بررسی وزن و تکیۀ وزنی اشعار کودکانۀ ترکی آذربایجانی بر اساس رده‎شناسی وزنی آروای (2009)

آروای1 (2009) در کتاب به‌­سوی رده­شناسی صورت­های شعری2 از دو گروه از متخصصان نام می­برد که به مطالعات وزن‎شناسی3 می­پردازند. گروه نخست آن­هایی هستند که صورت­های عامیانه4 را به­صورت میدانی مطالعه می­کنند و دیگری متخصصانی­اند که صورت­های فاضلانه یا آموخته شده5 را به­صورت کتابخانه­ای بررسی می­کنند. از دیدگاه رده­شناسی این تقسیم­بندی به این دلیل است که صورت­های عامیانه از ساختار وزنی استفاده می­کنند که بر پایۀ تساوی زمانی6 است؛ یعنی ضربه­های7 سنگین دارند که معمولاٌ در صورت­های شعری فاضلانه وجود ندارد. درعوض، در صورت­های شعری فاضلانه، این تساوی­ها بر پایۀ مادۀ زبانی مانند هجا، تکیه، مورا و ... است. در شعر عامیانه، مادۀ زبانی وقتی اهمیت می­یابد که با تساوی­های زمانی ارتباط داشته باشد. رده­شناسی که آروای (2009) ارائه می­دهد، شامل چهار گروه وزن­شناسی زمانمند8، وزن­شناسی نوایی9، وزن‌شناسی شبه وزنی­10 و وزن­شناسی بزرگ­ساختار11 است. در این نوشته، وزن 100 مصراع شعر کودکانۀ ترکی آذربایجانی رایج در کشور ایران را بررسی می‎کنیم و نشان می‎دهیم که شعرهای کودکانۀ ترکی آذربایجانی دارای وزن زمانمند هستند. این اشعار در قالب وزن‎های ارائه­شده توسط طبیب‎زاده (1382) از وزن‎های عامیانۀ فارسی قرار می‎گیرند. در قسمت دوم مقاله به بررسی تکیۀ وزنی این اشعار می‎پردازیم. در بررسی‎های مربوط به تکیۀ وزنی این اشعار بر اساس دیدگاه لازار (1985، 2007) و طبیب‏زاده (1392)، ابتدا همۀ مصراع‎ها را به شطرها، پایه‎های و هجاهای تشکیل­دهنده‎‎شان تقسیم کردیم. سپس، کمیت هجاهایی را که تکیۀ وزنی می‎گیرند بررسی کردیم. در انتها به این نتیجه رسیدیم که 91% هجاهایی که در محل تکیۀ وزنی قرار می‎گیرند، هجای سنگین هستند و 9% هجای سبک پایان واژه هستند که تکیۀ واژگانی می‎گیرند.