موسیقی نوحه‌های سقایی (بر پایۀ نوحه‌های سقایی نوش‌آباد)
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
دانشیار گروه ادیان و فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه کاشان
چکیده
سقایی آیینی است کهن در برخی از شهرهای ایران ازجمله نوش‌آباد که در آن نوحه‌های مربوط به واقعۀ عاشورا در قالب موسیقی سنتی ایرانی اجرا می‌شود. اشعار سقایی که از صنایع ادبی خالی نیست، لبریز از شور و حال دینی است و عمدۀ شاعران سقایی از اواخر دورۀ قاجار تا دورۀ معاصر و اهل حرفه و بازار منطقۀ کاشان هستند. بیشترین اشعار از فراهی، نوایی و خباز سه شاعر کاشانی است. قالب اشعار بیشتر مسمط مربع است و غزل و ترکیب‌بند پس از آن قرار دارد. در این پژوهش به‌صورت میدانی و با رجوع به دستک‌ها و دفترچه‌های سقایی، 70 شعر پرکاربرد انتخاب و به تفکیک وزن عروضی هرکدام، خوانش و 32 نوحه متمایز، شناسایی و نت‌نویسی شده است. براساس این پژوهش بیشتر نوحه‌های سقایی نوش‌آباد در قالب درآمدِ آواز دشتی خوانده می‌شود و آوازهای ابوعطا، سلمک شور، ماهور، سه‌گاه و راست پنجگاه در ردیف بعدی قرار دارند. بسیاری از اوزان عروضی شعر سقایی را دیگر استادان موسیقی دوران قاجاری و پهلوی برای گوشه‌های آوازی ایرانی پیشنهاد کرده‌اند. این پژوهش ضمن ثبت بخشی ناشناخته از فرهنگ موسیقایی ایران، نغمه‌های جدیدی را به علاقه‌مندان و موسیقی‌دانان و آیین‌گزاران معرفی و آن را از فراموشی و آسیب دور می‌کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
پرتو بیضایی، حسین (1400)، کاشانۀ دانش، به تصحیح حسن عاطفی و افشین عاطفی، چاپ اول، کاشان: ارمغان ادب.
ثنائی، سیدرضا (1396)، نغمه های ثنائی، به کوشش جواد ثنائی، کاشان: مجمع متوسلین به آل محمد.
خضرائی، بابک (1384)، «جستجوی اوزان و ارکان عروضی در ردیف میرزا عبدالله (روایت نورعلی برومند)»، ماهور، شماره 30، صص 139-158.
خضرائی، بابک (1385)، دسته‌بندی وزنی اشعار بحورالالحان و ارتباط آن با دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی، مجله موسیقی ماهور، ش 32، صص 67-73.
خضرائی، بابک (1391)، دشتی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر حداد عادل، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، صص 735-737.
خضرایی، بابک (1383)، «نگاهی به وزن شعر در چند روایت از ردیف موسیقی ایران»، فصل‌نامه موسیقی ماهور، ش 23، صص 109-127.
رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس (1314)، المعجم فی معائیر شعر عجم، تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران، مجلس.
رسول‌زاده، جعفر؛ شریفی، محمود (1387)، گرامی داشت خاطره مرثیه‌سرایان اهل‌بیت؛ شاعران عاشورایی کاشان، کاشان، کانون مداحان و مدیحه‌سرایان اهل‌بیت (جزوه مانند).
زروانی، مجتبی؛ مشهدی نوش‌آبادی، محمد. (1389). جریده برداری و سقایی؛ میراث قلندران و جوانمردان. مطالعات عرفانی، -(11)، 61-90.
ساجدی، احمد (1399)، مصاحبه در نوش‌آباد. منزل ایشان.
شاطری، علی‌اصغر (1382)، یاران عشق «شعر عاشورایی شاعران کاشان». کاشان: واحد فرهنگی هیئت شاهزاده علی‌اصغر مسجد صادقیه
شاطری، علی‌اصغر (1391)، ستارگان سیلک، چاپ اول، کاشان: مرسل.
شاطری ، علی‌اصغر (1383)، واژه‌نامه محرم کاشان، مرسل.
شاه‌حسینی، ناصرالدین (1367)، شناخت شعر؛ عروض و قافیه، تهران، هما.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384)، «سعدی در سلاسل جوانمردان»، مجله مطالعات عرفانی، 2، صص 5-16.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، موسیقی شعر، تهران، آگه.
شمیسا، سیروس (1374)، آشنایی با عروض و قافیه، تهران، فردوسی.
فرصت شیرازی، میرزامحمد (1345)، بحورالالحان؛ در علم موسیقی و نسبت آن با عروض، تصحیح علی زرین قلم، تهران، فروغی.
