مضامین افسانه‌های شفاهی تیپ 467 (تحلیلی بر مضامین تیپ 467 با تمرکز بر افسانه «تنبلو»)
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
پردیس بین المللی کیش،دانشگاه تهران
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه تهران
3
استادیار،موسسه لغتنامه دهخدا و مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی،دانشگاه تهران
چکیده
دزدیده شدن دختری به دست دیو، زندانی شدن او در مکانی مانند باغ یا قصر و تقاضای آمیزش جنسی دیو از دختر، از مضامین اصلی افسانه های شفاهی تیپ 467 (مطابق فهرست جهانی آرنه- تامسون) نظیر افسانه تنبلو است که به اشکال مختلف در مناطق متفاوت ایران روایت شده است. خون دختر پس از چکیدن در آب به گل تبدیل میشود؛ اعتقاد به این مضمون (روییدن گیاه از خون یا اندام انسان) از دیرباز در بین اقوام مختلف رواج داشته و بنمایه اساطیری آن را می توان در داستان کیومرث در بندهش و روییدن گیاه ریباس از نطفه او یافت. دیو که در این دسته از افسانه ها همواره از دختر تقاضای آمیزش جنسی دارد، نماد انسانی است که به واسطه خصوصیات اخلاقی ناپسند از جامعه طرد شده و اکنون میخواهد با درآمیختن با همنوع خویش دوباره به جامعه بازگردد. اما دختر از پذیرش درخواست دیو سر باز میزند و با رسیدن قهرمان شیشه عمر دیو پیدا شده و قهرمان دیو را از میان برمی دارد. در این پژوهش سعی شده است با نگاهی همه جانبه به این مضامین و تحلیل آنها از دیدگاههای مختلف، چرایی رفتار دیو مشخص شود. شیوه تحقیق در این مقاله تحلیلی-توصیفی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1.اوستا (1394).گزارش و پژوهش جلیل دوست خواه.چ18.تهران:مروارید.
2.آموزگار،ژاله (1393).تاریخ اساطیری ایران.ویراست2.چ16.تهران:سمت.
3.--------(1396).زبان،فرهنگ و اسطوره.چ5.تهران:معین.
4.ابراهیمی،معصومه (1397).دیوشناسی ایرانی.تهران:فرهامه.
5.الول ساتن،ل.پ (1398).توپوزقلی میرزا.به کوشش احمد وکیلیان و زهره زنگنه.زیر نظر اولریش مارزلف.چ2.تهران:ثالث.
6.الیاده،میرچا (1393).تصاویر و نمادها.ترجمة محمد کاظم مهاجری.تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
7.انجوی شیرازی،سید ابوالقاسم(1394).گل بو مادران.ویراست2.چ2.تهران:امیرکبیر.
8.-------------------(1395).دختر نارنج و ترنج.ویراست2.چ3.تهران:امیرکبیر.
9.بُندَهش هندی(1388).به کوشش فردیناند یوستی.تصحیح و ترجمه رقیه بهزادی.تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
10.پورداود،ابراهیم (1394).یشت ها.چ2.تهران:اساطیر.
11.تاواراتانی،ناهوکو(1393).دیو از افسانه تا واقعیت.تهران:بهجت.
12.حمیدی،کردیه (1388).«جانوران در اندیشه های ایران باستان(با تأکید بر اندیشة زرتشت پیامبر)».نخستین همایش تاریخ،فلسفه و منطق زیست شناسی.مشهد.دانشگاه فردوسی.
13.دوانی،فزونه و دیگران(1394).«بازتاب نمادین قربانی میترایی-اسطورة کشتن گاو نخستین-در هفت پیکر نظامی».فصلنامه متن شناسی ادب فارسی.س7.ش2.
14.ذوالفقاری،حسن و علی اکبر شیری(1395).باورهای عامیانة مردم ایران.چ2.تهران:چشمه.
15.ذوالفقاری،حسن(1397).ادبیات داستانی عامه.تهران:خاموش.
16.شمسی،فاطمه(1396).بررسی چهرة دیو و پری در افسانه های مازندران.تهران:سوره مهر.
17.صفا،ذبیح الله(1387).حماسه سرایی در ایران.چ4.تهران:فردوس.
18.طباطبایی،احمد (1343).«دیو و جوهر اساطیری آن».زبان و ادب فارسی(نشریة سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز).سال16.شماره69. 39-45.
19.طوسی،محمد بن محمود(1391).عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات.تصحیح منوچهر ستوده.چ4.تهران:علمی و فرهنگی.
20.فَرنبَغ دادَگی (1397).بُندَهِش.به کوشش مهرداد بهار.چ6.تهران:توس.
21.فریزر،جیمز جرج(1396).شاخة زرین.چ10.تهران:آگاه.
