خوانش ترامتنی نقاشی بقاع متبرکۀ گیلان و نقاشی پشت شیشه (زند و قاجار) با تأکید بر رابطۀ فورژی و جای‌گشت
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشگاه گیلان، دانشکده هنر و معماری
2
دانشگاه گیلان، دانشکدۀ هنر و معماری
3
دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
نقاشی‌های بقاع متبرکۀ گیلان همانند نقاشی‌های مذهبی پشت شیشه از هنرهای مذهبی دورۀ قاجار است که برای عامۀ مردم با تشویق حکومت‌ها در جهت هدایت افکار عمومی رشد کرده است. میان این نقاشی‌ها از حیث اعتقادات مذهبی شیعه و خاستگاه اجتماعی هنرمندان، وحدت سبک در روایت و تصویرگری قابل مشاهده است. ترامتنیت یکی از نظریههای مهم در زمینههای ادبی و هنری است که توسط ژرار ژنت مطرح شده است. ژنت در ترامتنیت به روشهای گوناگونی پرداخته است که یک متن توسط آن مخاطبش را به یادآوردی متن پیشین دیگری هدایت میکند. پرسش اصلی تحقیق این است که کدام مؤلفه‌های به‌کار رفته در نقاشی پشت شیشه و نقاشی بقاع متبرکه از رابطۀ همان‌گونگی و تراگونگی برخوردارند. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری مطالب کتابخانه‌ای از طریق یادداشت‌برداری و تصویرخوانی است. تجزیه و تحلیل دادهها کیفی است. یافتهها حاکی از این است که میان نقاشی‌های بقاع متبرکه و نقاشی‌های پشت شیشه رابطۀ همان‌گونگی و تراگونگی هم‌زمان برقرار است. همان‌گونگی در کاربست عناصر بصری و دلالت‌های معنایی، از نوع فورژی با کارکرد جدی و تقلید از فرم و محتوای پیش‌متن و تراگونگی از نوع جای‌گشت در ساختار بصری و دلالت‌های معنایی دارای کارکردی جدی در بیش‌متن است. در نقاشی‌های بقاع متبرکۀ گیلان، نقاش با حذف عناصر، افزایش عناصر و تغییر مضمون، سبب آفرینش مفاهیم تازه شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
اخویان،مهدی(تابستان1396). بررسی دلایل بازتولید نقاشی دیواری‌های بقاع نقشین منطقه گیلان. ، نگره،42،71-81
اصلاح عربانی، ابراهیم(1374). کتاب گیلان. تهران: انتشارات گروه پژوهشگران ایران
افشاری، مرتضی(پاییز1386). ویژگی‌های شمایل نگاری در نقاشی پشت‌شیشه. نگره،4، 29-60
افضل‌طوسی, مانی، عفت‌السادات, نسیم(زمستان1391). سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه. باغ نظر, 27(10), 49-60
افضل طوسی، عفت السادات و مهاجری، مهدیس(بهار و تابستان1400). خوانش بیش‌متنی از جایگاه حیوانات در نگاره‌های نبرد رخش وشیر در قرن جهاردهم هجری. نگارینه هنر اسلامی،21 (8)،51-36
چلیپا،کاظم و رجبی، علی(1385). حسن اسمعیل زاده نقاش مکتب قهوه‌خانه‌ای. تهران: نظر
چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر
چیت ساز،شقایق و ندایی فرد، احمد و نامورمطلق، بهمن (پاییز1398). خوانش بیش‌متنی نقش مایۀ انار در زیورآالت ایرانی. باغ نظر، سال شانزدهم، شماره 77، 34 تا58
