بررسی تطبیقی نمایش‌وارۀ میر نوروزی ایرانی با جشن‌وارۀ ساتورنالیا از منظر کارناوالیتۀ باختین
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه تهران، دانشکدۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، دانشکدگان هنرهای زیبا
چکیده
میر نوروزی یکی از نمایش‌واره‌های کارناوالی کهن ایران است که امروزه یا از میان رفته است و یا به ندرت روی می‌دهد. متأسفانه در راستای حفظ اهمیت این نمایش‌وارۀ کهن به قدر کفایت و به اندازه‌ای که شایستۀ آن است مکتوباتی نگاشته نشده است. تا به امروز نوشته‌های گوناگونی دربارۀ مفهوم کارناوال باختین در ادبیات و هنر منتشر شده، اما تاکنون به غیر از یک مورد محدود، که آن نیز صرفاً به مقایسۀ تطبیقی نمایش‌های خنده‌آور ایرانی با نظریات کارناوالی باختین پرداخته، بررسی دیگری در این زمینه صورت نگرفته است. از سوی دیگر هیچ یک از پژوهش‌های پیشین، به جنبه‌های اجرایی میر نوروزی و توان بالقوۀ این نمایش‌واره برای عرصۀ اجرا و تئاتر امروز ایران نپرداخته‌اند. به همین سبب، نگارندگان در این پژوهش بر آنند تا با رویکردی تحلیلی ـ تطبیقی براساس آرای میخائیل باختین، یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان قرن بیستم، ابتدا دربارۀ ویژگی‌ها و مؤلفه‌های کارناوالیته در دو نمایش‌وارۀ ساتورنالیا و میرنوروزی بحث کنند و سپس مضامین و مؤلفه‌های کارناوالی این دو نمایش‌واره را با یکدیگر تطبیق دهند تا از این رهگذر درک ویژگی‌های کارناوالی میر نوروزی میسر شود و درپی آن، ارزش و اهمیت این نمایش‌وارۀ کهن ایرانی در نمایش‌های ایرانی، کارایی و پتانسیل و توان بالقوۀ آن در هنر اجرا و امروز تئاتر ایران، مورد تأکید و بازنگری قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ایوبیان، ع. (1341). میرنوروزی (میرمیرین). نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، 4، 99-112.
بهار، م. (1352). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.
براکت، ا. (1977). تاریخ تئاتر جهان، ترجمۀ هوشنگ آزادی‌ور، جلد سوم، چاپ ششم (1396). تهران: انتشارات مروارید.
بیضایی، ب. (1383). نمایش در ایران (چاپ نهم). تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
ذوالفقاری، ح. (1385). «میر نوروزی». نشریه نجوای فرهنگ 2/1: 13-20.
رضی، ه. (1384). گاهشماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.
روز-اونز، ج. (1989). تئاتر تجربی: از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک، ترجمۀ م. اسلامیه، چاپ ششم (1390). تهران: انتشارات سروش.
سینا، خ.، مرادی، م. (1399). واکاوی مؤلفه‌های هویتی در نمایش میرنوروزی از منظر نظریه‌ی میخاییل باختین. پژوهشنامه ادبیات کردی، 1 (9)، 25-39.
شفیعی، ا.، اعتماد سعید، م. (1394). بررسی نمودهای آراء و نظریات باختین در تئاتر استانیه‌فسکی. هنرهای زیباـ هنرهای نمایشی و موسیقی، 2 (20)، 61ـ72.
عاشورپور، ص. (1376). میرنوروزی (میرمیرین). سینما تئاتر، 25، 64-69.
عرب‌زاده، ج.، موسوی اقدم، ک.، و افتخاری یکتا، ش. (1394). تحلیل نقاشی‌های پیرت بروگل بر اساس اندیشه میخاییل باختین. کیمیای هنر، 4 (14)، 31ـ52.
عطاریانی، م.، نجف‌زاده، م. (1397). «واکاوی مفهوم کارناوالیسم در آرای باختین و بررسی امکان مقاومت در زبان عامیانه». فصلنامۀ رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی 1/10: 135-156.
فریزر، ج. (1994). شاخه‌ی زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمه ک. فیروزمند، چاپ شانزدهم (1401). تهران: نشر آگاه.
قزوینی، م. (1323). میرنوروزی. مجلۀ یادگار، 1 (3)، 13 ـ 16.
کاستانیو، پ. (2001). راهبردهای نمایشنامه‌نویسی جدید: رویکردی زبان‌بنیاد به نمایشنامه‌نویسی، ترجمۀ م. نصراله‌زاده، چاپ دوم (1387). تهران: انتشارات سمت.
