آیین طلب باران در بین اقوام استان خراسان شمالی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه بجنورد
چکیده
یکی از حوزههای مطالعه در فرهنگ عامه، بررسی آیینهای رایج در بین اقوام مختلف و چگونگی برپایی آنهاست. آیین‌ها یکی از مسائل فرهنگی و اجتماعی مختص به جامعه است که اجرای آنها با آداب و رسوم خاص، همواره نقش بسزایی در فرهنگ عامه داشته است. آیینهای برخی از اقوام بسیار گسترده است، بهگونهای که برای مناسبات گوناگون مراسمهای مختلفی را برگزار می‌کنند که بررسی آنها، فرهنگ و باورهای موجود در بین اقوام را نشان می‌دهد. از آنجایی که برخی از آداب مربوط به آیین طلب باران در بین اقوام خراسان شمالی (ترک، تات، ترکمن و کرمانج) به نوبۀ خود منحصربه‌فردند و در درون خود نمادهایی را منتقل می‌کنند، در پژوهش حاضر با روش مطالعۀ کتابخانهای و مصاحبۀ میدانی کوشش شد به بررسی آنها پرداخته شود تا ضمن شناسایی آیین بارانخواهی، آداب و رسوم مربوط به هر قوم و همچنین هدف از برگزاری آنها تبیین شود. نتیجۀ این پژوهش علاوه بر معرفی آیین طلب باران در بین اقوام مورد بحث، چگونگی برگزاری مراسم بارانخواهی توسط اقوام این استان را نیز نشان می‌دهد که تقریباً ساختار مشترکی در اجرای آنها دیده می‌شود؛ اعمالی مانند عروسک‌گردانی، خواندن اشعار طلب باران به صورت دسته‌‌جمعی، پختن آش یا نان نذری، قربانی کردن، نماز و نیایش در بین اغلب آنها رواج داشته است. برخی از نمادهایی که در آیین طلب باران در بین اقوام مذکور مورد استفاده قرار گرفته است، در باورهای دینی و برخی ریشۀ اسطورهای ریشه دارد. در اجرای این آیین نقش زنان و کودکان برجسته بوده است. هر چند که آیین بارانخواهی در بین اقوام مورد بحث در مواردی ظاهر متفاوت دارد، اما درمجموع، همگی یک هدف را دنبال می‌کنند و آن اینکه افرادی که این آیین را اجرا می‌کردند، به آن باور قلبی داشتند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آقاییراد، ع. (1394). در تمنای باران: نگاهی بر آداب و رسوم و آیینهای باران خواهی در ایران و برخی نقاط جهان. تهران: آزمون‌یار پویا.
آخته، ا. (1385). جشن‌ها و آیینهای شادمانی در ایران «از دوران باستان تا امروز». تهران: اطلاعات.
احمدی ملکی، ر. (1378). «سرودها و تصنیف‌های بارانخواهی و خورشیدخواهی در آذربایجان». شعر، ش 25، 121-116.
اسکندری، ح. (1381). شبانههای کویر «دفتری از افسانههای عامیانۀ جلگۀ سنخواست». مشهد: محقّق.
الیاده، م. (1372). رساله در تاریخ ادیان. تهران: سروش.
امینی، ا. (1400). سنخواست قدیم. بجنورد: دُرّ قلم.
باشگوز، ا. (1358). مراسم تمنای باران و باران سازی در ایران. ج19. ترجمه باجلان فرخی. تهران: کتاب جمعه.
بختیارینسب، س. (1392). «آداب و رسوم منطقه شیبکوه فسا». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ایرانشناسی گرایش فرهنگ. بنیاد ایرانشناسی.
جباره ناصرو، ع. (1400). «اسطوره باروری و آیینهای باران خواهی در لارستان». فرهنگ و ادبیات عامه، ش42، 1-33.
جعفری، ا. (1398). آئین نذر در خراسان شمالی. مشهد: پرثوآ.
خلعتبری لیماکی، م. (1385). آیین باران خواهی و بند آمدن باران فرهنگ مردم. تهران: طهوری.
دوست‌خواه، ج. (1361). خرده اوستا. تهران: اساطیر.
ذوالفقاری، ح. (1394). زبان و ادبیات عامه مردم. تهران: سمت.
شکورزاده، ا. (1366). عقاید و رسوم مردم خراسان (به انضمام اشعار و لغات و امثال و افسانه ها و دعاها و معماها). تهران: بنیاد فرهنگ.
شیرمحمدی، م. (1389). «باران خواهی در ایران آیین «پنجاه بدر» در قزوین». حافظ، ش73، 2- 27.
