خُردمردم‌نگاری فرهنگ ناملموس زبانی خوراک در فرهنگ سنتی مردم مازندران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
در مردم‌شناسی، جماعت‌های محلی، از آن جهت که خوراک خود را در ارتباط تنگاتنگ با طبیعت و به کمک دانش بومی تأمین می‌کنند، همیشه میدان مطلوبی برای پژوهش دربارۀ خوراک، روابط فرهنگی مرتبط با آن و نظام‌های خوراکی بوده‌اند. در چنین پژوهش‌هایی، مردم‌شناس درپی فهم عادات، معانی و الگوهای خوراکی اسـت. در این مقاله درپی آنیم که دریابیم رابطۀ بین زبان و خوراک در فرهنگ عامۀ مازندران چگونه شکل گرفته است و باورهای خوراک‌محور در این فرهنگ چه نقشی دارند. باورهای خوراکی، با ظاهر سادۀ خود، جهانی خُرد از فرهنگ هر جامعه را به تصویر می‌کشند و به درک ما از کنش‌های انسانی یاری می‌ر‌‌سانند. این جهان نمادین، خود را از خلال زبان پخت‌وپز در زندگی روزمره بازنمایی می‌کند. زبان مازندرانی پیوند نمادین میان خوراک و موقعیت‌های اجتماعی ـ عاطفی را به‌خوبی بازنمایی می‌کند. برای نمونه، ضرب‌المثل‌های خوراکی، تصویری فشرده از زندگی اجتماعی، سیاسی، حکومتی و اقتصادی دوره‌های گذشته و امروز را به نمایش می‌گذارند. مضامینی مانند توجه به مهمان، توجه به دیگری، بیگانه‌هراسی، تلطیف موقعیت‌های اجتماعی، تقدس‌بخشی به خوراکی‌ها و توجه به بهداشت در ضرب‌المثل‌های مازندرانی برجسته شده است. مؤلف با استفاده از روش مردم‌نگاری، با بهره‌گیری از مشاهدۀ مستقیم و مشاهدۀ حین‌مشارکت و همچنین مصاحبه‌های عمیق با ساکنان محلی مازندران (مناطق مختلفی از شهرستان‌های قائم‌شهر، رامسر، آمل، بابل، ساری، سوادکوه، بهشهر، تنکابن، نور و همچنین روستای یوش) به مدت دو سال داده‌هایی را حول محور خوراک در فرهنگ مازندران گردآوری کرده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابل سالناو، فرانسواز (1393). کشک: گذشته و حال یک عادت‌غذایی پیچیده. ترجمه آرش طهماسبی. در: زبیده و تاپر (1393).
ایزدی، حسن (1394). «گردشگری خوراک، فرصتی برای توسعه پایدار روستایی در ایران». پژوهش‌های روستایی، دوره 6، شماره1، صص: 65-96.
آقاابراهیمی، هاجر(1395). « نقش نظام خوراک به‌مثابه‌ی نظام نشانه‌ای با نگاهی به 10 فیلم از سینمای ایران». نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره: 6، شماره12، صفحات: 35-51.
برزگر، اردشیر (1380)، تاریخ تبرستان پیش از اسلام. جلد اول، تهران: نشر رسانش.
برومبرژه، کریستیان (1393). عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران. ترجمه مهرداد عربستانی. در: زبیده و تاپر (1393).
بلوکباشی، علی(1396). آشپز و آشپزخانه، تهران: فرهنگ جاوید.
پری، چارلز (1393). علاقه به‌نان لایه‌لایه در میان ترکان کوچ‌رو و خاستگاه آسیای مرکزی باقلوا. ترجمه پیمان متین. در زبیده، ؛ تاپر، (1393).
تاپر، ریچارد (1393). شراب‌و آب: ابعاد اجتماعی و نمادین نوشیدنی‌ها و شراب‌خواری در خاورمیانه. ترجمه جواد فیروزی. در: زبیده و تاپر (1393).
