پراکÙØ´ غÛرتصادÙÛ Ù Ú©Ø§ÙâÙØ§Û ØغراÙÛاÛÛ Ø¯Ø± اÛرا٠ک٠در Ùا٠آÙÙا «دÛÙ» ÙØÙد دارد
Author
Shiraz University
Abstract
اجداد هندیان و ایرانیان به دو گروه از خدایان (اهورا و دیوای اوستایی) اعتقاد داشتند. در ایران دیوها از مقام خدایی به ضد خدایی تنزل مرتبه مییابند و اهوراها در مقام خدایی باقی میمانند و در هند عکس آن اتفاق میافتد. با توجه به سیر بسیار کند تغییر در اعتقادات و نگرشها، آیا ممکن است قومی که در گذشته اعتقاد به خدایی دیوان داشته، چنان تغییر عقیده داده باشد که هیچ قرینهای بر خدایی دیوان نتوان یافت؟ شواهدی وجود دارد که نشان میدهد دیوها برای قرنها توسط اجداد ما پرستش میشدهاند. به منظور آشکار کردن یکی از این شواهد به بررسی نام محلهای جغرافیایی پرداخته شد. انسانها برای محل زیست و عوارض طبیعی پیرامونشان نامی بر میگزینند. این نامگذاریها تصادفی نبودهاند (وجه تسمیهای داشتهاند)، گرچند با گذر زمان وجه تسمیه به دست فراموشی سپرده می‌شود. «دیو» به صورت پیشوند و یا پسوند در ساختار نام تعدادی از روستاها، شهرها و عوارض طبیعی ایران وجود دارد. از 130 مورد نام جغرافیایی یافت شده که دیو در ساختار آنها حضور دارد، 34 مورد مربوط به دو استان گیلان و مازندران است و 96 مورد دیگر در سایر نقاط کشور پراکنده شده است. این تفاوت از نظر آماری معنادار است یعنی نامهای یافت شده به طور غیر تصادفی در دو استان شمالی کشور قرار گرفتهاند (2=27.19, df=1, P<0.001). یافته پژوهش حاضر که نشان دهنده حضور بسیار معنیدار و غیر تصادفی واژه «دیو» در نام محلهای جغرافیایی مازندران و گیلان است، شایان اهمیت است و بررسیهای بیشتری میطلبد.
- ابراهیمی، معصومه (1392-آ). «بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی.» فرهنگ و ادبیات عامه. دورۀ 1. ش 2. صص 53-82.
- ----------- (1392-ب). دیوشناسی ایرانی. چ 1. تهران: فرهامه.
- اذکایی، پرویز (1385). فرهنگ مردم همدان. چ 1. همدان: دانشگاه بوعلیسینا.
- اصلاح عربانی، ابراهیم (1384). «گیلان در تقسیمات کشوری». کتاب گیلان. به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی. ج 1. چ 3. رشت: گروه پژوهشگران ایران. صص 33-54.
- اکبری مفاخر، آرش (1391). «بنیادهای اساطیری و حماسی داستان دیوان مازندران در شاهنامه». پژوهشنامۀ ادب حماسی. س 8. ش 14. صص 33-64.
- اوشیدری، جهانگیر (1371). دانشنامۀ مزدیسنا. چ 1. تهران: نشر مرکز.
- ایرانشانبنابیالخیر (1377). کوشنامه. تصحیح جلال متینی. چ 1. تهران: انتشارات علمی.
- آموزگار، ژاله (1390). زبان، فرهنگ، اسطوره. چ 3. تهران: انتشارات معین.
- باقریخلیلی، علیاکبر و طیبه غزنوی (1391). «دیرینگی مازندران و فرهنگ مازندرانی.» مطالعات توسعۀ اجتماعی-فرهنگی. س 1. ش 1. صص 56-74.
- بویس، مری (1376). تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتیزاده. ج1 . چ 2. تهران: توس.
- بهار، مهرداد (1390). ادیان آسیایی. چ 9. تهران: چشمه.
- -------- (1393). از اسطوره تا تاریخ. چ 8. تهران: چشمه.
- پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران (شهریور 1395). متعلق به «سازمان نقشهبرداری کشور».
(http://gndb.ncc.org.ir/Pages/Search.aspx?d=quf8NKN2Rd99y1GbrpJz4egZgXu7jiEB&r=i1k2tofu)
- پوراحمد جکتاجی، محمدتقی (1385). فرهنگ عامیانۀ زیارتگاههای گیلان. چ 1. رشت: فرهنگ ایلیا.
