واکاوی جایگاه نور در آئین‌های نوروزی (نمونه موردی: آیین چراغ‌بران شهرکرد)
نویسنده
عضو هیات علمی گروه صنایع دستی، دانشکده هنر و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد
چکیده
یکی از موضوعاتی که می‌تواند قدمت، اصالت و ریشه‌دار بودن باورهای کهن مردم هر سرزمین را به نمایش بگذارد، برگزاری آیین‌ها و سنت‌ها و سیالیت اندیشه‌های والایی است که در پیوند میان ملیت و مذهب، توانسته‌اند با گذر از کوره‌راه‌های سخت زمانه، به زیست خود ادامه دهند. یکی از آن‌ها، آیین چراغ‌بران است که همه‌ساله در شب عید نوروز در صحن امامزادگان دو خاتون (س) شهرکرد برگزار می شود؛ تا روشنایی‌بخش سفره هفت‌سین باشد. در این آیین، فردی که به اصطلاح «سید» است اقدام به روشن‌کردن چراغ می‌کند و مردم برای حفاظت از این شعله تا پایان یافتن سوخت چراغ، می‌کوشند. هدف از نگارش این مقاله، بررسی جایگاه و عناصر نمادین نور در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است و این پرسش مطرح می‌شود که: جایگاه نور در آیین ملی ـ مذهبی چراغ‌بران شهرکرد کجاست؟ روش ارائۀ مطالب، توصیفی ـ تحلیلی و شیوۀ گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و میدانی بوده است. آیین چراغ‌بران پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد و ارتباط ناگسستنی ملیت و مذهب را با محوریت نور در قالبی نوآورانه به‌منصۀ ظهور رسانده است. باوجود اینکه نوروز و نو کردن آتش، آیینی مربوط به پیش از اسلام است، اما مردمان شهرکرد با اجرای این مراسم که تقدس نور و روشنایی از پیش تا پس از اسلام و احترام به آن را به نمایش می‌گذارد، به‌نوعی ارتباط با معبود حقیقی و ارادت به اهل بیت(ع) را در آستانۀ سال نو اعلام می‌کنند. قابلیت انعطاف‌پذیری دین اسلام و هوشمندی ایرانیان یکتاپرست، درهم‌تنیدگی سنت‌های ملی ـ مذهبی در جهت رسیدن به معبود الهی و پیوستگی فرهنگی در این آیین، هم‌زمان متجلی شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
قرآن کریم
افشار قزوین، ژ.، اردستانی رستمی، ح.، و زیرک، س. (1402). بررسی مقایسه چهار عنصر (آب، باد، خاک، آتش) در تفکرات و اندیشه‌های اسماعیلیه و فردوسی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، 16(12)، 29-15.
بزی، ف.، و بلخاری قهی، ح. (1401)، نمادشناسی رنگ در آثار سلطان محمد تبریزی بر اساس آراء عرفانی علاءالدوله سمنانی؛ نمونه موردی: نگاره‌های معراج پیامبر و بارگاه کیومرث. شباک، 8 (6)، 10-1.
بهار. مهرداد. (1390). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.
تقی‌زاده. سید حسن. (۱۳۸۳). مقالات تقی‌زاده. به کوشش ایرج افشار، تهران: توس.
حکمت، ن.، و حاجی‌زاده، م. (1391). نور در فلسفه سهروردی، فلسفی شناخت، پژوهشنامه علوم انسانی، 66(1)، 25-7.
حیدری‌پور. اسفندیار. (1393). عمارت‌های خانی (مستندنگاری قلعه‌های تاریخی استان چهارمحال و بختیاری)، اصفهان: معمارخانه باغ نظر.
داد، سیما. (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: نشر رویداد.
دادور، ن. (1393). اسطوره داوری ایزدی به‌وسیله آتش در شاهنامه. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، ،24 (10)، 65- 43.
دنمز، ش.، و ایروانی قدیم، ف. (1386). آیین آتش در کاپادوکیه، ترجمه: بهرام آجرلو، پیام باستان‌شناس،4 (16)، 70-60.
