آییکَه (â?i:ka) نوعی لالایی است که در منطقۀ سیستان به این نام خوانده میشود. آییکه علاوهبر کارکرد لالایی، در گذشته کارکردهای دیگری هم داشته است. یکی از کارکردهای آن این بوده است که برای حیوانات نیز خوانده میشده است. از سوی دیگر، هرگاه خطر حملۀ دشمنان وجود داشته است، زنان با خواندن آییکه، دیگران را از وجود دشمن آگاه میکردند. با توجه به اینکه آییکه معمولاً برای کودک با آواز خوش خوانده میشود، خوشنوایی و موسیقایی بودن آن، اهمیت فراوانی دارد. نوشتۀ حاضر به این پرسش اصلی پاسخ میدهد که چه ویژگیهایی را میتوان برای گوشنوازی و خوشنوایی آییکَههای سیستانی برشمرد؟ نتیجۀ تحقیق حاکی از کاربرد وزن عروضی، قافیه و ردیف، انواع تکرار، و موسیقی معنوی، باوجود قواعد منحصربهفرد در آوردن قافیه، وجود صنعت تکرار به گونههای مختلف تکرار واج، واژه، عبارت، مصراع و... است. تاکنون آییکههای سیستان، در کتابی مستقل جمعآوری نشده و تنها در کتابهای مختلفی که به فرهنگ عامیانۀ سیستان پرداختهاند، نمونههایی از آییکه آورده شده است. بنابراین، در این مقاله از دو روش تحقیقی بهره برده شده است. برخی از آییکههایی که در آثار مختلف موجود بوده است، به روش کتابخانهای گردآوری شده است، اما بخش زیادی از آییکههای بهکاربردهشده در این پژوهش، به روش میدانی جمعآوری شده است. پس از آن با روش تحلیلی، جنبههای گوناگون موسیقایی و خوشنوایی آییکه توصیف شده است.
ابوالقاسمی، محسن. (1367). تاریخ مختصر زبان فارسی. تهران: کتابخانه طهوری.
افشار سیستانی، ایرج. (1381). ویژگیهای اخلاقی و نژادی مردم سیستان. زابل: دانشگاه زابل.
الهامی، فاطمه. (1394). «ویژگیهای ساختاری و ادبی دوبیتیهای سیستان». دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س3. ش7. زمستان. صص261-235.
ایمن، لیلی ومیرهادی، توران ودولت آبادی، مهدخت. (بی تا). گذری در ادبیات کودکان. تهران: شورای کتاب کودک.
بلنیتسکی، آ. (1364). خراسان و ماوراء النهر. ترجمه پرویز ورجاوند. تهران: گفتار.
بهار، محمد تقی. (2535).بهار و ادب فارسی. به کوشش محمد گلبن. تهران: کتابهای جیبی. جلد اول.
بیگ زاده، خلیل و ایبک آبادی، فاطمه. (1396). «هنجارگریزی معنایی در لالایی ایرانی و اله تاجیکی بر اساس نظریهی لیچ». دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س5. ش17. آذر و دی. صص245-223.
پناهی سمنانی، محمد احمد. (1376). ترانه و ترانه سرایی در ایران. تهران: سروش.
حدادی، نصرت الله. (1376). فرهنگنامه موسیقی ایران. تهران: توتیا.
حسن لی، کاوس. (1382). «لالاییهای مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالاییهای ایرانی». مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارهی اول، صص80-61.
داد، سیما. (1383)فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
ذوالفقاری، حسن و احمدی، لیلا. (1388). «گونهشناسی بومیسرودهای ایران». مجلهی ادب پژوهی، شمارهی 8و7، بهار و تابستان، صص170-143.
رضایی، عربعلی. (1382). واژگان توصیفی ادبیات. تهران: فرهنگ معاصر.
رئیس الذاکرین، غلامعلی. (1370). کندو. مشهد: سعید.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1378). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
---، ----: (1383). بیان و معانی. تهران: فردوس.
شهنازی، جواد. (1392). فرهنگ گویش سیستانی «خَنج».ج1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صمدی، حبیب ا... (1334). سیستان از نظر باستان شناسی. ج1. تهران: گزارشهای باستان شناسی.
علی پور، منوچهر. (1384). آشنایی با ادبیات کودکان. تهران: تیرگان.
عمرانی، غلامرضا. (1393). ادبیات سیستان، بخش نظم، شعر امروز. ج1. تهران: دریافت.
کریستین سن، آرتور. (1355). کیانیان. ترجمه ذبیح ا... صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کوهی کرمانی، حسین. (1379). ترانههای محلی ایران. نقدی از ملک الشعرای بهار. تهران: پارسا.
کیانوش، محمود. (1379). شعر کودک در ایران. تهران: آگاه.
گروسه، رنه. (1350). امپراتوری صحرانوردان. ترجمهی عبدالحسین میکده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گلستانه، مزار. (1386). فرهنگ عامه(2): ادبیات وشعرعامیانه مردم سیستان. مشهد:عروج اندیشه.
---، ---. (1388). فرهنگ عامه(4): سور و سوگ در سیستان. مشهد: عروج اندیشه.
محجوب، محمد جعفر: (1382). ادبیات عامیانهی ایران (مجموعه مقالات دربارهی افسانه-ها و آداب و رسوم مردم ایران). ج1.به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
میرهادی، توران وجهانشاهی،ایرج (1376). فرهنگنامه کودکان ونوجوانان.ج2. تهران: شرکت تهیه ونشر فرهنگنامه کودکان ونوجوانان.
ناتل خانلری، پرویز. (1354). وزن شعر فارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نیکوکاری، عیسی. (1352). ترانههای نیمروز. تهران: مرکز ملی پژوهشهای مردمشناسی و فرهنگ عامه.
واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین. (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. ویراسته و گزاره میرجلال الدین کزازی. تهران: مرکز.
وحیدیان کامیار، تقی. (1382). بررسی وزن شعر عامیانهی فارسی. تهران: چشمه.
هرتسفلد، ارنست. (1381). ایران در شرق باستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایت، صادق. (1381). فرهنگ عامیانهی مردم ایران. تهران: چشمه.
همایی، جلال الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
یاحقی، محمد جعفر. (1374). چون سبوی تشنه. تهران: جامی.
-Klein, Barbro. (2001). In international encyclopedia of the social and behavioral sciences. Volume8. New York: Elsevier.
-Sims, Martha C. and Stephens, Martine. (2005). An introduction to the study of people and their Tradition. Logan: Utah State University Press.