- پهلوان، کیوان (1385). فرهنگ عامۀ الاشت. چ 1. تهران: آرون.
- تاواراتانی، ناهوکو (1393). دیو از افسانه تا واقعیت. چ 1. تهران: بهجت.
- جعفری، یونس (1374). «واژۀ ناشناختۀ «دیو» در شاهنامه فردوسی». مجموعهمقالات کنگرۀ جهانی بزرگداشت فردوسی. دی ماه 1369. بهکوشش غلامرضا ستوده. تهران: دانشگاه تهران. چ اول. صص 449-468.
- چوکسی، جمشید کرشاسب (1381). ستیز و سازش زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعۀ ایران نخستین سدههای اسلامی. ترجمه نادر میرسعیدی. چ 1. تهران: ققنوس.
- حاج سید جوادی، حسن (1384). «گیلان از پنج هزار سال پیش تا امروز». کتاب گیلان. به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی. رشت: گروه پژوهشگران ایران. ج 3. چ 3. صص 17-120.
- حیدر میرزا دوغلات، محمد (1383). تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاریفرد. چ 1. تهران: میراث مکتوب.
- خمامیزاده، حعفر (1384). «جغرافیای تاریخی». کتاب گیلان. به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی. ج1. چ3. رشت: گروه پژوهشگران ایران. صص 469-500.
- دهخدا، علیاکبر (1377). لغتنامه. چ 1. تهران: دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن و علی شیری (1395). باورهای عامیانۀ مردم ایران. چ 1. تهران: چشمه.
- رساله دهات کرمان ضمیمۀ جغرافیای کرمان (1376). تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی. چ 4. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- سوریتجی، سامان (1381). قلاع باستانی مازندران. تهران: انتشارات و تولیدات فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور.
- ----------- (1390). «معرفی شیوۀ تدفینی از دورۀ ساسانی در قلعۀ کنگلو واقع در سوادکوه مازندران». مطالعات باستانشناسی. دورۀ 3. ش 2. صص 75-90.
- شایست ناشایست(1369). تصحیح و ترجمۀ کتایون مزداپور. چ 1. تهران: علمی فرهنگی.
- عابدیان، ابوالقاسم (1391). مازرونی نوم. چ 1. ساری: شلفین.
- فخرالدین اسعد گرگانی (1392). ویس و رامین. تصحیح محمد روشن. چ 5. تهران: صدای معاصر.
- فردوسی، ابوالقاسم (1363). شاهنامه. تصحیح ژول مول. چ 3. تهران: امیرکبیر.
- فرنبغ دادگی (1390). بندهش. تصحیح و ترجمۀ مهرداد بهار. چ 4. تهران: توس.
- کریستنسن، آرتور (1355). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. چ1. تبریز: دانشگاه تبریز.
- کریمان، حسین (1375). پژوهشی در شاهنامه. به کوشش علی میرانصاری. چ 1. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
- کیا، صادق (1351). شاهنامه و مازندران. چ 1. تهران: بینا.
- متینی، جلال (1391). «مازندران در جنگهای کیکاووس با دیوان». گذشته و آیندۀ فرهنگ و ادب ایران. گنجینۀ 28. صص 55-98.
- مجد خوافی (1391). روضۀ خلد. تصحیح محمد فرخ. چ 1. تهران: دانشگاه تهران.
- محدث دهلوی، عبدالحق (1383). اخبارالاخیار فی اسرارالاابرار. تصحیح علیم اشرفخان. چ 1. تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
- مستوفی، حمدالله (1389). نزهتالقلوب. تصحیح گای لیسترانج. چ 1. تهران: اساطیر.
- ملا شیخعلی گیلانی (1352). تاریخ مازندران. تصحیح منوچهر ستوده. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ورمازرن، مارتین یوزف (1393). آیین میترا. چ 9. تهران: چشمه.
- وندیداد (1382). تصحیح جیمس دارمستتر. ترجمۀ موسی جوان. چ 1. تهران، دنیای کتاب.
- همای نامه (1383). تصحیح محمد روشن. چ 1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- یادگار زریران (1392). ترجمۀ ژاله آموزگار. چ 1. تهران: معین.
- یزدانپناه لموکی، طیار (1393). تاریخ مازندران باستان. چ 5. تهران: چشمه.
- یشتها (1377). تفسیر ابراهیم پورداود. ج1-2. چ 1. تهران: اساطیر.
- گاتها یا سرودهای آسمانی زرتشت (1361). ترجمۀ موبد فیروزآذرگشسب. بیجا: مؤلف.
