نقد روان‌شناختی و جامعه‌شناختی ذات‌الدّواهی، شیطانی در لباس عبّاد از هزارویک‌شب
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه علّامه طباطبائی
چکیده
«حکایت ملک‌نعمان و فرزندانش» یکی از داستانهای خواندنی و چند لایهای از مجموعۀ هزارویک‌شب است. داستان در لایۀ ظاهریاش جنگ بین مسلمانان و مسیحیان را که موضوعی تاریخی است، بیان میکند. ذات‌الدواهی، شخصیت اصلی زن داستان و مادر شاه مسیحیان، لباس مردان دین را میپوشد، جنسیت و دین خود را مخفی میکند و لشکریان اسلام را فریب میدهد. از دید اجتماعی، داستان بیشتر به مکاریهای زنانۀ وی میپردازد که درنهایت به سزای اعمال خبیثانهاش هم میرسد، اما در لایۀ پنهانیتر، وقتی از بُعد کهنالگویی به آن بنگریم، داستان بیانگر فقدان آنیما (عنصر زنانه) در جامعه است و گسستگی خودآگاهی و ناخودآگاه جمعی را نشان میدهد که حکمرانی دو پادشاه بر یک اقلیم پایانِ داستان به‌خوبی این موضوع را تأیید میکند. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانهای است. ذات‌الدواهی از نظر کهنالگویی «آنیما (مادرمثالی)» منفی است که در قسمتهایی از داستان «نقاب» به صورت میزند و «سایه»های اجتماع را به صورت پررنگتری نشان میدهد. البته با اندکی تغییر در شیوۀ نگرش نسبت به نقش و جایگاه شخصیتها، میتوان او را به‌عنوان «قهرمان کلک» نیز به‌شمار آورد. ذات‌الدواهی نمایندۀ زنان جامعهاش است؛ زنانی که ویژگی زنانهشان (عشق) در نظام مردسالار نادیده گرفته شده است و به حاشیه رانده شدهاند. درنتیجه، عنصر مردانه (آنیموس) در او فعال شده است و به‌دلیل ویژگیهای آنیموسی، چهرهای انتقامجو، بیباک، سنگدل و دسیسهچین از خود نشان میدهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
Amouzgar, Zh. (1995). History of Iranian mythology. Samt.
Bettelheim, B. (1989). The uses of enchantment: The meaning and importance of fairy tales. (translated into Farsi by A. Shariatzadeh). Hermes.
Bilsker, R. (2002). On Jung. (translated into Farsi by H. Pāyandeh). Morvarid.
Cooper, J. C. (1993). An illustrated encyclopaedia of traditional symbols. (translated into Farsi by M. Karbasian). Farshad.
Dehkhoda, A. A. (1998). Dehkhoda Dictionary. Vols. 7, 8. University of Tehran.
Fordham, F. (1968). An introduction to Jung’s psychology. (translated into Farsi by M. Mir-Baha. Jami.
Franz, M. L. (1972). The Feminine in Fairy Tales. (translated into Farsi by M. Sadrzadeh). Roshangaran.
-------------- (1996). The interpretation of fairy tales and anima and animus in fairy tales. (translated into Farsi by M. Sarreshtedari). Mehrandish Books.
Franz, M. L., & Edinger, E. F. (2002). Four Jungian Essays. (translated into Farsi by M. Sarreshtedari). Mehrandish Books.
Guerin, W. L., & colleagues (1998). A Handbook of Critical Approaches To Literature. (translated into Farsi by Z. Mihankhah). Ettelaat.
Hezāro yek shab (One Thousand and one nights). (1835). (translated into Farsi by A. Tasooji). Vols. 1, 2, 4. Kolaleh Khavar.
Jung, C. G. (1995). Dream Analysis. (translated into Farsi by R. rezai). Nashr-e Afkar.
------------- (1997). Four Archetypes. (translated into Farsi by P. Faramarzi). Astan Quds Razavi.
------------ (2014). Man and His Symbols. (translated into Farsi by M. Soltanieh). Jami.
Mahjoub, M. J. (2007). Folk literature of Iran. Cheshmeh.
Moradian Ghobadi A. A. (2018). Semiotic Analysis of characters in the story of “Malik Omar al-Nu’man”. Arabic Language & Literature, 10(18), 249-278.
Salāhi, A., Eshqi, J. (2015). Negative Manifestations of Anima in Literature and Myths. Mytho- Mystic Literature, 11(40), 263-289.
Samini, N. (2000). The book of love & magic; A study of One thousand and one nights. Nashr-e Markaz.
Sattari, J. (1989). Shahrzad’s charm- A Research in Hazār afsāna(Thousand Romances). Toos.
Snowden, R. (2010). Jung: the key ideas. (translated into Farsi by A. Sheikh-al-eslamzadeh). Atai.
Warner, R. (1975). Encyclopedia of World Mythology. (translated into Farsi by A. Esmailpour). Ostoore.
Bettelheim, B. (1989). The uses of enchantment: The meaning and importance of fairy tales. (translated into Farsi by A. Shariatzadeh). Hermes.
Bilsker, R. (2002). On Jung. (translated into Farsi by H. Pāyandeh). Morvarid.
Cooper, J. C. (1993). An illustrated encyclopaedia of traditional symbols. (translated into Farsi by M. Karbasian). Farshad.
Dehkhoda, A. A. (1998). Dehkhoda Dictionary. Vols. 7, 8. University of Tehran.
Fordham, F. (1968). An introduction to Jung’s psychology. (translated into Farsi by M. Mir-Baha. Jami.
Franz, M. L. (1972). The Feminine in Fairy Tales. (translated into Farsi by M. Sadrzadeh). Roshangaran.
-------------- (1996). The interpretation of fairy tales and anima and animus in fairy tales. (translated into Farsi by M. Sarreshtedari). Mehrandish Books.
Franz, M. L., & Edinger, E. F. (2002). Four Jungian Essays. (translated into Farsi by M. Sarreshtedari). Mehrandish Books.
Guerin, W. L., & colleagues (1998). A Handbook of Critical Approaches To Literature. (translated into Farsi by Z. Mihankhah). Ettelaat.
Hezāro yek shab (One Thousand and one nights). (1835). (translated into Farsi by A. Tasooji). Vols. 1, 2, 4. Kolaleh Khavar.
Jung, C. G. (1995). Dream Analysis. (translated into Farsi by R. rezai). Nashr-e Afkar.
------------- (1997). Four Archetypes. (translated into Farsi by P. Faramarzi). Astan Quds Razavi.
------------ (2014). Man and His Symbols. (translated into Farsi by M. Soltanieh). Jami.
Mahjoub, M. J. (2007). Folk literature of Iran. Cheshmeh.
Moradian Ghobadi A. A. (2018). Semiotic Analysis of characters in the story of “Malik Omar al-Nu’man”. Arabic Language & Literature, 10(18), 249-278.
Salāhi, A., Eshqi, J. (2015). Negative Manifestations of Anima in Literature and Myths. Mytho- Mystic Literature, 11(40), 263-289.
Samini, N. (2000). The book of love & magic; A study of One thousand and one nights. Nashr-e Markaz.
Sattari, J. (1989). Shahrzad’s charm- A Research in Hazār afsāna(Thousand Romances). Toos.
Snowden, R. (2010). Jung: the key ideas. (translated into Farsi by A. Sheikh-al-eslamzadeh). Atai.
Warner, R. (1975). Encyclopedia of World Mythology. (translated into Farsi by A. Esmailpour). Ostoore.
