مجلس گردانی رزم در نقالی: مطالعۀ تطبیقی معرکه آرایی مرشد سعیدی و مرشد ترابی از صحنۀ کشتی دوم رستم و سهراب
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار دانشکده هنر دانشگاه دامغان، ایران
چکیده
از مهم‌ترین صحنه های نقل رزمی، کشتی دوم رستم و سهراب، معروف به مجلس «سهراب کشی» است. نقالان می کوشند بهترین اجرای خود را از این صحنه به نمایش درآورند. پرسش اینجاست چگونه معنا در مجلس نقل ساخته می شود؟ و چگونه نقالان اجرای خود از این فراز داستان را نسبت به یکدیگر متمایز می سازند؟ نظر به اهمیت نقش حرکات بدن در داستانگزاری، پژوهش حاضر از چشم انداز متفاوتی به اجرای نقالی می‌پردازد. بدینمنظور بر پایۀ یافته های زبانشناسی در مطالعات ژست، تعامل اجزای معرکه آرایی براساس بخشی از ویدئوی اجرای نقل سهراب کشی مرشد سعیدی و مرشد ترابی بررسی شد. بحث دربارۀ ویژگی های فنی و ابداعی حرکات نقالان نشان داد ترابی بیشتر از ژست‌های تصویرگر عینی بهره برده است، ولی سعیدی علاوه بر تصویرگری عینی، متنوع تر از ژست برای ارتباط با مخاطب و توصیف مفاهیم انتزاعی نیز استفاده میکند. نقال حماسۀ ملی را با تأکیدهای کانونی متمایز در اجرا تفسیر می کند. ترابی بیشتر نبرد تن به تن را عینی تصویر می کند و بر نقش چرخ بلند برسرنوشت سهراب تأکید دارد، اما سعیدی بر مقاومت سهراب در برابر رستم تأکید می کند و درنهایت مرگ او را در قالب استعاری نشان می دهد؛ درختی که باد آن را بر زمین میافکند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آلن پیچ، م. (۱۹۹۲). راویان داستان باستان (نقالی در ایران). ترجمۀ ا. افسری (۱۳۷۱). نامۀ فرهنگ، ۷، ۱۱۸-۱۲۳.
پنج گنج نقل، نقالی استاد حاج سید مصطفی سعیدی(۱). [فیلم: با کلام]. لوح فشرده (۱۳۸۲). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
آیدنلو، س. (13۸۸). مقدمهای بر نقالی در ایران. پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی، ۴(۲۲)،۳۵-۶۴.
آیدنلو، س. (1390). ویژگی‌های روایات و طومارهای نقالی. شعرپژوهی، 7(3)، ۱-۲۸.
آیدنلو، س. (139۱). مقدمهای بر طومارهای نقالی شاهنامه. تهران: بهنگار.
آیدنلو، س. (139۸). ساقی تبریزی: نقال داستان‌های شاهنامه در تبریز دورۀ قاجار. نشریۀ گزارش میراث، ۳(۸۸-۸۹)، ۷۷-۸۲.
براتی، ع.، قائمی، ف.، حسن‌آبادی، م.، و یاحقی، م.ج. (۱۳۹۸). بررسی گزارههای قالبی حماسی و کارکرد آن در طومارهای نقالی (مطالعۀ موردی: رزم کشتی). فرهنگ و ادبیات عامه، ۷ (۲۸)، ۴۷-۷۲.
جعفری قنواتی، م. (۱۳۸۷). گوشههایی از هنر نقالی. فصلنامۀ هنر، ۷۷، ۱۰۸-۱۲۷.
جعفری قنواتی، م. (1394). درآمدی بر فولکلور در ایران. تهران: جامی.
خالقی مطلق، ج. (1361). یکی داستان است پر آب چشم (دربارۀ موضوع نبرد پدر و پسر). ایراننامه، 2، 164-205.
خسروی، ز. (۱۴۰۲). ژست در نقالی: رهیافتی به حرکات بدن در اجرای نقل براساس دیدگاه زبانشناسی شناختی؛ مطالعۀ موردی مجلس نقالی «سهرابکشی» مرشد ترابی. هنرهای زیبا: نمایشی هنرهای، ۲۹(۱)، ۱۸-۲۸.
خسروی، ز.، و فهیمی‌فر، ا. (1395). بررسی تطبیقی شیوۀ اجرایی نقالی رزم و عشق: مطالعۀ موردی نقل سهرابکشی و بیژن و منیژه با اجرای مرشد ترابی. تئاتر، 29(64)، 125-140.
سعیدی، م. (۱۳۸۱). طومار شاهنامۀ فردوسی. به کوشش س.م. سعیدی و ا. هاشمی، ج 1. تهران: خوشنگار.
شرکت فرهنگ فیلم تهران (1389). ولیالله ترابی: نقل‌های سوگ حماسه (1). [فیلم: با کلام]، لوح فشرده. تهران: علمی فرهنگی.
فتحعلیبیگی، د. (۱۴۰۰). آداب نقل و نقالی از نگارش تا نمایش. تهران: نمایش.
فخرالزمانی، ع. (۱۳۹۲). طرازالاخبار. به تصحیح س.ک. حاجسیدجوادی و ح. یاسینی. تهران: پژوهشکدۀ هنر.
فیشرلیشته، ا. (۲۰۱۴). درآمد راتلج بر مطالعات تئاتر و اجرا. ترجمۀ ش. بزرگمهر و س. مشگینقلم (۱۳۹۷). تهران: دانشگاه هنر.
عناصری، ج. (1366). نقالی ـ تئاتر داستانی، درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران. تهران: جهاد دانشگاهی.
محجوب، م.ج. (۱۳۸۲). ادبیات عامیانۀ ایران (مجموعه مقالات دربارۀ افسانهها و آداب و رسوم مردم ایران)، به کوشش ح. ذوالفقاری. ج ۲. تهران: چشمه.
موسوی، س. (۱۳۸۲). نقل و نقالی (آسید مصطفی سعیدی و روایت‌هایش). خرمآباد: افلاک.
میلز، م. (۲۰۰۱). مکر زنان و روایان مرد. ترجمۀ ل. خسروی (۱۳۸۹). فرهنگ مردم، ۴۳-۴۴، ۱۱۵-۱۳۹.
ناصربخت، م.ح. (1395). بررسی ساختاری طومار رستم و سهراب مرشد عباس زریری. مجموعه مقالات همایش ملی میراث روایی. به کوشش م. نعمت طاوسی. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. صص 371-391.
نجم، س. (1390). هنر نقالی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