رستاد، ا.، نیکوبخت، ن، فونگ ووتی‌تانه (1400). بررسی تطبیقی عنصر آتش در اساطیر ایران و ویتنام. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 62 (17)، 228-211.
رضی. هاشم. (1371). گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.
زادسپرم (۱۳۶۶)، گزیده‌های زادسپرم، ترجمه م. راشد محصل، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زاگارل. آلن. (1387). باستان‌شناسی پیش از تاریخ منطقه بختیاری. ترجمه ک. روستایی. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات، اداره کل امور فرهنگی.
سمنانی. علاءالدوله. (1369)، مصنُفات فارسی علاءالدوله سمنانی. به‌اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سهروردی. شیخ شهاب الدین. (1397)، حکمت الاشراق. به کوشش ه. کربن. تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
صرفی، م. (1379 و 1380). آزمون آتش، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی کرمان، 8و9 (؟)،57-31.
صفا. ذبیح الله. (1313) جشن مهرگان، مهر، 11 (1)، 913-910.
طباطبایی، ز و عباسی، ز. (1395). تحلیل معنایی جلوه‌های بصری نور در تعامل حکمت خالده و معماری و شهرسازی ایرانی؛ نمونه موردی: محلات و خانه‌های ایرانی، مدیریت شهری، 15 (42)، 106-87.
غلامرضایی کهن، ف.، و سعیدی، س. ( 1397). بررسی باورهای عامیانه در آئین ازدواج هرمزگان. اورمزد، - (43)، 42-22.
فروزانفر. بدیع الزمان. (1361). احادیث معنوی. تهران: امیرکبیر.
قائمی، ف. (۱۳۸۸). تحلیل نمادینگی عناصر خاک و باد در اساطیر و شاهنامه فردوسی بر اساس نقد اسطوره‌ای. ادب پژوهی، 3 (10)، 82-57.
قرائتی، محسن ( sokhanrani.iranseda.ir)
کبیری، ف. (1403). پیروزی نور بر تاریکی (مروری بر آئین چراغ‌بران در شهرکرد)، همایش ملی فرهنگ، ادبیات و هنر آئینی، پژوهشکده بختیاری‌شناسی دانشگاه شهرکرد. شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
مولوی، ج. (۱۳63). کلیات شمس. تصحیح و حواشی بدیع الزمان. ف. تهران: امیرکبیر.
مولوی، ج. (۱۳۸۶). مثنوی. تصحیح رینولد نیکلسون، به کوشش کاظم. د. تهران: طلایه.
نوروزی، م و حیدری، ع. (۱۴۰۳). تعامل فرهنگ ایرانی و اسلامی با استفاده از پیوند پروتوتایپ حضرت علی (ع) و رستم در سبک خراسانی و عراقی. سبک شناسی نظم و نثر فارسی، 17 (14)، 226- 207.
یاحقی. محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سروش.
(URL1): Maktabe. Eshq.asrar پست اینستاگرامی برنامه اقلیم هنر
مصاحبه‌ها:
خسروی، روزبه (1403)، استاد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و فعال فرهنگی.
کبیری، نورالله (1403)، عضو انجمن میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری و مدیرداخلی کانون وکلای استان.
افشار قزوین، ژ.، اردستانی رستمی، ح.، و زیرک، س. (1402). بررسی مقایسه چهار عنصر (آب، باد، خاک، آتش) در تفکرات و اندیشه‌های اسماعیلیه و فردوسی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، 16(12)، 29-15.
بزی، ف.، و بلخاری قهی، ح. (1401)، نمادشناسی رنگ در آثار سلطان محمد تبریزی بر اساس آراء عرفانی علاءالدوله سمنانی؛ نمونه موردی: نگاره‌های معراج پیامبر و بارگاه کیومرث. شباک، 8 (6)، 10-1.
بهار. مهرداد. (1390). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.
تقی‌زاده. سید حسن. (۱۳۸۳). مقالات تقی‌زاده. به کوشش ایرج افشار، تهران: توس.
