خوش‌نوایی و گوش‌نوازی در «آییکَه» (لالایی‌های سیستان)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
آییکَه (â?i:ka) نوعی لالایی است که در منطقۀ سیستان به این نام خوانده می­شود. آییکه علاوه‌بر کارکرد لالایی، در گذشته کارکردهای دیگری هم داشته است. یکی از کارکردهای آن این بوده است که برای حیوانات نیز خوانده می­شده است. از سوی دیگر، هرگاه خطر حملۀ دشمنان وجود داشته است، زنان با خواندن آییکه، دیگران را از وجود دشمن آگاه می­کردند. با توجه به اینکه آییکه معمولاً برای کودک با آواز خوش خوانده می­شود، خوش‌نوایی و موسیقایی بودن آن، اهمیت فراوانی دارد. نوشتۀ حاضر به این پرسش اصلی پاسخ می­دهد که چه ویژگی­هایی را می‌توان برای گوش‌نوازی و خوش‌نوایی آییکَه­های سیستانی برشمرد؟ نتیجۀ تحقیق حاکی از کاربرد وزن عروضی، قافیه و ردیف، انواع تکرار، و موسیقی معنوی، باوجود قواعد منحصربه‌فرد در آوردن قافیه، وجود صنعت تکرار به گونه­های مختلف تکرار واج، واژه، عبارت، مصراع و... است. تاکنون آییکه­های سیستان، در کتابی مستقل جمع‌آوری نشده‌ و تنها در کتاب­های مختلفی که به فرهنگ عامیانۀ سیستان پرداخته­اند، نمونه­هایی از آییکه آورده شده است. بنابراین، در این مقاله از دو روش تحقیقی بهره برده شده است. برخی از آییکه­هایی که در آثار مختلف موجود بوده است، به روش کتابخانه­ای گردآوری شده است، اما بخش زیادی از آییکه­های به‌کاربرده‌شده در این پژوهش، به روش میدانی جمع‌آوری شده است. پس از آن با روش تحلیلی، جنبه­های گوناگون موسیقایی و خوش‌نوایی آییکه توصیف شده است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالقاسمی، محسن. (1367). تاریخ مختصر زبان فارسی. تهران: کتابخانه طهوری.
افشار سیستانی، ایرج. (1381). ویژگی‌های اخلاقی و نژادی مردم سیستان. زابل: دانشگاه زابل.
الهامی، فاطمه. (1394). «ویژگی‌های ساختاری و ادبی دوبیتی‌های سیستان». دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س3. ش7. زمستان. صص261-235.
ایمن، لیلی ومیرهادی، توران ودولت آبادی، مهدخت. (بی تا). گذری در ادبیات کودکان. تهران: شورای کتاب کودک.
بلنیتسکی، آ. (1364). خراسان و ماوراء النهر. ترجمه پرویز ورجاوند. تهران: گفتار.
بهار، محمد تقی. (2535).بهار و ادب فارسی. به کوشش محمد گلبن. تهران: کتاب‌های جیبی. جلد اول.
بیگ زاده، خلیل و ایبک آبادی، فاطمه. (1396). «هنجارگریزی معنایی در لالایی ایرانی و اله تاجیکی بر اساس نظریه‌ی لیچ». دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س5. ش17. آذر و دی. صص245-223.
پناهی سمنانی، محمد احمد. (1376). ترانه و ترانه سرایی در ایران. تهران: سروش.
حدادی، نصرت الله. (1376). فرهنگنامه موسیقی ایران. تهران: توتیا.
حسن لی، کاوس. (1382). «لالایی‌های مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی». مجله‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره‌ی اول، صص80-61.
داد، سیما. (1383)فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
ذوالفقاری، حسن و احمدی، لیلا. (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سرودهای ایران». مجله‌ی ادب پژوهی، شماره‌ی 8و7، بهار و تابستان، صص170-143.
رضایی، عربعلی. (1382). واژگان توصیفی ادبیات. تهران: فرهنگ معاصر.
رئیس الذاکرین، غلامعلی. (1370). کندو. مشهد: سعید.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1378). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
---، ----: (1383). بیان و معانی. تهران: فردوس.
شهنازی، جواد. (1392). فرهنگ گویش سیستانی «خَنج».ج1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صمدی، حبیب ا... (1334). سیستان از نظر باستان شناسی. ج1. تهران: گزارش‌های باستان شناسی.
علی پور، منوچهر. (1384). آشنایی با ادبیات کودکان. تهران: تیرگان.
عمرانی، غلامرضا. (1393). ادبیات سیستان، بخش نظم، شعر امروز. ج1. تهران: دریافت.
کریستین سن، آرتور. (1355). کیانیان. ترجمه ذبیح ا... صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کوهی کرمانی، حسین. (1379). ترانه‌های محلی ایران. نقدی از ملک الشعرای بهار. تهران: پارسا.
کیانوش، محمود. (1379). شعر کودک در ایران. تهران: آگاه.
گروسه، رنه. (1350). امپراتوری صحرانوردان. ترجمه‌ی عبدالحسین میکده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گلستانه، مزار. (1386). فرهنگ عامه(2): ادبیات وشعرعامیانه مردم سیستان. مشهد:عروج اندیشه.
---، ---. (1388). فرهنگ عامه(4): سور و سوگ در سیستان. مشهد: عروج اندیشه.
محجوب، محمد جعفر: (1382). ادبیات عامیانه‌ی ایران (مجموعه مقالات درباره‌ی افسانه-ها و آداب و رسوم مردم ایران). ج1.به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
میرهادی، توران وجهانشاهی،ایرج (1376). فرهنگ‌نامه کودکان ونوجوانان.ج2. تهران: شرکت تهیه ونشر فرهنگ‌نامه کودکان ونوجوانان.
ناتل خانلری، پرویز. (1354). وزن شعر فارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نیکوکاری، عیسی. (1352). ترانه‌های نیمروز. تهران: مرکز ملی پژوهش‌های مردم‌شناسی و فرهنگ عامه.
واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین. (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. ویراسته و گزاره میرجلال الدین کزازی. تهران: مرکز.
وحیدیان کامیار، تقی. (1382). بررسی وزن شعر عامیانه‌ی فارسی. تهران: چشمه.
هرتسفلد، ارنست. (1381). ایران در شرق باستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایت، صادق. (1381). فرهنگ عامیانه‌ی مردم ایران. تهران: چشمه.
همایی، جلال الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
یاحقی، محمد جعفر. (1374). چون سبوی تشنه. تهران: جامی.
-Klein, Barbro. (2001). In international encyclopedia of the social and behavioral sciences. Volume8. New York: Elsevier.
-Sims, Martha C. and Stephens, Martine. (2005). An introduction to the study of people and their Tradition. Logan: Utah State University Press.