1
دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز
2
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز ایران
3
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
بهار دانش از افسانههای عامیانه و کهن هندی به زبان فارسی با درونمایۀ عشقی، نوشتۀ عنایتالله کَنَبوِه لاهوری (درگذشته 1088ق) که آن را در سال 1061ق به نام شاهجهان گورکانی تألیف کرده است. این کتاب جزوِ ادبیات داستانی، یعنی فصل مشترک داستانهای عامیانه و ادبی و به شیوۀ داستانپردازی هندی، داستان در داستان است. داستان اصلی و طولانی آن، تخیلی و موضوعش عشق«بهرهوربانو و جهاندارشاه» و مضمون داستان اصلی و عمدهترین داستانهای فرعی آن، حکایتهایی در مکر زنان است. در بهار دانش، درونمایههایی چون تغییر شکل، طلسم، جادو، تجسد در حالت تغییر شکل، آگاهی به علم خلع بدن و نقل روح از کالبدی به کالبد دیگر در سراسر فضای داستانها دیده میشود. بهعلاوه حضور و تسخیر دیوان و غولان، سخن گفتن با حیوانات جادویی، بهرهگیری از جادوی موجود در عناصر طبیعت و... در تمامی داستانها وجود دارد. در این مقاله، کارکردهای جادو و یاریگران آن، اشیا و ابزارهای جادو و شیوههای استفاده از آنها، سفرها و مکانهای جادویی و موجودات فراواقعی، راههای دستیابی به عوامل جادو و باطلکنندههای سحر و طلسم در حکایات بهار دانش، بررسی و تحلیل شده تا هرچه بیشـتر بر اهمیت مطالعه، آگاهی و حفظ پیشینۀ فرهنگی و اجتماعی قصههای عامیانه ـ که مهمترین بسـتر حضور و تجلی بنمایههای اسـاطیری و کهن در میان تودۀ مردم اسـت- تأکید شود.
ـ آیدنلو، س.(بیتا). خویشکاری ویژه نخچیران در داستانهای پهلوانی ایران. مزدکنامه(3). صص291- 274.
(.(https://www.mazdaknameh.ir/Books/Mazdaknameh3
ـ اشرف، ن.(1380). اسرار جهان اجانین. تهران: جامعه.
ـ انجیل برنابا.(1301). ترجمه حیدرقلیخان قزلباش(1382). مقدمه سیدمحمود طالقانی. تهران: نشر الکتاب.
ـ بهار، م.(1384). از اسطوره تا تاریخ. تهران: نشر چشمه.
ـ ــــــ .(1389). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات آگاه.
ـ جهانشاهیافشار، ع. جهادیحسینی، ا. (1396). «جادو و جادوگری در قصه امیرارسلان نامدار». دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س5. ش18. بهمن و اسفند. صص 131- 114.
ـ حجت، م . مهرابیزادههنرمند، م.(1392).«نقش طلسم وجادو و برخیصنایع غریبه در داستانهای هزار و یکشب».
نشریه ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش33 . س16. بهار و تابستان. صص131- 109.
ـ خدیش، پ.(1388). «بازتاب و کارکردهای سحر و جادو در افسانههای سحرآمیز». مجله دانشکده ادبیات و علوم
انسانی. دانشگاه خوارزمی.س 17. ش 65. پاییز. صص 168- 151.
ـ خلعتبریسلطانی، س.(1391). عنصر خیال درمصورسازی داستانهای عامیانه. پایاننامه کارشناسیارشد. دانشگاه
آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
ـ دادور، ا.(1385). درآمدی بر اسطورهها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
ـ دماوندی، م.(1388). جادو در اقوام و ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان.
ـ دهخدا، ع.(1334). لغتنامه. ج 5. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ ذوالفقاری، ح.(1392). «متنشناسی کتاب بهار دانش». متنشناسی ادب فارسی. د 49. ش2. 86-67.
ـ رستگارفسایی، م.(1365). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
ـ رضی، ه.(1363). اوستا. تهران: فروهر.
ـ ریحانه، خ.(1380). «ویژگیهای ادبی بهار دانش». نامه انجمن. ش4. صص141- 125.
ـ زرینکوب، ع.(1351). یادداشتها و اندیشهها. تهران: کتابخانه طهوری.
