مأخذ یک قصه و یک تمثیل مثنوی در ادب عامه

نویسنده
گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولی عصر رفسنجان
چکیده
در مقاله حاضر مأخذ یک قصه و یک تمثیل مثنوی معنوی در ادب عامه نشان داده ­شده است. نخست حکایت عاشقی که شب در میعادگاه به خواب رفت و معشوق که او را خفته یافت، گردکانی چند در جیب او نهاد از دفتر ششم. شارحان مثنوی برای این قصه مآخذی در ادب رسمی نشان داده­‌اند؛ اما مأخذ آن در ادب عامه برای اولین بار در این مقاله و در حکایت عشق فرخ جواهری و فرخنده‌­بانو، دختر پادشاه دیلمان، نشان داده شده ­است. تمثیل مورد بررسی در این تحقیق، بانگ کردن سگ‌­بچگان در شکم سگ حامله از دفتر پنجم است که برای آن هیچ مأخذی در ادب رسمی و ادب عامه نشان داده نشده و در این مقاله برای نخستین بار مأخذ آن در بخشی از افسانۀ عاشق شدن پسر پادشاه مشرق به دختر پادشاه مغرب ـ که روایت مفصلی از حکایت مشهور شرط‌­بندی سیمرغ با سلیمان است ـ نشان داده شده­ است. علاوه بر ذکر مأخذ قصه و تمثیل یادشده، تغییر و تبدیلاتی که مولانا به شیوۀ معهود خود در روایات عامیانه و رسمی این قصه و تمثیل انجام داده نیز بحث و بررسی شده ­است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


- افلاکی، شمس‌الدین احمد (1385). مناقب‌العارفین. به کوشش تحسین یازیجی. چ 4 . تهران: دنیای کتاب.
- اِلوِل ساتن، ل. پ. (1376). قصه‌های مشدی گلین خانم. ویرایش اولریش مارزلف و همکاران. چ 2. تهران: نشر مرکز.
- بامشکی، سمیرا (1391) روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. چ 1. تهران: هرمس.
- بهاء ولد، محمد بن حسین خطیبی بلخی (1382). معارف بهاء ولد. چ 3. تهران: طهوری.
- پورنامداریان، تقی (1380). در سایۀ آفتاب. تهران: سخن.
- جامع‌الحکایات (1390 ). به کوشش پگاه خدیش و محمد جعفری (قنواتی). تهران: مازیار.
- جعفری (قنواتی)، محمد و سید احمد وکیلیان (1393). مثنوی و مردم. تهران: سروش.
- حسینی موسی، زهرا (1387). ضرب‌المثل‌های شهربابک. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1367). بحر در کوزه. تهران: انتشارات علمی.
- سورآبادی، ابوبکر عتیق (1381). تفسیر سورآبادی. به تصحیح سعیدی سیرجانی. چ 1. تهران: فرهنگ نشر نو.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1396). «مأخذ یکی از تمثیلات مثنوی». سرو رشید (یادنامۀ غلامرضا رشیدیاسمی). به کوشش ابراهیم رحیمی زنگنهو سهیل یاری. چ 1. کرمانشاه: نشر دیباچه.
- عطار، فریدالدین (1383). منطق‌الطیر. به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 1. تهران: سخن.
- فروزانفر، بدیع الزمان. (1384) شرح مثنوی شریف. تهران: انتشارات زوار.
- ــــــــــــ (1390). احادیث و قصص مثنوی. ترجمه و تنظیم حسین داودی. چ 5. تهران: امیرکبیر.
- مجمل‌التواریخ و القصص (1318). به تصحیح ملک‌الشعرا بهار. تهران: مؤسسۀ کلالۀ خاور.
- محمد بن منور (1381). اسرارالتوحید. به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 5. تهران: آگاه.
- منشی، ابوالمعالی نصرالله ( 1381). ترجمۀ کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی. چ 23. تهران: امیرکبیر.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1393). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد ا. نیکلسون. تصحیح مجدد و ترجمه حسن لاهوتی. تهران: میراث مکتوب.
- هزارویک‌شب (1383) ترجمۀ عبداللطیف تسوجی. چ 1. تهران: هرمس.