بررسی دلالت‌های ایدئولوژیک زیبایی‌شناسی شعر فولکلوریک ـ کودکانۀ شاملو با رویکرد مطالعات فرهنگی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
2
دانش آموخته دانشگاه مازندران
چکیده
ادبیات عامه؛ اعم از قصههای شفاهی و شعر فولکلور، روایتهایی باز هستند که هر گویندهای به فراخور قصد خویش از آن بهره میجوید. این گونۀ ادبی اما به دلایلی چندان محل اعتنا نبوده است. شاملو، پس از نیما و شاید بیش از او، برجسته‌ترین شاعری است که قلمرو شعر را به گونه‌های مختلف، به عرصۀ عمومی کشانده؛ بی‌آنکه از وجه فاخر شعر غفلت ورزیده باشد. این رویکرد البته برآیند نظریۀ او نسبت به ادبیات است که برای آن وظیفۀ تعهد و التزام به عدالت و بیدارگری تودۀ مردم و نسل‌سازی کودکان علیه ستم و بی‌عدالتی قائل است؛ از همین رو با استفاده از رمزگان ویژۀ مردم عامه و افسانه‌های کودکانه؛ چه به صورت شعر فولکلور که مبتنی بر قصه‌ها و افسانه‌های مردم است و چه واژگان عامیانه و حتی تدوین کتاب کوچه، به تثبیت این ایدئولوژی مبادرت ورزیده است. این مقاله با رهیافت مطالعات فرهنگی که ایدئولوژی، دال مرکزی آن است، دو سوی متناقض بهرهگیری استعاری از زبان و شعر فولکلوریک او را مورد تأمل قرار داده است: 1. واسازی رویکرد نخبهگرا به ادبیات از طریق آشناییزدایی با زبان عامیانه و شعر فولکلور؛ 2. بهرهگیری ایدئولوژیک شاملو از زبان و گفتمان کودکانه در شعر فولکلوریک؛ که بر همسانی توده و کودک دلالت دارد و لزوم هدایت و رهبری توسط یک منجی، و به این نتیجه رسیده است که این رویکرد ایدئولوژیک به شعر، درنهایت به تقویت و تثبیت همان ایدئولوژی مورد انتقاد او؛ یعنی فرادستی شاعر(در اینجا به‌عنوان نجات‌بخش) و فرودستی تودۀ مردم منجر می‌شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- آلتوسر، ل. (1395) ایدئولوژی و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمه ر. صدرآرا، چ چهارم، تهران: چشمه
- احمدپناهی سمنانی، م. (1368) ترانه‌های ملی ایران (سیری در ترانه و ترانه‌سرایی در ایران)، چ دوم، تهران: مؤلف.
- احمدزاده، ط. (1378). «طالقانی؛ معلم مدارا، آزادی و شورا»، ایران فردا، 1378، ش 57، ص 20
- بلوکباشی، ع. (1394). «از کتاب "کوچه" تا کتاب کوچه»، من بامدادم سرانجام. تهران: هرمس. صص 611-619 - بورنوف، ر. و رئال ا. (1378). جهان رمان. ترجمه ن. خلخالی، تهران: مرکز.
-بهرام‌پور، س. (1399) «نگاهی به ترانه‌های احمد شاملو». vista.ir
- بهرنگی، ص. (1360) «ادبیات کودکان، سخنی در باره کتاب آوای نوگلان» مجموعه مقاله‌ها. تهران: دنیا، روزبهان. صص 110-123
- بیهقی، ح. (1367). پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران. مشهد: آستان‌قدس.
- پاینده، ح. (1390). گفتمان نقد؛ مقالاتی در نقد ادبی. تهران: نیلوفر.
- ------ (1397) نظریه و نقد ادبی، ج دوم، تهران: سمت.
- پهلوان، چ.(1378). فرهنگ‌شناسی. تهران: پیام امروز.
- تایسن، ل. (1394). نظریه‌های نقد ادبی معاصر، ترجمه م. حسین زاده و ف. حسینی، و ویراستاری ح. پاینده. تهران: نگاه امروز
- جعفری قنواتی، م. (1394). «روایت شاملو از افسانه‌های ایرانی»؛ من بامدادم سرانجام. تهران: هرمس، صص 621- 625.
