بررسی کهن‌الگوی آب در داستان‌های عامیانه لرستان
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری از دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه اراک
2
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک.
3
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
چکیده
آب به سبب ویژگی هایی چون جان بخشی، پاک‌کنندگی و مینوی بودن، داشتن پیوند تنگاتنگ با زمین، آبادی، زندگی و تمدن در بیشتر تمدن های کهن جنبه ای مینوی و اسطورهای یافته است. از آنجا که در بسیاری از داستان های کهن و عامیانة ایرانی نیز اسطورة آب نمودی آشکار دارد، جستار پیش رو در پی یافتن پاسخ این پرسش است که بنمایه های اسطورة آب و بازتاب کهن الگوهای آن تا چه میزان و با چه بازنمودهایی در داستان های عامة لرستان یافت می شود. برای یافتن پاسخ، نمودهای اسطورهای آب در داستان های عامیانة لرستان با شیوة توصیفی ـ تحلیلی و بر پایة سه منبع و چهرة اصلی در زمینة بررسی کهن الگویی بنمایه های اسطورهای (کمبل، هینلز و خدیش و داودی مقدم) بررسی و گزارش شد. نتایج پژوهش گویای آن است که در 33 داستان از 183 داستانِ بررسی‌شده، اسطورة آب در نمودهایی چون روزی‌رسانی، یاری‌رسانی، دلدادگی، قربانی کردن دختر، دارآب و گذر از آب بازنمایی شده است. همچنین روشن شد که «پیوند زن و آب» آشکارتر از دیگر بنمایه هاست که این نشانی از ارزش زندگی بخشی آب و زن در زندگی و فرهنگ مردم لرستان و یادآور ایزدبانوی آبها، آناهیتا و امشاسپندان مادینۀ نگاهبان آب در اسطوره های کهن ایرانی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آموزگار، ژ. (1376). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
آیدنلو، س. (1387). چند بنمایه و آیین مهم ازدواج در ادب حماسی ایران با ذکر و بررسی برخی نمونه های تطبیقی. جستارهای ادبی، 160(4)، 1ـ23.
ارشاد، م. (1382). گسترۀ اسطوره. تهران: هرمس.
الیاده، م. (1384). متون مقدس بنیادین از سراسر جهان. برگردان م. صالحی علامه. جلد 1. تهران: فراروان.
الیاده، م. (1386). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ ج. ستاری. تهران: توس.
امیرقاسمی، م. (1391). دربارۀ قصه های اسطورهای. تهران: نشر مرکز.
انصاری، ب. (1397). اساطیر ایرانی. تهران: آروَن.
برن، ل و دیگران. (1387). جهان اسطوره. ترجمۀ ع. مخبر. تهران: مرکز.
بندهشن (1380). فرنبغ دادگی. گزارش م. بهار. تهران: توس.
بهار، م. (1391). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
بهرامی، م. (1399). بنمایه های اسطورهای ایزدگیاهی و ایزدبانوی باروری در افسانة سه خواهر و نی لبک. پژوهشنامة ادبیات داستانی، 9)1)، 23 ـ 1.
چالاک، س. (1397). ایزدبانوان اساطیری در قصه های عامیانه. پژوهش و ادبیات فارسی، 49، 49 ـ 70.
رستگار فسایی، م. (1388). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
روستا، ف. (1400). بنمایه های اساطیری در گزیدهای از قصه های بختیاری و کهکیلویه و بویراحمد. ادبیات و زبان های محلی ایرانزمین، 11(2(پیاپی 32))، 85-109.
زمانی، ک. (1385). شرح جامع مثنوی معنوی. تهران: اطلاعات.
شایگان، د. (1400). بینش اساطیری. تهران: اساطیر.
شایگان، د. (1346). ادیان و مکتب های فلسفی هند. تهران، دانشگاه تهران.
شمیسا، س (1387). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی (اساطیر، سنن، آداب، اعتقادات، علوم و ... .). تهران: میترا.
کزازی، ج. (1385). نامة باستان (گزارش شاهنامۀ فردوسی). تهران: سمت.
کمبل، ج. (1385). قهرمان هزارچهره. برگردان شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.
گویری، س. (1402). آناهیتا در اسطوره های ایرانی. تهران: ققنوس.
مظفریان، ف. (1391). اسطوره و قصه های عامیانه. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی (پورتال جامع علوم انسانی وزارت علوم)، 8(28)، 213-247.
مولوی، م. (1373). مثنوی معنوی. ویرایش ر.ا. نیکلسون. به کوشش ن. پورجوادی. تهران: امیرکبیر.
مینوی خرد (بینا). (1348). ترجمۀ ا. تفضلی. تهران: بنیاد و فرهنگ ایران.
نفیسی، ن. (1397). داستان های عامیانه لرستان. زیر نظر ب. فرهوشی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
هینلز، ج (1391). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژ. آموزگار و ا. تفضلی. تهران: چشمه.
یاحقی، م. (1391). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
