت در اساطیر در ارتباط است. رنگ سرخ لباس عروس دارای ژرف‌ساخت اسطوره‌ای و مبیّن حیات و باروری و نان و نمک همراه او مرتبط با مفهوم فرّه است. جادوی گره که بیشتر با عنوان بستن داماد از آن یاد می‌شود، نوعی جادوی تقلیدی بوده و نقش پررنگ عناصر ذکور در عروسی، در پیوند با آتش و مفهوم نمادین اجاق است. موسیقی و رقص معروف کردی (هَلَه‌په‌رکی) نیز در اصل تکرار آیین‌های بزرگداشت زمین و مرتبط با عصر کشاورزی است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


آموزگار، ژ. (1384). تاریخ اساطیری ایران. چاپ هفتم. تهران: سمت.
آلیگیری، د. (1380). کمدی الهی. ترجمۀ ش. شفا. چاپ یازدهم. تهران: امیرکبیر.
استروس، ک. (1361). توتمیسم. ترجمۀ م. راد. چاپ اول. تهران: توس.
اسماعیل‌پور، ا. (1391). اسطوره، بیان نمادین. چاپ سوم. تهران: سروش.
الیاده، م. (1387). مقدس و نامقدس. ترجمۀ نصرالله زنگویی. چاپ دوم. تهران: سروش.
الیاده، م. (1388). شمنیسم. ترجمۀ م.ک. مهاجری. چاپ دوم. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
اوستا. جلد دوم. (1374). ج. دوستخواه. تهران: مروارید.
باستید، ر. (1370). دانش اساطیری. ترجمۀ ج. ستاری. تهران: توس.
بنونیست، ا. (1377). دین ایرانی بر پایۀ متن‌های معتبر یونانی. ترجمۀ ب. سرکاراتی. چاپ سوم. تهران: قطره.
بهار، م. (1386). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ ششم. تهران: آگه.
پرنیان، م. (1374). فرهنگ عامۀ کرد (کرمانشاه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
جابز، گ. (1397). فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور، ترجمه و تنظیم م.ر. بقاپور. تهران: اختران.
جباره، ع. (1397). بررسی باورهای عامیانه و اساطیری در روایتی نقالی از داستان رستم و اسفندیار. پژوهش‌نامۀ ادب حماسی. 4 (2). 74-51.
جمشیدی، ز.، آرتا، س.م. (1399). مناسبات بین اسطوره و باورهای عامه. مجلۀ فرهنگ و ادبیات عامه. 8 (33). 272-245.
چاوش اکبری، ر. (1381). هفت رمز نمادین فروهر. چاپ دوم. تهران: زوّار.
خالقی مطلق، ج. (1386). سخن‌های دیرینه، به کوشش ع. دهباشی، تهران: افکار.
خوشحالی، ب. (1387). فرهنگ واژگان، اصطلاحات و کنایات ژوان. چاپ اول. تهران: پانیذ.
دادگی، ف. (1380). بندهشن. گزارش م. بهار. چاپ دوم. تهران: توس.
دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. (1388). ج17. زیر نظر ک. موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
دوبوکور، م. (1373). رمزهای زنده جان. تهران: مرکز.
رستگار فسایی، م. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رید، ا. (1390). پدرسالاری (گذار از مادرسالاری به پدرسالاری). ترجمۀ ا. مقصودی. تهران: گل‌آذین.
زاده‌حسن، ن.، نشاتی، ف. (1396). بررسی تأثیر جادوی هومیوپاتیک بر فرهنگ عامه مردم بهبهان. در دومین همایش ملی نگاهی نو به زبان و ادب عامه. بوشهر.
سان، ه. (1379). زندگی با رنگ. ترجمۀ ن. صفاریان، تهران: اساطیر.
ستاری، ج. (1386). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.
سلطانی، م.ع. (1385). نقش کردها در پاسداری از فرهنگ و تمدن ایرانی. چاپ اول. تهران: وزارت امور خارجه.
شمس، ص. (1378). نگاهی به فرهنگ مردم کرمانشان. چاپ اول. تهران: فکرنو.
شوالیه، ژ.، گربران، آ. (1382). فرهنگ نمادها: اساطیر، رؤیاها، رسوم و... ترجمه و تحقیق س. فضایلی. چاپ اول. تهران: جیحون.
طلایی، ح. (1374). باستان‌شناسی و هنر ایران در هزارۀ اول قبل از میلاد. تهران: سمت.
عرب گلپایگانی، ع. (1376). اساطیر ایران باستان: جنگی از اسطوره‌ و اعتقادات در ایران باستان. چاپ اول. تهران: هیرمند.
فتوحی رودمعجنی، م. (1389). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فردوسی، ا. (1386). شاهنامه. به کوشش ج. خالقی مطلق. تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فروید، ز. (1382). توتم و تابو. ترجمۀ ا. پورباقر. چاپ دوم. تهران: آسیا.
فریزر، ج.ج. (1396). شاخۀ زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمۀ ک. فیروزمند. تهران: آگه.
کاظمی، ب. (1380). هویت ملی در ترانه‌های اقوام ایرانی. چاپ اول. تهران: مؤسسۀ مطالعات ملی.
کاظمی، بهمن، (1389)، موسیقی قوم کرد، چاپ اول، تهران: شادرنگ.
محجوب، م.ج. (1387). ادبیات عامیانۀ ایران. به کوشش ح. ذوالفقاری. چاپ چهارم. تهران: چشمه.
همتی، ف. (1388). بررسی ادبیات کودکان در فرهنگ عامۀ کرمانشاه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه پیام نور.
همراهیان، ط. (1398). تأثیر شاهنامه بر ادبیات عامۀ کرمانشاه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
هینلز، ج.ر. (1387). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژ. آموزگار و ا. تفضلی. چاپ سوم. تهران: چشمه.
یاحقی، م.ج. (1391). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
یشت‌ها. (1381). ا. پورداوود، ج1 و 2، تهران: اساطیر.