حسن زاده, حسام و نامور مطلق، بهمن (بهار1401). بیش‌متنیتِ ژنتی به‌مثابۀ رویکردی در خوانش متون تصویری (مطالعۀ موردی: لوگوی هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران). رهپویه هنرهنرهای تجسمی, 5(1), 17-25
حکیم، اعظم و نامورمطلق بهمن(پاییز و زمستان 2019). خوانش بیش‌متنی نقاشی ژکوند اثر رنه مگریت بر اساس گونه شناسی ژرار ژنت. هنرهای تجسمی و کاربردی، 11(22)، 5-21
رجبی، زینب و پورمند، حسنعلی (پاییز2019). تحلیل نگاره «یوسف و زلیخا» اثر کمال‌الدین بهزاد بر اساس نظریه ترامتنیت ژرار. کیمیای هنر، 8(32)، 77-95
رئوف، سولماز و نیستانی، جواد و موسوی کوهپر، مهدی (بهار و تابستان1398). نمودهای تعزیه بر روی نقاشی‌های دیواری بقعه‌های گیلان بر اساس دیدگاه پانوفسکی. نشریه علمی – پژوهشی جستارهای تاریخی، سال شماره 1، 1-15
سیف، هادی (1369). نقاشی قهوه‌خانه‌ای. تهران: اداره امور کل موزههای تهران
شایسته فر، مهناز(تابستان1387). بقاع متبرکه. نشریه کتاب ماه هنر، 117، 6-25
عسگری، فاطمه و اقبالی، پرویز(بهار و تابستان1392). تجلی نمادهای رنگی در آیینه هنر اسلامی. جلوه هنر، شماره9، 43- 62
فلور،ویلم ،چلووسکی، پیتر و اختیار، مریم. نقاشی و نقاشان دوره قاجار، ترجمه یعقوب آژند، تهران،1381
کنگرانی، منیژه(پاییز1398). بازنمایی عکس در تصویرگری‌های ابوتراب غفاری در روزنامه شرف با رویکرد بیش‌متنی. فرهنگستان هنر، شماره 18 ،35-5
ما هوان، فاطمه(1398). بررسی نگاره‌های گذر سیاوش از آتشبر اساس نظریه بیش‌متنی ژرار ژنت. ادب حماسی،شماره 277، 191-218
میرزایی مهر، علی اصغر. (١٣٨٦) . نقاشی‌های بقاع متبرکه در ایران. تهران: فرهنگستان هنر. چاپ اول
نامورمطلق، بهمن. (1386 ). درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن
نامورمطلق، بهمن.(1391). گونه شناسی بیش‌متنی. فصلنامه پژوهش‌های ادبی، 9(38)،139-152
نصیری، سمیه.(1388). پایان نامه کارشناسی ارشد: بررسی نمادین ترکیب‌بندی مقامی در نگارگری ایران، دانشگاه الزهرا
نوروزی، نسترن و دادور، ابوالقاسم(زمستان1397). تطبیق زیبایی شناختی دیوارنگاری های مذهبی (واقعه کربلا) بقعه شاه زید و تکیه معاون الملک در تعامل با تعزیه. نگره،87- 103
Alfaro, M. J. M. (1996 December). »Intertextuality: Origins and development of the concept«. Atlantis, 268-285.
Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree (Vol. 8). U of Nebraska Press
Mirenayat Sayyed Ali, Soofastaei Elaheh. (2015 September). »Gerard Genette and the Categorization of Textual Transcendence« Mediterranean Journal of Social Sciences MCSER Publishing, Rome Italy, v 6, n 5. pp 533- 537, accessDoi:10.5901/miss. 2015.v6n5p533
Park-Finch, H. (2012). Hypertextuality and polyphony in Tom Stoppard's stage plays (Doctoral
dissertation, University of Bristol)
Sacerdoti, Y. (2019 Mar). »A Transtextual Hermeneutic Journey: Horst Rosenthal's Mickey au camp de Gurs (1942) «European Comic Art, 12(1), 21-40.