کاشفی، حسین (1350)، فتوت نامۀ سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
گلی زواره‌ای، غلامرضا (1401)، مصاحبه تلفنی.
ماهیار، عباس (1373)، عروض فارسی، تهران: قطره.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1396)، تصوف ایرانی و عزاداری محرم، اصفهان، آرما.
معتمدی، حسین، عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزه‌های علمیه و کشورهای جهان، ج۱، قم: ظهور، ۱۳۷۸.
معتمدی، محمد (1376)، «آیین مشرف شدن به کسوت سقایی»، فرهنگ مردم، ۱۹ و۲۰، ۱۳۷۶، 106-110.
معتمدی، سید حسین (1399)، مصاحبه در کاشان، منزل ایشان.
معتمدی، سید حسین (1384)، عزادار سنتی شیعیان، قم، قلم مکنون.
واصف بیدگلی، فرج‌الله (1392)، دیوان شعر، مصحح احمد اسماعیلی بیدگلی وزیری، قم، مکتب بیداران.
ثنائی، سیدرضا (1396)، نغمه های ثنائی، به کوشش جواد ثنائی، کاشان: مجمع متوسلین به آل محمد.
خضرائی، بابک (1384)، «جستجوی اوزان و ارکان عروضی در ردیف میرزا عبدالله (روایت نورعلی برومند)»، ماهور، شماره 30، صص 139-158.
خضرائی، بابک (1385)، دسته‌بندی وزنی اشعار بحورالالحان و ارتباط آن با دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی، مجله موسیقی ماهور، ش 32، صص 67-73.
خضرائی، بابک (1391)، دشتی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر حداد عادل، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، صص 735-737.
خضرایی، بابک (1383)، «نگاهی به وزن شعر در چند روایت از ردیف موسیقی ایران»، فصل‌نامه موسیقی ماهور، ش 23، صص 109-127.
رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس (1314)، المعجم فی معائیر شعر عجم، تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران، مجلس.
رسول‌زاده، جعفر؛ شریفی، محمود (1387)، گرامی داشت خاطره مرثیه‌سرایان اهل‌بیت؛ شاعران عاشورایی کاشان، کاشان، کانون مداحان و مدیحه‌سرایان اهل‌بیت (جزوه مانند).
زروانی، مجتبی؛ مشهدی نوش‌آبادی، محمد. (1389). جریده برداری و سقایی؛ میراث قلندران و جوانمردان. مطالعات عرفانی، -(11)، 61-90.
ساجدی، احمد (1399)، مصاحبه در نوش‌آباد. منزل ایشان.
شاطری، علی‌اصغر (1382)، یاران عشق «شعر عاشورایی شاعران کاشان». کاشان: واحد فرهنگی هیئت شاهزاده علی‌اصغر مسجد صادقیه
شاطری، علی‌اصغر (1391)، ستارگان سیلک، چاپ اول، کاشان: مرسل.
شاطری ، علی‌اصغر (1383)، واژه‌نامه محرم کاشان، مرسل.
شاه‌حسینی، ناصرالدین (1367)، شناخت شعر؛ عروض و قافیه، تهران، هما.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384)، «سعدی در سلاسل جوانمردان»، مجله مطالعات عرفانی، 2، صص 5-16.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، موسیقی شعر، تهران، آگه.
شمیسا، سیروس (1374)، آشنایی با عروض و قافیه، تهران، فردوسی.
فرصت شیرازی، میرزامحمد (1345)، بحورالالحان؛ در علم موسیقی و نسبت آن با عروض، تصحیح علی زرین قلم، تهران، فروغی.
کاشفی، حسین (1350)، فتوت نامۀ سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
گلی زواره‌ای، غلامرضا (1401)، مصاحبه تلفنی.
ماهیار، عباس (1373)، عروض فارسی، تهران: قطره.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1396)، تصوف ایرانی و عزاداری محرم، اصفهان، آرما.
معتمدی، حسین، عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزه‌های علمیه و کشورهای جهان، ج۱، قم: ظهور، ۱۳۷۸.
معتمدی، محمد (1376)، «آیین مشرف شدن به کسوت سقایی»، فرهنگ مردم، ۱۹ و۲۰، ۱۳۷۶، 106-110.
معتمدی، سید حسین (1399)، مصاحبه در کاشان، منزل ایشان.
معتمدی، سید حسین (1384)، عزادار سنتی شیعیان، قم، قلم مکنون.
واصف بیدگلی، فرج‌الله (1392)، دیوان شعر، مصحح احمد اسماعیلی بیدگلی وزیری، قم، مکتب بیداران.
