هر قومی دارای ادبیات شفاهی، فولکلور و باورهایی است که از درون فرهنگ، اندیشهها و شیوۀ زندگی آنها نشئت گرفته است. ایل قشقایی ازجمله ایلات بزرگ ایران است که بخش بزرگی از آن به صورت عشیرهای زیست و به زبان ترکی صحبت میکنند. یکی از رمانهایی که بخشی از آداب و رسوم و فرهنگ عامۀ عشایر قشقایی را به تصویر کشیده، رمان ظلمت نوشتۀ داوود حسنآقایی کشکولی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی پیوندهای موجود میان شیوۀ زندگی کوچنشینی عشایر قشقایی و فرهنگ عامۀ برخاسته از آن، از طریق تحلیل رمان ظلمت به نگارش درآمده است. روش ما در این پژوهش به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی است و با بهرهگیری از مطالعات کتابخانهای به دستهبندی فرهنگ عامیانۀ بازتابیافته در رمان ظلمتمیپردازدیم. دستاوردهای پژوهش گویای آن است که بُعد مادی و غیرمادی فولکلور عشایر قشقایی تحت تأثیر عواملی چون، تجربههای زیستی در شیوۀ زندگی کوچنشینی و دامداری است، و علاوه بر آن باورهای اساطیری و مذهبی، اعتقاد به نیروهای ماورائی، بیسوادی و سادگی مردم عشایر، باورهای مشترک در میان ترکان، و زبان و نژاد متمایز آنها بر شکلگیری این فولکلور مدد بسیار رسانده است. این پژوهش نشان میدهد که رمان ظلمت منبعی غنی و ارزشمند برای مطالعۀ فرهنگ عامۀ عشایر قشقایی است.
استوتلی، م. (1399). مقدمه ای بر شامانیسم. ترجمۀ ب. اسدی مقدم. تهران: ساوالان ایگیدلری.
افشارسیستانی، ا. (1381). مقدمهای بر شناخت ایلها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران، جلد دوم. تهران: ثامن الائمه.
امانالهی بهاروند، س. (1388). کوچ نشینی در ایران. چاپ هفتم. تهران: آگاه.
اوبرلینگ، پ. (1383). کوچنشینان قشقایی فارس. ترجمۀ ف. طیبیپور. تهران: نشر شیرازه.
اولیایی، م. (1358). موسیقی ایل قشقایی، مصاحبه با فرود گرگین پور. ماهنامه نامۀ نور. بهمنماه، شماره 6و7.
بهمن بیگی، م. (1394). عرف و عادت در عشایر فارس، چاپ دوم. شیراز: نوید.
بیهقی، ح. (1365). پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران. مشهد: آستان قدس رضوی.
تمیمداری، ا. (1399). فرهنگ عامه، چاپ هفتم. تهران: مهکامه.
حسنآقایی کشکولی، د. (1369). ظلمت. شیراز: نوید.
جهانگیری، ف. (1400). مهری. بوشهر: یاشیل آلما.
ذوالفقاری، ح. (1394). باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: نشر چشمه.
ذوالفقاری، ح. (1398). زبان و ادبیات عامۀ ایران، چاپ چهارم. تهران: سمت.
ضیاءپور، ج. (1346). پوشاک ایلها، چادرنشینان و روستائیان ایران. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
طاهری، ع. (1401). عروسی قشقایی. شیراز: نویسندگان پارس.
کیانی، م. (1388). سیهچادرها. شیراز: کیان نشر.
کیانی، م. (1388). طب و طبیبان سنتی در ایل قشقایی. شیراز: کیان نشر.
گلاک، ج. گلاک، س، ه. (1355). سیری در صنایع دستی ایران. ترجمۀ ی. ذکاء و ر. علوی. تهران: بانک ملی ایران.
مرکز آمار ایران (1388). سرشمای اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده ایران در سال 1387. تهران: دفتر ریاست امور بین الملل و روابط عمومی.
ورمقانی، ح. (1393). بررسی عوامل موثر در طراحی مسکن عشایری و روستایی ایل قشقایی. فصلنامۀ نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال هفتم، شماره اول. صص: 217-236.
همتزاده، ع. (1347). کورزاد. ترجمۀ غ. صدریافشار. تهران: چاپخانۀ بانک بازرگانی ایران.