-حریری، ن. (1372). درباره هنر و ادبیات (گفت‌و‌گو با شاملو)، تهران: آویشن.
- دستغیب، ع. (1373). نقد آثار احمد شاملو. تهران: آروین.
- رحمان‌دوست، م. (1384). «ادبیات عامیانه راهی به بهشت گمشده»؛ فرهنگ مردم، ش 13، صص 104- .107
- رضایی، م.(1386). مطالعات فرهنگی: دیدگاه ها و مناقشات. تهران: جهاد دانشگاهی.
- سلاجقه، پ. (1389). «نقد کهن‌الگویی دو منظومه فولکلوریک از احمد شاملو»؛ نقد نوین در حوزه شعر. تهران: مروارید. صص245-290
- شاملو، ا. (1379). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
------------ (1990). سخنرانی.
- ....................... (1357) «ای کاش این هیولا هزار سر می‌داشت»، مجموعه صمد بهرنگی با موجهای ارس به دریا پیوست.تهران:آبان
- شفیعی کدکنی، م (1391) رستاخیز کلمات. تهران: سخن
- فرکلاف، ن.(1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ ف. شایسته پیران و دیگران؛ تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
- فلسکی، ر. و شاموی، د.(1388). مطالعات فرهنگی و زیباشناسی، ترجمه س. ملک محمدی؛ تهران: نشر آثار هنری.
- فیروزی‌مقدم، م. و علوی مقدم، م.(1398). «بلاغت زیباشناسی و معناگریزیِ هیچانه‌ها در ادبیات عامیانه کودکان»، فرهنگ و ادبیات عامه، سال 7، ش. 28 ، صص99-121
- قراگوزلو، م.(1396). تاریخ تلخ؛ به روایت احمد شاملو. تهران: نگاه.
- کجوری، ه. (1399). ارتباط متقابل شاعر و مخاطب در شعر معاصر، رساله دکتری به راهنمایی قدسیه رضوانیان، دانشگاه مازندران.
- کفاشی، ا.(1390) «بررسی دو منظومه فولکلوریک از شاملو»، بهارستان سخن، ش 17 صص 229- 254
- کمالی‌زاده، م. (1395) سیاست در شعر نو. قم: دانشگاه مفید.
- لاروسو، آ. (1398) نشانه‌شناسی فرهنگی، ترجمه ح. سرفراز. تهران: علمی و فرهنگی.
- لیونگبرگ، ک. (1390). «مواجهه با دیگری»، ترجمۀ ت. امراللهی، نشانه شناسی فرهنگی، به کوشش ف. سجودی، تهران: علم.
- محمدی، م. و عباسی، ع. (1381). صمد، ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
- مکاریک، ا. (1398) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه م. مهاجر و م. نبوی. چ ششم. تهران: آگه.
- میلنر، آ. و براویت، ج. (1385). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. ترجمه ج. محمدی. تهران: ققنوس.
واینر، ف. (1385). فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها، ترجمه ص. حسینی و گروه مترجمان، تهران: سعاد.
- Rhys, R. (1946). Rhetorica, In the Worlds of Aristotle, (W.D.Ross), Oxford University Press, Volume 11.
- احمدپناهی سمنانی، م. (1368) ترانه‌های ملی ایران (سیری در ترانه و ترانه‌سرایی در ایران)، چ دوم، تهران: مؤلف.
- احمدزاده، ط. (1378). «طالقانی؛ معلم مدارا، آزادی و شورا»، ایران فردا، 1378، ش 57، ص 20
- بلوکباشی، ع. (1394). «از کتاب "کوچه" تا کتاب کوچه»، من بامدادم سرانجام. تهران: هرمس. صص 611-619 - بورنوف، ر. و رئال ا. (1378). جهان رمان. ترجمه ن. خلخالی، تهران: مرکز.