22.کریستین سن،آرتور(2535).آفرینش زیانکار در روایات ایرانی.ترجمة احمد طباطبایی.تبریز:دانشگاه تبریز.
23.---------------(1393).ایران در زمان ساسانیان.ترجمة رشید یاسمی.ویرایش حسن رضایی باغ بیدی.چ8.تهران:صدای معاصر.
24.گیل گمش (1383)،برگردان احمدشاملو.چ2.تهران:چشمه.
25.مارزلف،اولریش (1376).طبقه بندی قصه های ایرانی.ترجمة کیکاووس جهانداری.چ2.تهران:سروش.
26.مالاندرا،ویلیام(1393).مقدمه ای بر دین ایران باستان.ترجمة خسرو قلی زاده.چ2.تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
27.معین،محمد (1384).مزدیسنا و ادب پارسی.ج1.چ4.تهران:دانشگاه تهران.
28.مهاجری،زهرا(1395).مجموعه افسانه های ایرانی.ج7.مشهد:به نشر.
2.آموزگار،ژاله (1393).تاریخ اساطیری ایران.ویراست2.چ16.تهران:سمت.
3.--------(1396).زبان،فرهنگ و اسطوره.چ5.تهران:معین.
4.ابراهیمی،معصومه (1397).دیوشناسی ایرانی.تهران:فرهامه.
5.الول ساتن،ل.پ (1398).توپوزقلی میرزا.به کوشش احمد وکیلیان و زهره زنگنه.زیر نظر اولریش مارزلف.چ2.تهران:ثالث.
6.الیاده،میرچا (1393).تصاویر و نمادها.ترجمة محمد کاظم مهاجری.تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
7.انجوی شیرازی،سید ابوالقاسم(1394).گل بو مادران.ویراست2.چ2.تهران:امیرکبیر.
8.-------------------(1395).دختر نارنج و ترنج.ویراست2.چ3.تهران:امیرکبیر.
9.بُندَهش هندی(1388).به کوشش فردیناند یوستی.تصحیح و ترجمه رقیه بهزادی.تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
10.پورداود،ابراهیم (1394).یشت ها.چ2.تهران:اساطیر.
11.تاواراتانی،ناهوکو(1393).دیو از افسانه تا واقعیت.تهران:بهجت.
12.حمیدی،کردیه (1388).«جانوران در اندیشه های ایران باستان(با تأکید بر اندیشة زرتشت پیامبر)».نخستین همایش تاریخ،فلسفه و منطق زیست شناسی.مشهد.دانشگاه فردوسی.
13.دوانی،فزونه و دیگران(1394).«بازتاب نمادین قربانی میترایی-اسطورة کشتن گاو نخستین-در هفت پیکر نظامی».فصلنامه متن شناسی ادب فارسی.س7.ش2.
14.ذوالفقاری،حسن و علی اکبر شیری(1395).باورهای عامیانة مردم ایران.چ2.تهران:چشمه.
15.ذوالفقاری،حسن(1397).ادبیات داستانی عامه.تهران:خاموش.
16.شمسی،فاطمه(1396).بررسی چهرة دیو و پری در افسانه های مازندران.تهران:سوره مهر.
17.صفا،ذبیح الله(1387).حماسه سرایی در ایران.چ4.تهران:فردوس.
18.طباطبایی،احمد (1343).«دیو و جوهر اساطیری آن».زبان و ادب فارسی(نشریة سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز).سال16.شماره69. 39-45.
19.طوسی،محمد بن محمود(1391).عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات.تصحیح منوچهر ستوده.چ4.تهران:علمی و فرهنگی.
20.فَرنبَغ دادَگی (1397).بُندَهِش.به کوشش مهرداد بهار.چ6.تهران:توس.
21.فریزر،جیمز جرج(1396).شاخة زرین.چ10.تهران:آگاه.
22.کریستین سن،آرتور(2535).آفرینش زیانکار در روایات ایرانی.ترجمة احمد طباطبایی.تبریز:دانشگاه تبریز.
23.---------------(1393).ایران در زمان ساسانیان.ترجمة رشید یاسمی.ویرایش حسن رضایی باغ بیدی.چ8.تهران:صدای معاصر.
24.گیل گمش (1383)،برگردان احمدشاملو.چ2.تهران:چشمه.
25.مارزلف،اولریش (1376).طبقه بندی قصه های ایرانی.ترجمة کیکاووس جهانداری.چ2.تهران:سروش.
26.مالاندرا،ویلیام(1393).مقدمه ای بر دین ایران باستان.ترجمة خسرو قلی زاده.چ2.تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
27.معین،محمد (1384).مزدیسنا و ادب پارسی.ج1.چ4.تهران:دانشگاه تهران.
28.مهاجری،زهرا(1395).مجموعه افسانه های ایرانی.ج7.مشهد:به نشر.