جعفری‌دهقی، محمود؛ خلیلی‌پور، نازنین؛ جعفری‌دهقی، شیما (1393). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
جعفری مهرآبادی، مریم ؛ اکبری، مجید ؛ عطایی، فرزانه و رازقی فرزانه (1396). مدل‌یابی ساختاری-تفسیری عوامل موثر بر توسعه گردشگری خوراک ، مطالعات برنامه‌ریزی سکونت‌گاه‌های انسانی، دوره 12، شماره3 ، صفحات: 681-698.
چقلوند، محمد ؛ امیدوار، نسرین ؛ ودادهیر، ابوعلی ؛ رفیع‌فر، جلال‌الدین(1397). «خوراک، جنسیت و قدرت: مطالعه اتنوگرافیک در میان عشایر لک لرستان» علوم اجتماعی، دوره: 15، شماره 2، (پیاپی 32)، صفحات: 33-71.
چیس، هالی (1393). میخانه یا مک‌دونالد؟ تغییر در عادت‌های غذاخوردن و رشد مصرف فست‌فود در استانبول. ترجمه اسکندر قربانی. در زبیده و تاپر (1393).
حافظ، صبری (1393). غذا به‌عنوان رمزگان نشانه‌شناسی در ادبیات عرب. ترجمه اسکندر قربانی. در: زبیده و تاپر (1393).
حسن‌زاده، علی‌رضا (1387). خوراک و فرهنگ. مجموعه مقالات، تهران: نشرمهرنامک.
حسینی، هدایت ؛ آرزو حقیقیان‌رودسری (1396). «بازاندیشی در جایگاه خوراک‌های سنتی»، علوم تغذیه و
صنایع خوراکی ایران، ضمیمه شماره 1، سال دوازدهم. سرمقاله ضمیمه: صص 135-136.
دریابندری، نجف ؛ فهیمه راستکار (1384). مستطاب آشپزی، تهران: کارنامه.
دیوری، عبدالحی (1393). غذاهای خمیری: رمضان در مراکش. ترجمه الهام دانش‌نژاد. در: زبیده و تاپر (1393).
ردن، کلودیا (1393). غذای یهود در خاورمیانه. ترجمه جواد فیروزی. در: زبیده و تاپر (1393).
زبیده، سامی (1393 الف). ابعاد ملی، گروهی و جهانی در فرهنگ غذایی خاورمیانه. ترجمه آرش طهماسبی. در زبیده و تاپر (1393).
زبیده، سامی (1393 ب). جایگاه برنج در فرهنگ‌های آشپزی خاورمیانه. ترجمه اسکندر قربانی در: زبیده و تاپر (1393).
زبیده، سامی ؛ تاپر، ریچارد (1393). ما همانی هستیم که می‌خوریم: فرهنگ‌های آشپزی در خاورمیانه. ترجمه و ویرایش زیرنظر معصومه ابراهیمی، تهران: انتشارات فرهامه.
ستوده، منوچهر (1349). از آستارا تا استرآباد. جلد 4. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
سرور، رحیم ؛ اکبری مجید ؛ درویش، بهروز (1396). « طراحی مدل توسعه گردشگری خوراک در ایران با رویکرد مدل سازی ساختاری تفسیری». جغرافیا، دوره15، شماره53، صص: 73-90.
سعیدی، سعیده (1395). «بازنمایی هویت در الگوی خوراک». نامه انسان‌شناسی، دوره 14، شماره 24، بهار و تابستان 1395. صص 79-106.
شهیدی، علی (1393). « آبگوشت در آوند فرهنگ ایرانی». نامه انسان‌شناسی، دوره12، شماره21، صفحات: 45-77.
صالح طبری، صمد (1387)، مازندران سبزه دیار، چاپ دوم، مازندران: انتشارات بهارنارنج.
عباسی، مریم (1399). مردم‌نگاری خوراک در استان مازندران، طرح پژوهشی پژوهشکده مردم‌شناسی.
علیزاده‌اقدم، محمدباقر (1391). تحلیل جامعه‌شناختی سبک خوراکی شهروندان تبریزی، رفاه اجتماعی، دوره12, شماره44. صص: 285-318
فارکهار، جودیت (1400). خوراک خوردن و زندگی خوب. ترجمه ابراهیم اخلاصی در: تیلی، کریس و دیگران (1400). راهنمای فرهنگ مادی. ترجمه زیرنظر محمدسعید ذکائی و مهدی امیدی. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فراگنر، برت (1393 الف). از قفقاز تا بام جهان: ماجراجویی آشپزی. ترجمه فرید مخاطب. در: زبیده و تاپر (1393).
