«داش آکل» از منظر روایت‌های جایگزین

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
عضو هیئت علمی بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
چکیده












داش آکل، پهلوان مشهور شیرازی، یکی از شخصیت‌های برجسته در ادبیات عامه و رسمی ایران است که روایت‌های مختلفی از زندگی و شخصیت او در فرهنگ عامۀ مردم شیراز وجود دارد. صادق هدایت با الهام از این روایت‌ها، داستان کوتاه «داش آکل» را در سال 1311ش نوشت. مهارت‌های داستان‌نویسی هدایت و شهرت گستردۀ او موجب شد تا روایت او به‌تدریج به روایت غالب و تثبیت‌شده‌ای از داش آکل تبدیل شود، به‌طوری که سایر روایت‌های محلی به مرور فراموش شدند. تغییراتی که هدایت در روایت این داستان ایجاد کرد، تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری تصویری جدید از داش آکل داشت. در این تصویر، داش آکل، قهرمانی بی‌عیب و نقص است که با آرمان‌های مردانگی و پاکدامنی اخلاقی درهم آمیخته است. تغییراتِ هدایت نه‌تنها شخصیت داستان را بازآفرینی کرد، بلکه بازتابی از تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران در اوایل قرن بیستم بود که به‌طور گسترده توسط روشنفکران و نویسندگان پیگیری می‌شد. در مقالۀ حاضر تلاش شده با فاصله گرفتن از روایت تثبیت‌شدۀ هدایت، به بررسی روایت‌های جایگزین از داش آکل که در منابع محلی در شیراز بازتاب یافته‌اند، بپردازیم. این روایت‌ها غالباً با نسخۀ هدایت تفاوت‌های اساسی دارند و ویژگی‌هایی چون وضعیت جسمانی، روابط عاشقانه و نحوۀ مرگ داش آکل را به شکلی متفاوت از روایت غالب هدایت بازگو می‌کنند. این مقاله به بررسی انگیزه‌های فرهنگی و ادبی پشت تغییرات هدایت می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه او با ایدئال‌سازی شخصیت داش آکل، تصویری جدید از قهرمان اساطیری ساخت که نه‌تنها با تحولات فرهنگی زمانه‌اش هم‌راستا بود، بلکه از گفتمان‌های عرفانی، اساطیری و روشنفکری ایران نیز متأثر بود. این بازسازی نه‌تنها پیوند میان روایت‌های مسلط و تغییرات فرهنگی را آشکار می‌کند، بلکه نگاهی تازه به فرایند تطبیق فولکلور با چارچوب‌های ادبی مدرن ارائه می‌دهد.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


