پیوند ادبیات بومی و ادبیات عامه در داستان بلند باغ زیتونی چشم نوشتۀ حسین میرکاظمی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری
2 عضو هیئت علمی
چکیده
ادبیات داستانی وجوه و جنبه‏های گوناگونی دارد که یکی از وجوه آن صبغۀ اقلیمی است. در این ‏گونه داستان‏ها علاوه بر زبان، طبیعت و تصاویر برآمده از اقلیم خاص نویسنده، همچنین افسانه‏های محلی، موسیقی و ملودی‏های بومی، باورهای عامیانه، ضرب‏المثل‏ها، آیین‏ها و مناسک بومی و محلی و ... بروز و ظهور دارد. فرهنگ عامه با ادبیات اقلیمی رابطۀ وثیقی دارد. فرهنگ عامه در تقابل با فرهنگ رسمی و نخبگانی است که برعکس فرهنگ عامه که غالباً شفاهی است، مربوط به تودۀ مردم و امری مکتوب است و هرگاه این عناصر در ادبیات به‌کار گرفته شود رنگ و صبغۀ خاصی به آن آثار می‏دهد که به آن ادبیات اقلیمی گویند. از ضرورت‏های فهم و تحلیل ادبیات داستانی، تحلیل و بررسی نسبت نویسنده و محیط است؛ تأثیراتی که خودآگاه و ناخودآگاه مؤلف از محیط و اقلیم خویش می‏پذیرد و در ساخت و معنای اثر و گسترش و پیشبرد روایت دخالت دارد. سید حسین میرکاظمی از جمله داستان‏نویسان معاصر است که صبغۀ اقلیمی شمال در داستان‏های او حضور چشمگیر دارد. در این مقاله سعی شده است صبغۀ اقلیمی یکی از آثار ایشان باغ زیتونی چشم، به روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد که حاصل این بررسی حضور فراوان عناصر اقلیمی شمال ایران خصوصاً حوزۀ گرگان در این اثر است: عناصر طبیعت و تصاویر برآمده از آن‏ها، عناصر زبانی و واژگانی، باورها و آداب و رسوم، جای‏ها، مشاغل و ... حتی حوادث اجتماعی و سیاسی خاص که همگی در خدمت طبیعی کردن فضا و حوادث داستان و نیز حقیقت‏مانندی شخصیت‏هاست.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع:
 انوشه، حسن(1376)، فرهنگ‌نامه‌ی ادب فارسی، جلد دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
 انوری، حسن(1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
 حسن‌پور آلاشتی، حسین(1386)، «ویژگی‌های زبان روایت در سه اثر از محمود دولت‌آبادی» کاوش‌نامه، سال هشتم، شماره 14، بهار و تابستان 1386، صص 139- 160.
 دستغیب، سید عبدالعلی(1380)، «درباره‌ی ادبیات بومی»، نشریه ادبیات داستانی، شهریور و مهر 1380، شماره 56، صص 14 تا 17.
 شیری، قهرمان(1386)، مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
 ------------(1382)، «پیش درآمدی بر مکتب‌های داستان‌نویسی در ادبیات معاصر ایران» نشریه دانشکد ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 189، صص 147-190.
 شفیعی کدکنی، محمدرضا(1366)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات نگاه.
 شربتیان، یعقوب(داود)(1400)، مقدمه‌ای بر مردم‌شناسی اعتقادات دینی با تکیه بر اعتقادات مردم ایران، تهران: آوای نور.
 شیردست، عبدالرضا، پیروز، غلامرضا، صادقی، فاطمه‌زهرا(1400)، «خوانش برجستگی‌های زبانیو بومی- اقلیمی در شعر معاصر مازندران»، فصل‌نامه‌ی ادبیات پارسی معاصر، شماره‌ی 2، پاییز و زمستان 1400، صص 159- 192.
 صادقی شهپر، رضا(1389). «نخستین رمان‌نویسان اقلیمی در داستان‌نویسی معاصر ایران». کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش 40(پیاپی 154)، صص 39-35.
 غلامحسین‌زاده، غلامحسین، حسینی، سارا(1395)، «جریان‌شناسی ادبیات اقلیمی فارسی از ابتدای سده تا پایان دهه‌ی هشتاد»، یازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه گیلان، 17 الی 19 شهریور 1395، صص 142-125.
 جعفری قنواتی، محمدجواد(1382). «در قلمرو ادبیات اقلیمی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، اسفند و فروردین، ش 65 و 66، صص 145- 140.
 میرعابدینی، حسن(1386)، صد سال داستان‌نویسیِ ایران، جلد سوم و چهارم، چاپ چهارم، تهران: نشر چشمه.
 میرصادقی، جمال(1383)، داستان‌نویسهای نام‌آور معاصر ایران، تهران: اشاره، چاپ اول.
 میرصادقی، جمال و میرصادقی(ذوالقدر)، میمنت(1377)، واژه‌نامه هنر داستان-نویسی، تهران: کتاب مهناز.
 میرکاظمی، سیدحسین(1389)، باغِ زیتونی چشم، آژینه: گرگان
 محجوب، محمدجعفر(1383). ادبیات عامیانه‌ی ایران، جلد اول و دوم، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
 مشتاق‌مهر، رحمان و صادقی شهپر، رضا(1389)، «ویژگی‌های اقلیمی در داستان-نویسی شمال ایران»، پژوهشنامه‌ی زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال چهارم، شماره چهارم، پیاپی 16، زمستان 1389، ص 56-29.
 نوری، علی و قره‌خانی، علی(1390). «تشبیهات اقلیمی در داستانهای شمال و جنوب ایران»، پژوهشنامه‌ی زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال پنجم، شماره چهارم، پیاپی 20، زمستان 1390، ص 196-175.
 نظری، زینب و همکاران(1399)، «بازتاب عناصر اقلیمی در داستان‌های ابراهیم یونسی»، نشریه زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 73، شماره 241، بهار و تابستان 1399، 286-263.