فراگنر، برت (1393 ب). واقعیت اجتماعی و داستان آشپزی. ترجمه معصومه ابراهیمی. در: زبیده و تاپر (1393).
فروزه، محمدرحیم ؛ حشمتی، غلامعلی ؛ بارانی، حسین (1395). « دانش سنتی بهره برداری از گیاهان خودرو در تهیه خوراک» دانش‌های بومی ایران، دوره 3، شماره 5، صفحات: 23-58.
فرهادی، کاوه ؛ سالمی قمصری، مرتضی (1393). «مدیریت دانش نگهداری خوراک در ایران». دانش‌های بومی ایران، دوره: 1، شماره 1، صص: 203-227.
قادرزاده امید ، غلامی احمد (1392). « مطالعه کیفی دلالت‌های معنایی خوراک و تناول آن نزد زنان»، زن در توسعه و سیاست، دوره11، شماره 2، صفحات: 153-169.
مارین، مانوئلا (1393). فراسوی طعم: مکمل رنگ و بو در سنت آشپزی عرب قرون وسطی. ترجمه معصومه ابراهیمی. در: زبیده و تاپر (1393).
مداحی مشیزی، جواد ؛ جهانشاهی افشار، علی ؛ رافائیلوونا گوزل(1395). «دانش بومی و سنتی خوراک: درآمدی بر نشانه‌شناسی خوراک و آداب مربوط به‌آن از منظر دین». دانش‌های بومی ایران، دوره 3، شماره 6، صفحات: 153-210.
مک لاگن، ایانته (1393). غذا و جنسیت در جامعه یمنی. ترجمه آذر بصیر. در: زبیده و تاپر (1393).
الن، تونی (1393). تولید غذا در خاورمیانه، ترجمه اسکندر قربانی. در: زبیده و تاپر (1393).
نودهی، کبری ؛ وکیلی، هادی (1394). «دکان‌های خوراکی و خوراک‌های آماده در ایران دوره اسلامی». تاریخ و فرهنگ، دوره 47، شماره 95. صص: 55-83.
نودهی، کبری؛ وکیلی، هادی (1390). « آداب خوراک در ادبیات عارفان و صوفیان ایران تا پایان قرن هفتم هجری». ادیان و عرفان، دوره44، شماره 2، صص127-142.
وداهیر، ابوعلی(1396)، «خوراک و طریقت‌های خوراکی به‌مثابه میراث فرهنگی»، علوم تغذیه و صنایع خوراکی ایران، ضمیمه شماره 1، سال دوازدهم.
هانیه، پیتر (1393). بازگشت مجدد آشپزی سنتی در کتاب‌های آشپزی امروزی اعراب. ترجمه معصومه ابراهیمی در: زبیده و تاپر (1393).
همایی، جلال الدّین (1368). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم. تهران: نشر هما.
یمنی، مای (1393). غذایی که طبخ می‌کنید معرف هویت شماست. آشپزی و پایگاه اجتماعی در مکه. در: زبیده و تاپر (1393).
Cadon, Philippe (2019). Quand manger fait société. Lille: Presses Universitaire du Septentrion.
Consalès, J., Guiraud, N. & Siniscalchi, V. (2022). Les expériences du « local ». Variations et tensions autour de l’alimentation locale dans la région marseillaise. Natures Sciences Sociétés.
Douglas, Mary (2008). Food in the Social Order: Studies of Food and Festivities in Three American Communities, Routledge.
Fischler, Claude (2008). Manger. Français, Européens et Américains face à l'alimentation, avec Estelle
Masson, Paris: Odile Jacob.
Fischler, Claude (2013). Les Alimentations particulières: Mangerons-nous encore ensemble demain ?, Paris: Odile Jacob.
Harris, Marvin (1998). Good to Eat: Riddles of Food and Culture. Illinois: Waveland Press. (Originally published in 1985 by Simon and Schuster; reprinted in 1987 by Simon & Schuster as The Sacred Cow and the Abominable Pig)
Harris, Marvin ; Ross, Eric B., eds. (1987). Food and Evolution: Towards a Theory of Human Food Habits. Philadelphia: Temple University Press.
