نزاع آیینی مرگ و زندگی و بازتاب نمادین آن در افسانه های جادویی ایرانی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران.
2
دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه شهید بهشتی، ایران
چکیده
افسانه‌های جادویی ایرانی بازتابی نمادین از نبرد میان خیر و شر و به بیان اسطوره‌ای اهورا و اهریمن هستند. این افسانه‌ها در ساختار و محتوا بازنمایانندۀ نزاعی آیینی و هستی شناختی‌اند که از آغاز آفرینش تا پایان آن امتداد دارد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل نمادهای مرگ و زندگی در این افسانه‌ها و تبیین نسبت آن‌ها با نظام‌های فرهنگی، دینی و اسطوره‌ای ایران، بر آن است تا ساختار نمادین این روایت‌ها را واکاوی کند. تحلیل های پژوهش بر پایۀ کتاب ریخت شناسی افسانه های جادویی اثر پگاه خدیش قرار دارد، زیرا تمامی افسانه های این کتاب بر اساس تقسیم بندی آرنه ـ تامسون در ردۀ افسانه های جادویی قرار دارد و خدیش در هنگام گردآوری به روایت اصلی افسانه ها وفادار بوده است. روش تحلیل داده ها توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که عناصر تکرارشونده‌ای همچون شیشۀ عمر، دیو، پری، میوۀ مقدس و قهرمان همگی در راستای ترسیم ساختاری دوگانه از مرگ و زندگی قرار دارند و این عناصر با پیش‌متن‌هایی از متون دینی و اسطوره‌ای پیوند برقرار کردهاند؛ از این رو افسانۀ جادویی دارای ساحتی آیینی اند که بنیادهای فرهنگی و جهان‌شناختی کهن را بازتاب می‌دهند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
قرآن
آشوری، د. (1380). تعریف مفهوم فرهنگ. تهران: آگه.
الیاده، م. (1949). اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ ب. سرکاراتی (1393). تهران: طهوری
الیاده، م. (1963). افسانه و واقعیت. ترجمۀ ن. زنگویی (1377). تهران: پاپیروس.
بندهش. (1397). ترجمۀ م. بهار. تهران: توس.
بهار، م. (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
بهار، م. (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
بیهقی، ح. (1365). پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران. مشهد: انتشارات ادارۀ موزههای آستان قدس رضوی.
خدیش، پ. (1387). ریختشناسی افسانه های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
سرکاراتی، ب. (1385). «پری، تحقیقی در حاشیۀ اسطوره شناسی تطبیقی»، مجموعه مقالات سایههای شکارشده. تهران: طهوری.
غفوری، ع. (1397). بازگشت از مرگ در قصه های عامیانۀ ایرانی. فرهنگ و ادبیات عامه، 24(6)، 1 ـ 18.
کتاب مقدس (1996). ترجمۀ انجمن پخش کتاب مقدس در میان ملل (1375). قم: بنیاد محقق فارابی.
مینوی خرد (1398) ترجمۀ ا. تفضلی. تهران: توس.
وندیداد (1376) ترجمۀ ه. رضی. جلد اول. تهران: فکر روز.
هیلنز، ج. (1973) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژ. آموزگار و ا. تفضلی (1371). تهران و بابل: انتشارات چشمه و کتابسرای بابل.
یشت ها (1385) ترجمۀ ا. پورداود. جلد اول. تهران: اساطیر.
یوسفی، س.، ایرانی، م.، بیگزاده، خ.، و عزیزیفر، ا. (1400). مرگاندیشی و نوزایی در قصههای ایرانی انجوی شیرازی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 48 (13)، 83 ـ 113.