عابدی، ز. و فیاضی، م. (1393). «زبانشناسی فرهنگی با نگاهی به آیین ازدواج در دو منطقۀ تات‌نشین رویین اسفراین و لویه رودبار». مجموعه مقالات سیزدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. 4805- 4821.
فراغی، م. (1379). دیوان کامل مختومقلی فراغی. مشهد: گل نشر.
فضلی، ع. (1400). «اسطوره باروری وباران خواهی در لارستان». فرهنگ و ادبیات عامه، ، ش42، ص1- 19.
گلرویی، ی. (1393). چشمان تو قاتل منند. تهران: نگاه.
گلی، ا. (1366). بررسی تاریخ ترکمن. تهران: نشر علم.
محمودی، خ. و باصری، ش. (1396). «سوگواران سفیدپوش» (بررسی ریشه سفیدپوشی در سوگواریهای تاریخ بیهقی). زبان و ادب فارسی، ش 236، 189-215.
مشهدی نوش آبادی، م. (1400). «تحلیل دینشناختی و اسطورهشناختی آیین ایرانی قربانی گاو در اسفنجان». ادیان و عرفان، ش 2، 425-451.
نعمت طاووسی، م. (1391). «رمزگشایی پاره‌های بارانخواهی ایران». مطلعات ایرانی، ش21، 3-29.
آخته، ا. (1385). جشن‌ها و آیینهای شادمانی در ایران «از دوران باستان تا امروز». تهران: اطلاعات.
احمدی ملکی، ر. (1378). «سرودها و تصنیف‌های بارانخواهی و خورشیدخواهی در آذربایجان». شعر، ش 25، 121-116.
اسکندری، ح. (1381). شبانههای کویر «دفتری از افسانههای عامیانۀ جلگۀ سنخواست». مشهد: محقّق.
الیاده، م. (1372). رساله در تاریخ ادیان. تهران: سروش.
امینی، ا. (1400). سنخواست قدیم. بجنورد: دُرّ قلم.
باشگوز، ا. (1358). مراسم تمنای باران و باران سازی در ایران. ج19. ترجمه باجلان فرخی. تهران: کتاب جمعه.
بختیارینسب، س. (1392). «آداب و رسوم منطقه شیبکوه فسا». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ایرانشناسی گرایش فرهنگ. بنیاد ایرانشناسی.
جباره ناصرو، ع. (1400). «اسطوره باروری و آیینهای باران خواهی در لارستان». فرهنگ و ادبیات عامه، ش42، 1-33.
جعفری، ا. (1398). آئین نذر در خراسان شمالی. مشهد: پرثوآ.
خلعتبری لیماکی، م. (1385). آیین باران خواهی و بند آمدن باران فرهنگ مردم. تهران: طهوری.
دوست‌خواه، ج. (1361). خرده اوستا. تهران: اساطیر.
ذوالفقاری، ح. (1394). زبان و ادبیات عامه مردم. تهران: سمت.
شکورزاده، ا. (1366). عقاید و رسوم مردم خراسان (به انضمام اشعار و لغات و امثال و افسانه ها و دعاها و معماها). تهران: بنیاد فرهنگ.
شیرمحمدی، م. (1389). «باران خواهی در ایران آیین «پنجاه بدر» در قزوین». حافظ، ش73، 2- 27.
عابدی، ز. و فیاضی، م. (1393). «زبانشناسی فرهنگی با نگاهی به آیین ازدواج در دو منطقۀ تات‌نشین رویین اسفراین و لویه رودبار». مجموعه مقالات سیزدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. 4805- 4821.
فراغی، م. (1379). دیوان کامل مختومقلی فراغی. مشهد: گل نشر.
فضلی، ع. (1400). «اسطوره باروری وباران خواهی در لارستان». فرهنگ و ادبیات عامه، ، ش42، ص1- 19.
گلرویی، ی. (1393). چشمان تو قاتل منند. تهران: نگاه.
گلی، ا. (1366). بررسی تاریخ ترکمن. تهران: نشر علم.
محمودی، خ. و باصری، ش. (1396). «سوگواران سفیدپوش» (بررسی ریشه سفیدپوشی در سوگواریهای تاریخ بیهقی). زبان و ادب فارسی، ش 236، 189-215.
مشهدی نوش آبادی، م. (1400). «تحلیل دینشناختی و اسطورهشناختی آیین ایرانی قربانی گاو در اسفنجان». ادیان و عرفان، ش 2، 425-451.
نعمت طاووسی، م. (1391). «رمزگشایی پاره‌های بارانخواهی ایران». مطلعات ایرانی، ش21، 3-29.