اصلاح عربانی، ابراهیم(1374). کتاب گیلان. تهران: انتشارات گروه پژوهشگران ایران
افشاری، مرتضی(پاییز1386). ویژگی‌های شمایل نگاری در نقاشی پشت‌شیشه. نگره،4، 29-60
افضل‌طوسی, مانی، عفت‌السادات, نسیم(زمستان1391). سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه. باغ نظر, 27(10), 49-60
افضل طوسی، عفت السادات و مهاجری، مهدیس(بهار و تابستان1400). خوانش بیش‌متنی از جایگاه حیوانات در نگاره‌های نبرد رخش وشیر در قرن جهاردهم هجری. نگارینه هنر اسلامی،21 (8)،51-36
چلیپا،کاظم و رجبی، علی(1385). حسن اسمعیل زاده نقاش مکتب قهوه‌خانه‌ای. تهران: نظر
چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر
چیت ساز،شقایق و ندایی فرد، احمد و نامورمطلق، بهمن (پاییز1398). خوانش بیش‌متنی نقش مایۀ انار در زیورآالت ایرانی. باغ نظر، سال شانزدهم، شماره 77، 34 تا58
حسن زاده, حسام و نامور مطلق، بهمن (بهار1401). بیش‌متنیتِ ژنتی به‌مثابۀ رویکردی در خوانش متون تصویری (مطالعۀ موردی: لوگوی هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران). رهپویه هنرهنرهای تجسمی, 5(1), 17-25
حکیم، اعظم و نامورمطلق بهمن(پاییز و زمستان 2019). خوانش بیش‌متنی نقاشی ژکوند اثر رنه مگریت بر اساس گونه شناسی ژرار ژنت. هنرهای تجسمی و کاربردی، 11(22)، 5-21
رجبی، زینب و پورمند، حسنعلی (پاییز2019). تحلیل نگاره «یوسف و زلیخا» اثر کمال‌الدین بهزاد بر اساس نظریه ترامتنیت ژرار. کیمیای هنر، 8(32)، 77-95
رئوف، سولماز و نیستانی، جواد و موسوی کوهپر، مهدی (بهار و تابستان1398). نمودهای تعزیه بر روی نقاشی‌های دیواری بقعه‌های گیلان بر اساس دیدگاه پانوفسکی. نشریه علمی – پژوهشی جستارهای تاریخی، سال شماره 1، 1-15
سیف، هادی (1369). نقاشی قهوه‌خانه‌ای. تهران: اداره امور کل موزههای تهران
شایسته فر، مهناز(تابستان1387). بقاع متبرکه. نشریه کتاب ماه هنر، 117، 6-25
عسگری، فاطمه و اقبالی، پرویز(بهار و تابستان1392). تجلی نمادهای رنگی در آیینه هنر اسلامی. جلوه هنر، شماره9، 43- 62
فلور،ویلم ،چلووسکی، پیتر و اختیار، مریم. نقاشی و نقاشان دوره قاجار، ترجمه یعقوب آژند، تهران،1381
کنگرانی، منیژه(پاییز1398). بازنمایی عکس در تصویرگری‌های ابوتراب غفاری در روزنامه شرف با رویکرد بیش‌متنی. فرهنگستان هنر، شماره 18 ،35-5
ما هوان، فاطمه(1398). بررسی نگاره‌های گذر سیاوش از آتشبر اساس نظریه بیش‌متنی ژرار ژنت. ادب حماسی،شماره 277، 191-218
میرزایی مهر، علی اصغر. (١٣٨٦) . نقاشی‌های بقاع متبرکه در ایران. تهران: فرهنگستان هنر. چاپ اول
نامورمطلق، بهمن. (1386 ). درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن
نامورمطلق، بهمن.(1391). گونه شناسی بیش‌متنی. فصلنامه پژوهش‌های ادبی، 9(38)،139-152
نصیری، سمیه.(1388). پایان نامه کارشناسی ارشد: بررسی نمادین ترکیب‌بندی مقامی در نگارگری ایران، دانشگاه الزهرا
نوروزی، نسترن و دادور، ابوالقاسم(زمستان1397). تطبیق زیبایی شناختی دیوارنگاری های مذهبی (واقعه کربلا) بقعه شاه زید و تکیه معاون الملک در تعامل با تعزیه. نگره،87- 103
Alfaro, M. J. M. (1996 December). »Intertextuality: Origins and development of the concept«. Atlantis, 268-285.
Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree (Vol. 8). U of Nebraska Press
Mirenayat Sayyed Ali, Soofastaei Elaheh. (2015 September). »Gerard Genette and the Categorization of Textual Transcendence« Mediterranean Journal of Social Sciences MCSER Publishing, Rome Italy, v 6, n 5. pp 533- 537, accessDoi:10.5901/miss. 2015.v6n5p533
Park-Finch, H. (2012). Hypertextuality and polyphony in Tom Stoppard's stage plays (Doctoral
dissertation, University of Bristol)
Sacerdoti, Y. (2019 Mar). »A Transtextual Hermeneutic Journey: Horst Rosenthal's Mickey au camp de Gurs (1942) «European Comic Art, 12(1), 21-40.