Hope, Jonathan, « Qui vient manger ? Sémiotique alimentaire humaine et autre-qu’humain », CuiZine, vol. 10, n° 1, 2019.
Lévi-Strauss, Claude (1964). Mythologiques, t. I: Le Cru et le Cuit, Paris: Plon.
Lévi-Strauss, Claude (1967). Mythologiques, t. II: Du miel aux cendres, Paris: Plon.
Lévi-Strauss, Claude (1968). Mythologiques, t. III: L'Origine des manières de table. Paris: Plon.
Miguel Cuj, Lisa Grabinsky & Emily Yates-Doerr (2021) “Cultures of Nutrition: Classification”, Food Policy, and Health, Medical Anthropology, 40: 1, 79-97.
Richards, Audrey. (1939) Land, Labour, and Diet in Northern Rhodesia: and economic study of the Bemba tribe. Oxford: Oxford University Press.
Schutkowski, H. (2006) Human Ecology: Bio-cultural Adaptations in Human Communities, New York: Springer.
Stano, S., Bentley, A. (2022). Food for Thought: An Introduction. In: Stano, S., Bentley, A. (eds) Food for Thought. Numanities - Arts and Humanities in Progress, vol 19.
Volli, U. (2022). Alimentation: A General Semiotic Model of Socialising Food. In: Stano, S., Bentley, A. (eds) Food for Thought. Numanities - Arts and Humanities in Progress, vol 19.
Zubaida, S., Tapper, R. (1994). Culinary Cultures of the Middle, London, New York: I. B. Tauris.
Goody, Jack (1982). Cooking, Cuisine and Class: A Study in Comparative Sociology, Cambridge: Cambridge University Press.
ایزدی، حسن (1394). «گردشگری خوراک، فرصتی برای توسعه پایدار روستایی در ایران». پژوهش‌های روستایی، دوره 6، شماره1، صص: 65-96.
آقاابراهیمی، هاجر(1395). « نقش نظام خوراک به‌مثابه‌ی نظام نشانه‌ای با نگاهی به 10 فیلم از سینمای ایران». نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره: 6، شماره12، صفحات: 35-51.
برزگر، اردشیر (1380)، تاریخ تبرستان پیش از اسلام. جلد اول، تهران: نشر رسانش.
برومبرژه، کریستیان (1393). عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران. ترجمه مهرداد عربستانی. در: زبیده و تاپر (1393).
بلوکباشی، علی(1396). آشپز و آشپزخانه، تهران: فرهنگ جاوید.
پری، چارلز (1393). علاقه به‌نان لایه‌لایه در میان ترکان کوچ‌رو و خاستگاه آسیای مرکزی باقلوا. ترجمه پیمان متین. در زبیده، ؛ تاپر، (1393).
تاپر، ریچارد (1393). شراب‌و آب: ابعاد اجتماعی و نمادین نوشیدنی‌ها و شراب‌خواری در خاورمیانه. ترجمه جواد فیروزی. در: زبیده و تاپر (1393).
جعفری‌دهقی، محمود؛ خلیلی‌پور، نازنین؛ جعفری‌دهقی، شیما (1393). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
جعفری مهرآبادی، مریم ؛ اکبری، مجید ؛ عطایی، فرزانه و رازقی فرزانه (1396). مدل‌یابی ساختاری-تفسیری عوامل موثر بر توسعه گردشگری خوراک ، مطالعات برنامه‌ریزی سکونت‌گاه‌های انسانی، دوره 12، شماره3 ، صفحات: 681-698.
چقلوند، محمد ؛ امیدوار، نسرین ؛ ودادهیر، ابوعلی ؛ رفیع‌فر، جلال‌الدین(1397). «خوراک، جنسیت و قدرت: مطالعه اتنوگرافیک در میان عشایر لک لرستان» علوم اجتماعی، دوره: 15، شماره 2، (پیاپی 32)، صفحات: 33-71.
چیس، هالی (1393). میخانه یا مک‌دونالد؟ تغییر در عادت‌های غذاخوردن و رشد مصرف فست‌فود در استانبول. ترجمه اسکندر قربانی. در زبیده و تاپر (1393).
