بررسی زائوم و انواع آن در ترانه‌بازی‌های استان فارس
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان
3
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان.
4
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زنجان..
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی مفهوم زائوم و تجلی آن در ترانه‌بازی‌های استان فارس انجام شده است. زائوم پدیده‌ای زبانی و هنری است که در چارچوب نظری، نخستین بار فوتوریست‌ها آن را مطرح کردند و از آنجایی‌که سخن از موسیقی و شعر بود، یکی از سرچشمه‌های فرمالیسم روسی شد. اگر زنجیره‌ای از آواها کلمه‌ای بسازند که متعلق به هیچ زبانی نباشد و تنها ارزش موسیقایی داشته باشد و همچنین اگر کلمه‌های معنادار در توالی هم ترکیبی بی‌معنا بسازند که تنها ارزش موسیقایی داشته باشد، این تعریف اولیه‌ای برای «زائوم» است. زائوم که فراتر از معنا عمل می‌کند، بیشترین تمرکز را بر فرم و موسیقی زبان دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که زائوم از دیرباز در زبان مردم، لالایی‌ها، افسون‌ها و بازی‌های کلامی وجود داشته است. با توجه به ساختار چهارگانۀ زبان (آوایی، صرفی، نحوی و معنایی)، در این پژوهش چهار نوع زائوم ـ آوایی، صرفی، نحوی و معنایی ـ شناسایی و تبیین شده است و نمونه‌هایی از ترانه‌بازی‌های استان فارس به عنوان مصادیق زائوم آوایی، صرفی، نحوی و معنایی تحلیل شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که زائوم یک هنرسازۀ فرمالیستی است که در جهت آشنایی‌زدایی، تمرکز بر فرم زبان و برجسته‌سازی آوا عمل می‌کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ارلیش، و. (1401). فرمالیسم روسی. ترجمۀ م. شیربچه. تهران: نقش جهان.
باطنی، م.ر. (1376). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
بلخی، م. (1392). کلیات شمس تبریزی. به کوشش ب. فروزانفر. تهران: پیام عدالت.
بهادرانی باغبادرانی، ر.، و محمدی فشارکی، م. (1402). تجلی آوای مرغان به‌مثابۀ عنصر بلاغی و بوطیقایی در منتخب شعر پارسی برمبنای نظریۀ زائوم. شعر پژوهی، 58، 31-56.
تودوروف، ت. (1385). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ع. طاهایی. تهران: اختران.
حاتمی، ح. (1378). بازی‌های محلی کازرون. تهران: سروش.
جوکار، ع. ر. (1393). بازی‌های بومی و محلی نی‌ریز فارس. شیراز: نوید شیراز.
حیدری، ح. و رحیمی، ی. (1393). زائوم در غزلیات شمس. عرفانیات در ادب فارسی، 18، 27-46.
روستایی، م. ح. (1384). بازی‌های محلی گراش. شیراز: مؤسسۀ نشر همسایه.
سامعی، م. (1403). اطلس بازی‌های ایران. ج 17، بازی‌های استان فارس. تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیما.
سیدحسینی، س.ر. (1389). مکتب‌های ادبی. تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، م.ر. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، م.ر. (1380). شکار معانی در صحرای بی‌معنی (آسیب‌شناسی فرهنگ ایرانی بعد از مغول). زبان و ادبیات فارسی، 32، 23-52.
شمیسا، س. (1381). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
صادقی سهل‌آبادی، ز. (1401). تبیین و بررسی کاوش‌های زبانی ولیمیر خلبنیکوف شاعر فوتوریست روس. جستارهای زبانی، 70، 323-347.
صادقی‌منش، ع.، و دلبری، ح. (1403). بررسی منشأ زائوم در غزلیات شمس با تکیه بر آراء کارل گوستاو یونگ. پژوهشنامۀ ادب غنایی، 44، 151-160.
طباطبایی، ع. (1384). اتباع. دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. جلد اول، صص 202- 205.
فقیری، ا. ق. (1353). بازی‌های محلی فارس. شیراز: ادارۀ کل فرهنگ و هنر فارس.
کریمی قهی، م. (1398). پیشینۀ کاربرد اتباع در زبان و ادب فارسی. مجلۀ رشد آموزش زبان فارسی، 2، 115-134.
نظری قره‌چماق، م.ک.، و رحیمی، س.م. (1400). زائوم در ادبیات عامه برمبنای ادبیات عامۀ تربت جام. فرهنگ و ادبیات عامه، 38 ، 189-220.
منشی، ن. (1370). کلیله و دمنه. تصحیح م. مینوی. تهران: امیرکبیر.
میرسکی (1372). نقد ادبی در روسیه. ترجمۀ ا. یونسی. تهران: امیرکبیر.
واسکانیان، گ. آ. (1372). فرهنگ لغت روسی ـ فارسی. تهران: آرین.
همایونی، ص. (1379). ترانه‌های محلی فارس. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
