بررسی زائوم و انواع آن در ترانه‌بازی‌های استان فارس

اگر آواها طوری کنار هم چیده شوند که تنها ارزش موسیقایی داشته باشند، زنجیره‌های آوایی به دست می‌آید که به هیچ زبانی تعلق ندارند، این تعریف اولیه‌ای برای «زائوم» است؛ اما زائوم گاه شامل کلمه‌های معناداری است که از توالی آنها ترکیبی بی‌معنا به دست می‌آید. این پدیده از هرگونه معناگریزی بهره می‌برد تا تمرکز مخاطب را از محتوا به فرم منتقل کند. در پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش هستیم که زائوم چه جایگاهی در نظریۀ فرمالیسم روسی دارد و تجلی آن در ترانه‌بازی‌ها چگونه است؟ با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نظریه‌ها و پژوهش‌های زبانی درخصوص زائوم پرداخته‌ایم. ازآنجایی که ادبیات عامه بستر مناسبی برای یافتن مصادیق زائوم است، با آوردن نمونه‌هایی از ترانه بازی‌های استان فارس به تبیین انواع زائوم پرداخته‌ایم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که زائوم همیشه در شعر و در زبان مردم وجود داشته است. در ادبیات شفاهی ملل مختلف در میان ترانه‌ها و داستان‌ها کلماتی هستند که در عین خوشنوا بودن حامل هیچ پیام زبانی نیستند. این کلمه‌ها و عبارت‌های به‌ظاهر بی‌معنا مصداق آن مفهومی است که نخستین بار فوتوریست‌ها در چارچوب نظری آن را مطرح کردند. زائوم یک هنرسازۀ فرمالیستی است، چون در خدمت هدف‌های کلیدی فرمالیسم مثل آشنایی‌زدایی، تمرکز بر فرم و برجسته‌سازی زبان قرار دارد. با توجه به اینکه نظام زبان از چهار نظام کوچک‌تر آوایی، صرفی، نحوی و معنایی سامان یافته است، می‌توانیم برای زائوم چهار نوع زائوم آوایی، زائوم صرفی، زائوم نحوی و زائوم معنایی را در نظر بگیریم.