اژدری‌خواه، فخرالدین. (1397). دو میراث جاویدان (زورخانه و نمایش پهلوانی). شیراز: فخرالدین اژدری‌خواه.
2. • افشار، ایرج. (1372). «درباره داش آکل، آکل و کلو»، مجله ایرانشناسی، شماره 19، ص 680.
3. • الیاده، میرچا. (1384). اسطوره بازگشت جاودانه؛ ترجمه بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.
4. • پرهام، باقر. (1372). «داش آکُل یا داش آکَل»، مجله ایرانشناسی، شماره 19، ص 220.
5. • پرهیزگار، رضا. (1389). یاران یکشنبه، دفتر دوم و سوم. شیراز: انتشارات نوید.
6. • پورنامداریان، تقی؛ ابراهیمی فخاری، محمدمهدی. (1398). «بررسی گذار از شخصیت‌پردازی رئالیستی به مدرنیستی در داش آکل صادق هدایت»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره 63، صص 36-9.
7. • تنکابنی، فریدون. (1372). «داش آکُل یا داش آکَل»، مجله ایران‌شناسی، شماره 19، ص 681.
8. • جاهد، پرویز. (1394). نوشتن با دوربین، رو در رو با ابراهیم گلستان. تهران: اختران.
9. • حریری، ناصر. (1377). یک گفت‌وگو. تهران: کارنامه.
10. • حسینی سروری، نجمه؛ طالبیان، حامد. (1396). «تطور شخصیت جوان‌مرد در ادبیات داستانی فارسی: مطالعه موردی داستان سمک عیار، داش آکل و قیدار»، فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادبی، شماره 39، صص 124-101.
11. • حیاتی، زهرا؛ قندی، ریحانه؛ آل سید، مونا. (1394). «نقش رسانه در تولید معنا؛ تحلیل تطبیقی داستان و فیلم داش آکل»، ادبیات تطبیقی، شماره 12، صص 45-11.
12. • خان ملک ساسانی، احمد. (1341). شاهد شیراز. تهران: بی‌نا.
13. • خانیان، حمید. (1395). «تحلیل داستان داش آکل بر بنیاد نظریه گریماس»، گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی ایران، شماره 11.
14. • دهباشی، علی. (1396). گفتگوها. تهران: صدای معاصر.
15. • رادی، اکبر. (1381). «تازه‌ها و پاره‌های ایرانشناسی»، بخارا، شماره 35، ص 58.
16. • رنجبر، ابراهیم. (1387). «مقایسه زنبق دره بالزاک با داش آکل هدایت»، زبان و ادب فارسی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 207، صص 74-49.
17. • سرشار، محمدرضا. (1388). روایت طوطی. تهران: کانون اندیشه جوان.
18. • سرشار، محمدرضا. (1389). داش آکل، حواشی و تبعات. تهران: کانون اندیشه جوان.
19. • سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر. (1362). وقایع اتفاقیه. تهران: نوین.
20. • شعیری، حمیدرضا؛ کریمی‌نژاد، سمیه. (1391). «تحلیل نظام بودشی گفتمان: بررسی موردی داستان داش آکل صادق هدایت»، فصلنامه مطالعات زبان و ترجمه (دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، شماره 3، صص 43-23.
21. صارمی، سهیلا.•" داش آکل". ایرانیکا؛ به آدرس: : https://iranicaonline.org/articles/das-akol
22. • صیادکوه، اکبر؛ نکویی، رضا. (1399). «تحلیل روایی داستان کوتاه داش آکل بر اساس نظام‌های گفتمانی کنشی و شوشی گرمس»، دوفصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، شماره 3، صص 269-232.
23. • عزتی‌فر، سیمین. (1398). «روایت‌شناسی داستان داش آکل بر اساس الگوی کنشی گریماس»، فصلنامه مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، شماره 4، صص 27-16.
24. • غلام‌پور دهکی، سکینه؛ رضایی، احترام. (1399). «بررسی و تحلیل تطبیقی داستان داش آکل صادق هدایت با داستان چلکاش ماکسیم گورکی»، فصلنامه بهارستان سخن، شماره 48، صص 66-43.
25. • کاشف، منوچهر. (1371). «داش آکَل، نه داش آکُل»، مجله ایران‌شناسی، شماره 15، ص 668.
26. کاشف، منوچهر. (1373). «باز هم درباره داش آکل»، مجله ایرانشناسی، شماره 1، ص 227.
27. • کاظمی فر، معین؛ رضایی دشت ارژنه، محمود. (1402). «نگاهی به غیاب داستان آرش در شاهنامه از دید تحلیل پارادایمی»، پژوهش‌های ادبی، شماره 80، صص 122-93.
28. • کشتکاران، عباس. (1389). یاران یکشنبه، دفتر دوم و سوم. شیراز: انتشارات نوید.
29. • کیمیایی، مسعود. (1396). مصاحبه با خبرگزاری ایسنا. اسفند ماه.
30. • گلستان، ابراهیم. (1377). گفته‌ها. تهران: روزن.
31. • گلشیری، هوشنگ. (1378). باغ در باغ، جلد دوم. تهران: نیلوفر.
32. • میرصادقی، جمال. (1381). جهان داستان (ایران). تهران: اشاره.
33. • ندیم، مصطفی. (1399). اکبر دایی محمد (داش آکل). شیراز: سیوند.
34. • نوبخت، محسن. (1391). «تحلیل نشانه‌شناختی داستان کوتاه داش آکل»، ادب‌پژوهی، شماره 22، صص 154-125.
35. • نیر شیرازی، عبدالرسول. (1387). روزگار پهلوی اول. شیراز: انتشارات دریای نور.
36. • هدایت، صادق. (1344). مجموعه نوشته‌های پراکنده به کوشش حسن قائمیان. تهران: امیرکبیر.
37. هدایت، صادق. (1311). سه قطره خون. تهران: موسسه توسعه عدالت.
38. • همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1372). صادق هدایت، از افسانه تا واقعیت. تهران: طرح نو.
39. • یوسفی، غلامحسین. (1357). دیداری با اهل قلم، جلد دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
40. • • Fludernik, Monika. (1996). Towards a 'Natural' Narratology. London: Routledge.
41. • Prince, Gerald. (1982). Narratology: The Form and Functioning of Narrative. Berlin: Mouton.
42. • Parsinejad, Iraj. (2003). A History of Literary Criticism in Iran, 1866-1951: Literary Criticism in the Modern Period. Maryland: Ibex Publishers.
43. • Najmabadi, Afsaneh. (2005). Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity. Berkeley: University of California Press.
44. • Dabashi, Hamid. (2007). Iran: A People Interrupted. New York: The New Press.
1. • Lewis, Franklin. (2000). Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi. Oxford: Oneworld.