حکمت، ن.، و حاجی‌زاده، م. (1391). نور در فلسفه سهروردی، فلسفی شناخت، پژوهشنامه علوم انسانی، 66(1)، 25-7.
حیدری‌پور. اسفندیار. (1393). عمارت‌های خانی (مستندنگاری قلعه‌های تاریخی استان چهارمحال و بختیاری)، اصفهان: معمارخانه باغ نظر.
داد، سیما. (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: نشر رویداد.
دادور، ن. (1393). اسطوره داوری ایزدی به‌وسیله آتش در شاهنامه. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، ،24 (10)، 65- 43.
دنمز، ش.، و ایروانی قدیم، ف. (1386). آیین آتش در کاپادوکیه، ترجمه: بهرام آجرلو، پیام باستان‌شناس،4 (16)، 70-60.
رستاد، ا.، نیکوبخت، ن، فونگ ووتی‌تانه (1400). بررسی تطبیقی عنصر آتش در اساطیر ایران و ویتنام. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 62 (17)، 228-211.
رضی. هاشم. (1371). گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.
زادسپرم (۱۳۶۶)، گزیده‌های زادسپرم، ترجمه م. راشد محصل، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زاگارل. آلن. (1387). باستان‌شناسی پیش از تاریخ منطقه بختیاری. ترجمه ک. روستایی. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات، اداره کل امور فرهنگی.
سمنانی. علاءالدوله. (1369)، مصنُفات فارسی علاءالدوله سمنانی. به‌اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سهروردی. شیخ شهاب الدین. (1397)، حکمت الاشراق. به کوشش ه. کربن. تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
صرفی، م. (1379 و 1380). آزمون آتش، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی کرمان، 8و9 (؟)،57-31.
صفا. ذبیح الله. (1313) جشن مهرگان، مهر، 11 (1)، 913-910.
طباطبایی، ز و عباسی، ز. (1395). تحلیل معنایی جلوه‌های بصری نور در تعامل حکمت خالده و معماری و شهرسازی ایرانی؛ نمونه موردی: محلات و خانه‌های ایرانی، مدیریت شهری، 15 (42)، 106-87.
غلامرضایی کهن، ف.، و سعیدی، س. ( 1397). بررسی باورهای عامیانه در آئین ازدواج هرمزگان. اورمزد، - (43)، 42-22.
فروزانفر. بدیع الزمان. (1361). احادیث معنوی. تهران: امیرکبیر.
قائمی، ف. (۱۳۸۸). تحلیل نمادینگی عناصر خاک و باد در اساطیر و شاهنامه فردوسی بر اساس نقد اسطوره‌ای. ادب پژوهی، 3 (10)، 82-57.
قرائتی، محسن ( sokhanrani.iranseda.ir)
کبیری، ف. (1403). پیروزی نور بر تاریکی (مروری بر آئین چراغ‌بران در شهرکرد)، همایش ملی فرهنگ، ادبیات و هنر آئینی، پژوهشکده بختیاری‌شناسی دانشگاه شهرکرد. شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
مولوی، ج. (۱۳63). کلیات شمس. تصحیح و حواشی بدیع الزمان. ف. تهران: امیرکبیر.
مولوی، ج. (۱۳۸۶). مثنوی. تصحیح رینولد نیکلسون، به کوشش کاظم. د. تهران: طلایه.
نوروزی، م و حیدری، ع. (۱۴۰۳). تعامل فرهنگ ایرانی و اسلامی با استفاده از پیوند پروتوتایپ حضرت علی (ع) و رستم در سبک خراسانی و عراقی. سبک شناسی نظم و نثر فارسی، 17 (14)، 226- 207.
یاحقی. محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سروش.
(URL1): Maktabe. Eshq.asrar پست اینستاگرامی برنامه اقلیم هنر
مصاحبه‌ها:
خسروی، روزبه (1403)، استاد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و فعال فرهنگی.
کبیری، نورالله (1403)، عضو انجمن میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری و مدیرداخلی کانون وکلای استان.