-بهرام‌پور، س. (1399) «نگاهی به ترانه‌های احمد شاملو». vista.ir
- بهرنگی، ص. (1360) «ادبیات کودکان، سخنی در باره کتاب آوای نوگلان» مجموعه مقاله‌ها. تهران: دنیا، روزبهان. صص 110-123
- بیهقی، ح. (1367). پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران. مشهد: آستان‌قدس.
- پاینده، ح. (1390). گفتمان نقد؛ مقالاتی در نقد ادبی. تهران: نیلوفر.
- ------ (1397) نظریه و نقد ادبی، ج دوم، تهران: سمت.
- پهلوان، چ.(1378). فرهنگ‌شناسی. تهران: پیام امروز.
- تایسن، ل. (1394). نظریه‌های نقد ادبی معاصر، ترجمه م. حسین زاده و ف. حسینی، و ویراستاری ح. پاینده. تهران: نگاه امروز
- جعفری قنواتی، م. (1394). «روایت شاملو از افسانه‌های ایرانی»؛ من بامدادم سرانجام. تهران: هرمس، صص 621- 625.
-حریری، ن. (1372). درباره هنر و ادبیات (گفت‌و‌گو با شاملو)، تهران: آویشن.
- دستغیب، ع. (1373). نقد آثار احمد شاملو. تهران: آروین.
- رحمان‌دوست، م. (1384). «ادبیات عامیانه راهی به بهشت گمشده»؛ فرهنگ مردم، ش 13، صص 104- .107
- رضایی، م.(1386). مطالعات فرهنگی: دیدگاه ها و مناقشات. تهران: جهاد دانشگاهی.
- سلاجقه، پ. (1389). «نقد کهن‌الگویی دو منظومه فولکلوریک از احمد شاملو»؛ نقد نوین در حوزه شعر. تهران: مروارید. صص245-290
- شاملو، ا. (1379). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
------------ (1990). سخنرانی.
- ....................... (1357) «ای کاش این هیولا هزار سر می‌داشت»، مجموعه صمد بهرنگی با موجهای ارس به دریا پیوست.تهران:آبان
- شفیعی کدکنی، م (1391) رستاخیز کلمات. تهران: سخن
- فرکلاف، ن.(1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ ف. شایسته پیران و دیگران؛ تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
- فلسکی، ر. و شاموی، د.(1388). مطالعات فرهنگی و زیباشناسی، ترجمه س. ملک محمدی؛ تهران: نشر آثار هنری.
- فیروزی‌مقدم، م. و علوی مقدم، م.(1398). «بلاغت زیباشناسی و معناگریزیِ هیچانه‌ها در ادبیات عامیانه کودکان»، فرهنگ و ادبیات عامه، سال 7، ش. 28 ، صص99-121
- قراگوزلو، م.(1396). تاریخ تلخ؛ به روایت احمد شاملو. تهران: نگاه.
- کجوری، ه. (1399). ارتباط متقابل شاعر و مخاطب در شعر معاصر، رساله دکتری به راهنمایی قدسیه رضوانیان، دانشگاه مازندران.
- کفاشی، ا.(1390) «بررسی دو منظومه فولکلوریک از شاملو»، بهارستان سخن، ش 17 صص 229- 254
- کمالی‌زاده، م. (1395) سیاست در شعر نو. قم: دانشگاه مفید.
- لاروسو، آ. (1398) نشانه‌شناسی فرهنگی، ترجمه ح. سرفراز. تهران: علمی و فرهنگی.
- لیونگبرگ، ک. (1390). «مواجهه با دیگری»، ترجمۀ ت. امراللهی، نشانه شناسی فرهنگی، به کوشش ف. سجودی، تهران: علم.
- محمدی، م. و عباسی، ع. (1381). صمد، ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
- مکاریک، ا. (1398) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه م. مهاجر و م. نبوی. چ ششم. تهران: آگه.
- میلنر، آ. و براویت، ج. (1385). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. ترجمه ج. محمدی. تهران: ققنوس.
واینر، ف. (1385). فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها، ترجمه ص. حسینی و گروه مترجمان، تهران: سعاد.
- Rhys, R. (1946). Rhetorica, In the Worlds of Aristotle, (W.D.Ross), Oxford University Press, Volume 11.
