پیشینه اساطیری داستان سلیمان و نگریستن عزرائیل بر مردی

نویسنده
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
چکیده
مسئلۀ یافتن مأخذ حکایات و تمثیلات آثار ادبی یکی از شیوه‌های پژوهش ادبی است که تا دورۀ معاصر کم‌تر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است، اما این نوع پژوهش علاوه بر اینکه به حل برخی از مشکلات متون کمک می‏ نماید، از جریان‏ های فکری و فرهنگی جاری در زمان سرایش اثر نیز پرده برمی‏دارد. مولانا در مثنوی داستانی آورده است با عنوان «نگریستن عزرائیل بر مردی و گریختن آن مرد در سرای سلیمان ...» که هدف این پژوهش یافتن مأخذ اصلی این داستان است. قدیم‏ترین منبعی که فروزانفر معرفی می‏ نماید، حلیه ‏الاولیا است که احتمالاً در اواخر قرن چهارم نگارش یافته است. از میان منابع نویافته ‏تر عربی، قدیم‏ترین منبع، المصنف از ابن أبی شیبه است که تاریخ تألیف آن اوایل قرن سوم است. از سوی دیگر پژوهشگران معتقدند دربارۀ حضرت سلیمان غیر از مطالبی که در قرآن آمده است، هیچ روایت صحیح و قابل اعتمادی وجود ندارد. پس می ‏توان نتیجه گرفت که این داستان ساختگی است و اصیل نیست. همچنین دو روایت متفاوت از این داستان نیز وجود دارد که یکی با عنوان «ملاقات در سامرا» در ادبیات غرب وارد شده و دیگری با سه روایت متفاوت در ادبیات هندی شناخته می‏شود. مقایسۀ روایت‏ های اسلامی، غربی و هندی این داستان نشان می‏دهد که صورت اساطیری هندی مأخذ اصلی است و این داستان در سفری شرقی ـ غربی به ادبیات عربی و فارسی و سپس ادبیات غربی وارد شده و به حضرت سلیمان منتسب شده و سپس به مثنوی مولانا راه یافته است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


Asadi Tousi, 1386, Garshasb nameh, be koosheshe Habib Yaghmayi, Tehran: Donyaye ketab.
Aydenloo, sajjad. 1386, bonmayee rooyidene geyah az khoone ensan, nareside toranj, Esfahan: mana. Pp 90-108.
Aydenloo, sajjad. 1388, farziyee darbareye madare siyavash, Az ostore ta hemase, Tehran/; sokhan.
Spilberg, Herbert, 1391, Jonbeshe padidarshenasi, daramadi tarikhi, translated by masood olya, Tehran: minavi.
Eghbali, ebrahim and others, 1386, Tahlile dastane seyavash bar payeye nazariyate jung, Pajooheshe zaban va adabiyate farsi, vol 8, pp. 69- 87.
Elyade, mircea, 1375, Cheshmazndazhaye ostore, translated by Jalal sattari, Tehran: Ghoghnoos.
Elyade, mircea, 1379, resaleyi dar tarikhe adyan, translated by Jalal sattari, Tehran: soroosh.
Elyade, mircea, 1383, ostoreye Bazgashte javedane, translated by Bahman sarkarati, Tehran: Tahoori.
Enjavi shirazi, Abolghasem, 1363, Mardom va Ghahremanae shahnameh, , Tehran: Elmi.
Bahar, mehrdad, 1381, Pajoheshi dar asatire iran, Tehran: Agah.
Bahar, mehrdad, 1386, Az ostore ta tarikh, Tehran: Cheshmeh.
Haft lashkar (toomare Jamea naghalan), 1377, By mehran Afshari and Mehdi Madayeni, Tehran: Pajooheshgahe olome ensani va motaleate farhangi.
Ferdowsi, Abolghasem, 1386, Shahnameh, by Jalal khaleghi motlagh, Tehran: markaze dayeratolmaarefe islami.
Ferdowsi, Abolghasem, 1376, Shahnameh, by Jool mool, Tehran: Sherkate sahami ketabhaye jibi.
Ferdowsi, Abolghasem, 1386, Shahnameh, by Jalal khaleghi motlagh, Tehran: markaze dayeratolmaarefe islami.
Ibn abi jomhour, M. 1403, Avali laali alazize be kooshseshe M. Araghi, Tehran: Nashre Ghom.
Khaleghi motlagh, jalal, 1372, Shahname va movzooe nakhostin ensan, Gole ranjhaye kohan, be koosheshe Ali dehbashi, Tehran: Markaz, pp: 99- 105.
Khaleghi motlagh, jalal, 1372, “Nazari darbareye hoviyate madare syavash”, Sokhanhaye dirine, be koosheshe Ali dehbashi, Tehran: Afkar, pp: 323- 329.
Sarkarati bahman, 1357, “Bonyane asatieri hemaseye melli iran”, Shahname shenasi, vol 1, Tehran: Bonyade shahnameye ferdowsi, pp: 116- 137
Christiansen, Arthur, 1385, nomoneye nakhostin ensane va nakhostin shahriyar, translated byJale Amozegar and Ahmad Tafazooli, Tehran: Cheshmeh.
Kazzazi, mirjalalodin, 1388, Nameye bastan, vol 3, Tehran: samt.
Sarkarati bahman, 1385, “Pari (tahghighi dar hashiyeye osrooreshenasi tatbighi)” , Sayehaye shekarshode, Tehran: Tahoori.
Barret, C. (1948). “Fables from India”, the Classical Weekly, 42(5), the Jones Hopkins University Press, 66- 73.
Bhala, Prem P. (2009). 50 moral tales from gurukul, Delhi: Pustak Mahal.
Boyce, M. (1954). “The Indian Fables in The Letter of Tansar”, xxiiird International Congress of Orientalists at Cambridge University, Cambridge UT Press, 50- 58.
Bowker, J. (2012). The Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press.
Eswari Prasad, S N. (2022). Vedic Moral Stories, India: Books clinic Publishing.
Hedge, R. (2022). Tales of Bharat Dharma, New Delhi: Indus Scroll Press.
Lamm, N. (1997). Hazon Nahum, Yeshiva University: Michal Sharf Publication.
Maugham, w. (1952). The Collected Plays of w. Somerset Maugham, Vole 3, Melbourne: William Heinemann LTD.
Max Muller, F. (2018). On the Migration of Fables, Global Gray Books.com.
Nishat, A.S. (2015). “Evolutional History of Fable Stories and Their Influence on Culture in Ancient World”, IJMETMR, 2(5), 433- 436.
O'hara, J. (2013). Appointment in Sammara, Ch. McGrath (Introduction), New York: Penguin Classics.
Rodriguez, A. F. (1999). History of The Graeco-Latin Fable, vole 2, translated by L. A. Ray, Leiden: Brill Press.
Winternirz, M. (1998). History of Indian Literature, translated from German into English by J. Subhadra, V.3, Delhi: Motilal Publishers.