نقد دو رسالۀ «تأدیب‌النسوان» و «معایب‌‌الرجال» با رویکرد زبانی لیکاف

 بسیاری از زبان‌شناسان اجتماعی با بررسی رابطۀ زبان و جنسیت، بر این باورند زنان به دلیل جایگاه اجتماعی فروتری که نسبت به مردان دارند، اقتدارپذیرند و از زبانی با ویژگی‌های مخصوص استفاده می­کنند که متناسب با جایگاه فرودست آن‌ها در جامعه است. دو رسالۀ تأدیب‌النسوان و معایب‌الرجال نمونه‌ای از نخستین تقابل مردان و زنان در عصر قاجار هستند و این پژوهش در پی آن است تا بر اساس نظریه‌های زبان‌شناسی اجتماعی به‌ویژه آرای زبانی لیکاف و به شیوۀ استقرایی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای، زبان و میزان تأثیر جنسیت نویسندگان بر زبان را در این دو رساله («تأدیب‌النسوان» به عنوان نوشتاری مردانه و «معایب‌الرجال» به عنوان نوشتاری زنانه) بررسی مقایسه­ای کند. برای دست‌یابی به این هدف، مؤلفه‌های واژگانی چون رنگ‌واژه‌ها، دش‌واژه‌ها، سوگند واژه‌ها و شاخص­هایی در سطح جمله، مانند جمله‌های آمرانه، تعدیل‌کننده‌ها و تشدیدکننده‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد نویسندۀ مرد، با به‌کارگیری کلیشه‌های زبانی مردانه، در پی تثبیت جایگاه فرادستانۀ خود بر زنان بوده است. در مقابل، نویسندۀ زن، عمدتاً از متغیرهای زبانی زنانه استفاده کرده که این امر می‌تواند نشان‌دهندۀ پذیرش نقش‌های جنسیتی سنتی باشد. با این حال، در برخی موارد، نویسندۀ زن تلاش نموده با استفاده از زبان مردانه، توجه مخاطبان مرد را برانگیخته، قدرت‌نمایی کند. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که نویسندۀ زن، در تلاش برای شکستن مرزهای زبانی و دستیابی به صدایی مستقل، با چالش‌ها و موانعی مواجه بوده‌ و گاهی ناگزیر به استفاده از زبان مردانه شده‌است.