مسعودی، ش. (1389). تبیین جامعه‌شناختی عناصر کارناوالیته در نمایش‌های عصر ناصری. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 1 (2)، 167-196.
نولز، ر. (1998). شکسپیر و کارناوال: پس از باختین، ترجمه ر. پورآذر، چاپ دوم (1393). تهران: نشر هرمس.
همامی، س. (1396). ویژگی‌های کارناوالی در دو نمایشنامه رویای شب نیمه تابستان و داستان زمستان شکسپیر براساس نظریه باختین. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد ادبیات نمایشی. تهران: دانشگاه تهران.
- Bakhtin, M. M. (1981). The Dialogic Imagination: Four Essays. Ed. Michael Holquist. Trans. Caryl Emerson and Michael Holquist. Austin:University of Texas Press.
- Bradley, Caroline (2023). "The Saturnalia: An Analysis of Religious Ritual and Family Relationships". A Thesis Submitted to the Faculty of Baylor University, In Partial Fulfillment of the Requirements for the Honors Program.
- Toth, Orsolya (2014). "The Roman Saturnalia and the Survival of its Traditions among Christians". HISTORICAL STUDIES XXII. Published by the Institute of History, University of Debrece, 10_20.
بهار، م. (1352). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.
براکت، ا. (1977). تاریخ تئاتر جهان، ترجمۀ هوشنگ آزادی‌ور، جلد سوم، چاپ ششم (1396). تهران: انتشارات مروارید.
بیضایی، ب. (1383). نمایش در ایران (چاپ نهم). تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
ذوالفقاری، ح. (1385). «میر نوروزی». نشریه نجوای فرهنگ 2/1: 13-20.
رضی، ه. (1384). گاهشماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.
روز-اونز، ج. (1989). تئاتر تجربی: از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک، ترجمۀ م. اسلامیه، چاپ ششم (1390). تهران: انتشارات سروش.
سینا، خ.، مرادی، م. (1399). واکاوی مؤلفه‌های هویتی در نمایش میرنوروزی از منظر نظریه‌ی میخاییل باختین. پژوهشنامه ادبیات کردی، 1 (9)، 25-39.
شفیعی، ا.، اعتماد سعید، م. (1394). بررسی نمودهای آراء و نظریات باختین در تئاتر استانیه‌فسکی. هنرهای زیباـ هنرهای نمایشی و موسیقی، 2 (20)، 61ـ72.
عاشورپور، ص. (1376). میرنوروزی (میرمیرین). سینما تئاتر، 25، 64-69.
عرب‌زاده، ج.، موسوی اقدم، ک.، و افتخاری یکتا، ش. (1394). تحلیل نقاشی‌های پیرت بروگل بر اساس اندیشه میخاییل باختین. کیمیای هنر، 4 (14)، 31ـ52.
عطاریانی، م.، نجف‌زاده، م. (1397). «واکاوی مفهوم کارناوالیسم در آرای باختین و بررسی امکان مقاومت در زبان عامیانه». فصلنامۀ رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی 1/10: 135-156.
فریزر، ج. (1994). شاخه‌ی زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمه ک. فیروزمند، چاپ شانزدهم (1401). تهران: نشر آگاه.
قزوینی، م. (1323). میرنوروزی. مجلۀ یادگار، 1 (3)، 13 ـ 16.
کاستانیو، پ. (2001). راهبردهای نمایشنامه‌نویسی جدید: رویکردی زبان‌بنیاد به نمایشنامه‌نویسی، ترجمۀ م. نصراله‌زاده، چاپ دوم (1387). تهران: انتشارات سمت.
مسعودی، ش. (1389). تبیین جامعه‌شناختی عناصر کارناوالیته در نمایش‌های عصر ناصری. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 1 (2)، 167-196.
نولز، ر. (1998). شکسپیر و کارناوال: پس از باختین، ترجمه ر. پورآذر، چاپ دوم (1393). تهران: نشر هرمس.
همامی، س. (1396). ویژگی‌های کارناوالی در دو نمایشنامه رویای شب نیمه تابستان و داستان زمستان شکسپیر براساس نظریه باختین. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد ادبیات نمایشی. تهران: دانشگاه تهران.
- Bakhtin, M. M. (1981). The Dialogic Imagination: Four Essays. Ed. Michael Holquist. Trans. Caryl Emerson and Michael Holquist. Austin:University of Texas Press.
- Bradley, Caroline (2023). "The Saturnalia: An Analysis of Religious Ritual and Family Relationships". A Thesis Submitted to the Faculty of Baylor University, In Partial Fulfillment of the Requirements for the Honors Program.
- Toth, Orsolya (2014). "The Roman Saturnalia and the Survival of its Traditions among Christians". HISTORICAL STUDIES XXII. Published by the Institute of History, University of Debrece, 10_20.
