پیشینۀ مکتوب مثل‌ها در زبان تبری

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
پژوهشگر مستقل
چکیده
مثل‌های مکتوب تبری اغلب به صورت مفرد در کتاب‌های تاریخ محلی ثبت شده‌اند و همگی به وقایع و حوادث تاریخی و حواشی جنگ و نبردهای تبرستان یا مازندران اشاره دارند. این موارد در تقسیم‌بندی مثل‌ها در دستۀ امثال با ریشه‌های تاریخی قرار می‌گیرند. زمان، مکان و اشخاص در این کهنه‌مثل‌ها معلوم و معیّن هستند. با اینکه این مثل‌ها در زمان خود و حتی تا سده‌های بعد نیز در میان مردم منطقه رایج بودند، اما هیچ کدام به شیوۀ نوشته‌شده به زمان معاصر نرسیدند و فقط در همان کتاب‌های تاریخی به ذکر مثل بودنشان اشاره شده است. درخصوص مثل‌های مکتوب تبری/ مازندرانی پیشینۀ مناسبی تاکنون نوشته نشده است. این موضوع در مدخل دانشنامه‌ها و مقدمۀ کتاب‌ها و مقاله‌های منتشرشده نیز مشهود است. اغلب کتاب‌های معاصر هم که به مثل‌های مازندرانی پرداخته‌اند از سر ذوق و میهن‌دوستی نوشته شده‌اند؛ بنابراین علی‌رغم اهمیت این گونه آثار منتشرشده این کاستی در همۀ آن‌ها مشاهده می‌شود. با توجه به شناخت نسبی از اهم آثار منتشرشدۀ تاریخی و معاصر اکنون این گفتار سرآغازی بر رفع این کاستی است. روش پژوهش با توجه به ماهیت تاریخی مقاله به صورت توصیفی و روش گرد‌آوری اطلاعات نیز کتابخانه‌ای است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


آملی، م. (1348). تاریخ رویان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‌اثیر، ع. (1382). تاریخ کامل، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج 11، تهران: اساطیر.
ابن‌اسفندیار، م. (1366). تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، تهران: کلاله خاور.
ابومحبوب، ا. و فلاح، ن. (1390). دانش و اندیشه‌های مردمی در اشعار طالب آملی، مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی طالب آملی، به کوشش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران، صص23- 47، آمل: طالب آملی.
ارانسکی، ی. (1378). زبان‌های ایرانی، ترجمه علی‌اشرف صادقی، تهران: سخن.
اسماعیل‌پور، ا. (1392). تبرستان و مازندران: تاریخ و زبان، مجموعۀ مقاله‌های نخستین همایش ملی هنر تبرستان (گذشته و حال)، به کوشش مصطفی رستمی، بی‌جا: دانشگاه مازندران و مؤسسۀ مارلیک.
اقبال، ع. (1328). قاآنی و اردشیرمیرزا، مجلۀ یغما، شماره 20، صص 452-453.
امیرپازواری (1277 هـ. ق). کنزالاسرار مازندرانی، جلد 1، به کوشش برنهارد دارن، سنپترزبورگ.
امیرپازواری (1396). گنج اسرار مازندرانی، تصحیح علی ذبیحی و محمدرضا گودرزی، ساری: درنگستان.
انجوی شیرازی، ا. (1371). گذری و نظری در فرهنگ مردم، تهران: اسپرک.
برجیان، ح. (1388). متون طبری، تهران: میراث مکتوب.
بلاذری، ا. (1346). فتوح‌البلدان- بخش مربوط به ایران، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بهمنیار، ا. (1381). داستان‌نامه بهمنیاری، به کوشش فریدون بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران.
پارسا، ا. (1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال و حکم پارسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پرتوی آملی، م. (1369). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم، ج 2، تهران: سنایی.
پرچمی، م. (1382). پس‌کوچه‌های فرهنگ، تهران: فرهنگ ماهرخ.
جعفری قنواتی، م. (1394). درآمدی بر فولکلور ایران، تهران: جامی.
دانای علمی، ج. (1400). آذرنگ- رویدادهایی از سرزمین گیلان و مازندران، تهران: آرون.
دالوند، ح. (1398). تاریخ مردم‌شناسی و فرهنگ مردم ایران در روزگار پهلوی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
دهخدا، ع. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا، جلد 9 و 11، تهران: دانشگاه تهران.
ذبیحی، ع. (1396). تفسیر قرآن کریم با ترجمه به زبان طبری، اسطوره بنیادها ارج‌نامه ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق، به کوشش محمد شکری فومشی و دیگران، تهران: سخن.
ذوالفقاری، ح. (1389). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج 1، تهران: معین.
ذوالفقاری، ح. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.
ذوالفقاری، ح. (1400). کاربست‌ مثل‌های کهن در اشعار منوچهری دامغانی، فصلنامه فرهنگ قومس، شماره 68، ص 51- 96.
ستوده، م. (1348) آملی، مولانا اولیاالله.
ستوده، م. (1375). از آستارا تا استارباد، ج 4، تهران: آگه.
صمدی، ح. (1372). کتابنامه مازندران، ج 1، ساری: سازمان برنامه و بودجه مازندران.
طالب آملی، م. (1391). کلیات اشعار ملک‌الشعرا طالب آملی، تصحیح محمد طاهری شهاب، تهران: سنایی.
عمادی، ع. (1362). یک مثل طبری در تاریخ مازندران، مجله آینده، سال 9، شمارۀ 5، مرداد ماه، صص 347-349، تهران.
فخرالدین اسعد گرگانی (1377). ویس و رامین، تصحیح محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
کفشگر، ع. و کفشگر، ز. (1401) امثال و حکم دیوان نیما یوشیج، تهران: میرماه
کیا، ص. (1316 یزدگردی). واژه‌نامه طبری (متن نصاب طبری)، تهران: انجمن ایرانویج.
گل‌باباپور، م. (1361). [دیباچۀ] نصاب مازندرانی، بابل: محمدکاظم گل‌بابا‌پور.
گیلانی، م. (1352). تاریخ مازندران، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مرعشی، ظ. (1363). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به اهتمام برنهارد دارن، تهران: نشر گستره.
مستوفی، ع. (1388). شرح زندگانی من، تهران: زوار.
مقدسی، م. (1385). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: کومش.
مقیمی مقدم، ح. (1398). پیر بوته مثال، تهران: میرماه.
مهدی‌پور عمرانی، ر. (1393). امیرپازواری بومی‌سرای بزرگ مازندران، تهران: تیرگان.
میرزا سید محمدباقر بن حسن بن خلیفه سلطان (قرن 12). منظومه تاریخی دارالمرز، تصحیح شهرام قلی‌پور گودرزی، [چاپ نشده]، برگرفته از نسخه خطی 4769 در گنجینۀکتابخانه و موزه ملی ملک تهران.
نسخه خطی نصاب تبری (1264 هـ. ق). کتابخانه ملی ایران، شماره 548 ف.
نصری اشرفی، ج. و دیگران (1398). زبانزدها، دانشنامه تبرستان و مازندران، ج 4، تهران: نی.
هنری‌کار، ب. (1396). به هر حالی سوته کالی به که زنده گرماورود، مجموعه مقالات شلاب، دفتر 5، به کوشش یوسف الهی و دیگران، بابل: اکسیر قلم.
Paul, Ludwig, An Analytical Bibliogrphy of New Iranian Languages and Dialects, Based on Persian publications since ca. 1980, with the cooperation of Pejman Firoozbakhsh, Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert, 2022.