ارزیابی استعارههای مفهومی زنان در اصطلاحات عامیانۀ فارسی
نویسندگان
1
دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی دانشگاه علامه طباطبایی، ایران
2
دانشیار زبان شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی، ایران
چکیده
استعارۀ مفهومی مبحثی نوین در زبان‌شناسی شناختی است که از زمان معرفی آن از سوی لیکاف و جانسون (1980) تاکنون پژوهشگران فراوانی را به خود جذب کرده است. استعارههای مفهومی ناظر بر جوانب مختلف زندگی انسان هستند و بر فرهنگ و عملکرد افراد تأثیر میگذارند. اصطلاحات عامیانۀ هر زبانی بخشی پرکاربرد و غنی در ادبیات عامۀ گویشوران آن زبان و مبنعی غنی از استعارههای مفهومی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی استعارههای مفهومی زنان نهفته در اصطلاحات عامیانۀ فارسی و انواع آن‌ها انجام شد. بدین منظور، برای گردآوری اصطلاحات عامیانهای که توصیفگر زنان هستند از پنج فرهنگ اصطلاحات استفاده شد. پژوهش حاضر از نوع کیفی و به شیوۀ هدفمند است. اصطلاحات مورد نظر به روش فیشبرداری کتابخانهای و با مطالعۀ تکتک مدخلهای موجود در این منابع به همراه معنی آن‌ها استخراج و در کنار نام منبع و شمارۀ صفحه و مثال آن اصطلاح، در صورت وجود، بهصورت الفبایی فهرست شد. با حذف اصطلاحات تکراری با معانی یکسان، درنهایت، تعداد 910 اصطلاح به‌دست آمد. برای تعیین انواع استعارههای مفهومی از دستهبندی لیکاف و جانسون (1980, 1989) و کووچش (2010) استفاده شد. استعارۀ مفهومی هر اصطلاح با درنظر گرفتن معنی آن مشخص و در کل 24 استعارۀ مفهومی پایه شناسایی شد. حوزههای مبدأ بهدستآمده از این استعارهها عبارت‌اند از روابط خانوادگی، اجتماعی و شغلی، وضعیت (اخلاقی ـ جسمی ـ ذهنی)، شیء (شیء ـ کالا ـ ابزار)، قومیت، گیاه، خوراکی، حیوان، موجود ماورای طبیعی، رنگ، مظهر طبیعت، آسیب و بیماری، کنش، شخصیت معروف (مذهبی ـ تاریخی ـ داستانی)، ساختمان، بیدفاع، رویداد تفریحی و ابزار بازی، آتش، پارچه، مکان (بیرون ـ داخل)، شیطان و اعضای بدن. براساس نقش شناختی این استعارهها، چهار نوع هستیشناختی، ساختی، جهتی و تصویری مشاهده شد. همچنین، اصطلاحاتی بودند که همزمان دو استعارۀ مفهومی را به خود اختصاص میدادند و همپوشانی داشتند که عبارت‌اند از: استعارۀ تصویری ـ هستیشناختی، استعارۀ ساختی ـ هستیشناختی و استعارۀ جهتی ـ هستیشناختی. این پژوهش به شناخت استعارههای مفهومی مرتبط با زنان و حوزههای پرکاربرد برای توصیف آنان یاری خواهد رساند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آرمان، ع.، علویمقدم، م.، تسنیمی، ع.، الیاسی، م. (1398). نگاشتهای استعارههای حیوانات در ضربالمثلهای برآمده از متون ادب فارسی. فرهنگ و ادبیات عامه، 7 (26)، 207-240.
اسدی، ع.، رزمگیر، م.، و شوهانی، ع. (1397) بررسی کاربرد نظریۀ استعارۀ مفهومی در تعیین سبک نوشتار زنانه؛ مطالعۀ موردی چهار رمان سووشون، پرندۀ من، دالان بهشت و ای کاش پل سرخ نبود. پژوهشهای ادبی، 62، 9-32.
اصغری، ش.، گلفام، ا.، و فرازندهپور، ف. (1399). استعارۀ مفومی زن در ادبیات داستانی دهۀ هشتاد براساس رویکرد تحلیل انتقادی استعاره. زبان‌شناسی اجتماعی، 2(10)، 37ـ 48.
افراشی، آ. (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آ. (1397). استعاره و شناخت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
انوری، ح. (1399). فرهنگ روز سخن. تهران: سخن.
انوری، ح. (1398). فرهنگ کنایات سخن (دو جلدی). تهران: سخن.
بیچرانلو، ع.، و بوالی، ز. (1400). تصویرسازی زنان عامه از زن در اینستاگرام فارسی از طریق استعارههای مفهومی. زن در فرهنگ و هنر، 3، 341-363.
حاج هاشمی ورنوسفادرانی، س.، و رفیعی، ع. (1396). بررسی اصطلاحات عامیانۀ تحصیلی دانشجویان اصفهان از نظر ساختواژی و معنایی. فرهنگ و ادبیات عامه، 5 (13)، 1-25.
سمائی، م. (1397). فرهنگ لغات زبان مخفی (ویرایش دوم). تهران: نشر مرکز.
شاملو، ا. (1377). کتاب کوچه جلد اول، حرف آ. تهران: مازیار.
شاملو، ا. (1378). کتاب کوچه، جلد سوم، حرف الف، دفتر دوم. تهران: مازیار.
شاملو، ا (1378). کتاب کوچه، جلد دوم حرف الف، دفتر اول. تهران: مازیار.
صفوی، ک. (1398). استعاره. تهران: علمی.
غیاثی، ج.، اروجی، م.، و رهبر، ب (1398). بررسی سبک استعارات جهتی در کتاب رؤیاهای پدرم براساس نظریۀ استعارۀ معاصر. سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 8، 23-39.
قاسمی، ز. (1394). بررسی استعارههای مفهومی زن در شعرهای فروغ فرخزاد. دُر دَری (ادبیات غنایی، عرفانی)، 16، 25ـ 36.
لیکاف، ج.، و جانسون، م. (1980). استعارههایی که باور داریم. ترجمۀ ر. گندمکار (1396). تهران: علمی.
نجفی، ا. (1399). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.
هاشمی، ز. (1389). نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون. ادب‌پژوهی، 12، 119ـ 139.