ـ شریفیان، م. اتونی، ب.(1392). «پدیدارشناسی زن جادو با تکیه بر شاهنامه و شهریارنامه». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی ، د 9. ش32. صص67ـ31.
ـ شوالیه، ژ. گربران، آ.(1968). فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضائلی.(1387). تهران: انتشارات جیحون.
ـ صالحی، خ.(1383). افسانههای مار در ایران و جهان. تهران: درخت بلورین.
ـ علیکاهی، س.(1396). کارکرد عناصر جادو در هزار و یکشب. رساله کارشناسیارشد. دانشگاه علّامه طباطبایی.
ـ فریزر، ج.(1990). شاخه زرّین(پژوهشی در جادو و دین). ترجمه کاظم فیروزمند.(1386). تهران: انتشارات آگاه.
ـ قانبیلی، س.(1399). نقد اجتماعی شخصیّت در کتاب بهار دانش. رساله کارشناسیارشد. دانشگاه شهید بهشتی.
ـ قلیزاده، خ.(1388). فرهنگ اساطیر ایرانی. تهران: نشر کتاب پارسه.
ـ کریستینسن، آ.(1934). نمونههای نخستین انسان و نخستین شهریار درتاریخ افسانهای ایران. ترجمه احمد تفضلی و ژاله آموزگار.(1368). تهران: نشر نو.
ـ کنبوه لاهوری، ع.(1397). بهار دانش. تصحیح حسن ذوالفقاری و عباس سعیدی. چ 2. تهران: نشر خاموش.
ـ مارزلف، ا.(1984). طبقهبندی قصّههای ایرانی. ترجمه کیکاوس جهانداری.(1376). تهران: سروش.
ـ محجوب، م.(۱۳۸۶). ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چ3. تهران: نشر چشمه.
ـ مصاحب، غ.(1345). دایرهالمعارف فارسی. ج1. تهران: انتشارات فرانکلین.
ـ نوزاد، ف.(1345). «سیمرغ و قاف در ادبیات ایران». مجله وحید. س4. ش39. صص236- 225.
ـ نیکسرشت، م.(1394). بررسی عناصر سحرو جادو درطوطینامه و سندبادنامه. کارشناسیارشد. دانشگاه مازندران.
ـ هال، ج.(1994). فرهنگ نگارهای نمادها. ترجمه رقیه بهزادی.(1380). تهران: فرهنگ معاصر.
ـ همدانی، م.(1375). عجایبنامه. ویرایش جعفر مدرسصادقی. تهران: نشر مرکز.
ـ یاحقی، م.ج.(1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
ـ ـــــــــــ .(1386). فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
تشکری,منوچهر , رضایی دشت ارژنه,محمود و وطن پرست,معصومه . (1404). بررسی و تحلیل کارکردهای سِحر و جادو و عناصر فانتزی در داستانهای عامیانۀ بهار دانش. فرهنگ و ادبیات عامه, 13(62), 252-286.
MLA
تشکری,منوچهر , رضایی دشت ارژنه,محمود , و وطن پرست,معصومه . "بررسی و تحلیل کارکردهای سِحر و جادو و عناصر فانتزی در داستانهای عامیانۀ بهار دانش", فرهنگ و ادبیات عامه, 13, 62, 1404, 252-286.
HARVARD
تشکری,منوچهر,رضایی دشت ارژنه,محمود,وطن پرست,معصومه. (1404). 'بررسی و تحلیل کارکردهای سِحر و جادو و عناصر فانتزی در داستانهای عامیانۀ بهار دانش', فرهنگ و ادبیات عامه, 13(62), pp. 252-286.
CHICAGO
منوچهر تشکری, محمود رضایی دشت ارژنه و معصومه وطن پرست, "بررسی و تحلیل کارکردهای سِحر و جادو و عناصر فانتزی در داستانهای عامیانۀ بهار دانش," فرهنگ و ادبیات عامه, 13 62 (1404): 252-286,
VANCOUVER
تشکری,منوچهر,رضایی دشت ارژنه,محمود,وطن پرست,معصومه. بررسی و تحلیل کارکردهای سِحر و جادو و عناصر فانتزی در داستانهای عامیانۀ بهار دانش. فرهنگ و ادبیات عامه, 1404; 13(62): 252-286.