حافظ، صبری (1393). غذا به‌عنوان رمزگان نشانه‌شناسی در ادبیات عرب. ترجمه اسکندر قربانی. در: زبیده و تاپر (1393).
حسن‌زاده، علی‌رضا (1387). خوراک و فرهنگ. مجموعه مقالات، تهران: نشرمهرنامک.
حسینی، هدایت ؛ آرزو حقیقیان‌رودسری (1396). «بازاندیشی در جایگاه خوراک‌های سنتی»، علوم تغذیه و
صنایع خوراکی ایران، ضمیمه شماره 1، سال دوازدهم. سرمقاله ضمیمه: صص 135-136.
دریابندری، نجف ؛ فهیمه راستکار (1384). مستطاب آشپزی، تهران: کارنامه.
دیوری، عبدالحی (1393). غذاهای خمیری: رمضان در مراکش. ترجمه الهام دانش‌نژاد. در: زبیده و تاپر (1393).
ردن، کلودیا (1393). غذای یهود در خاورمیانه. ترجمه جواد فیروزی. در: زبیده و تاپر (1393).
زبیده، سامی (1393 الف). ابعاد ملی، گروهی و جهانی در فرهنگ غذایی خاورمیانه. ترجمه آرش طهماسبی. در زبیده و تاپر (1393).
زبیده، سامی (1393 ب). جایگاه برنج در فرهنگ‌های آشپزی خاورمیانه. ترجمه اسکندر قربانی در: زبیده و تاپر (1393).
زبیده، سامی ؛ تاپر، ریچارد (1393). ما همانی هستیم که می‌خوریم: فرهنگ‌های آشپزی در خاورمیانه. ترجمه و ویرایش زیرنظر معصومه ابراهیمی، تهران: انتشارات فرهامه.
ستوده، منوچهر (1349). از آستارا تا استرآباد. جلد 4. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
سرور، رحیم ؛ اکبری مجید ؛ درویش، بهروز (1396). « طراحی مدل توسعه گردشگری خوراک در ایران با رویکرد مدل سازی ساختاری تفسیری». جغرافیا، دوره15، شماره53، صص: 73-90.
سعیدی، سعیده (1395). «بازنمایی هویت در الگوی خوراک». نامه انسان‌شناسی، دوره 14، شماره 24، بهار و تابستان 1395. صص 79-106.
شهیدی، علی (1393). « آبگوشت در آوند فرهنگ ایرانی». نامه انسان‌شناسی، دوره12، شماره21، صفحات: 45-77.
صالح طبری، صمد (1387)، مازندران سبزه دیار، چاپ دوم، مازندران: انتشارات بهارنارنج.
عباسی، مریم (1399). مردم‌نگاری خوراک در استان مازندران، طرح پژوهشی پژوهشکده مردم‌شناسی.
علیزاده‌اقدم، محمدباقر (1391). تحلیل جامعه‌شناختی سبک خوراکی شهروندان تبریزی، رفاه اجتماعی، دوره12, شماره44. صص: 285-318
فارکهار، جودیت (1400). خوراک خوردن و زندگی خوب. ترجمه ابراهیم اخلاصی در: تیلی، کریس و دیگران (1400). راهنمای فرهنگ مادی. ترجمه زیرنظر محمدسعید ذکائی و مهدی امیدی. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فراگنر، برت (1393 الف). از قفقاز تا بام جهان: ماجراجویی آشپزی. ترجمه فرید مخاطب. در: زبیده و تاپر (1393).
فراگنر، برت (1393 ب). واقعیت اجتماعی و داستان آشپزی. ترجمه معصومه ابراهیمی. در: زبیده و تاپر (1393).
فروزه، محمدرحیم ؛ حشمتی، غلامعلی ؛ بارانی، حسین (1395). « دانش سنتی بهره برداری از گیاهان خودرو در تهیه خوراک» دانش‌های بومی ایران، دوره 3، شماره 5، صفحات: 23-58.
فرهادی، کاوه ؛ سالمی قمصری، مرتضی (1393). «مدیریت دانش نگهداری خوراک در ایران». دانش‌های بومی ایران، دوره: 1، شماره 1، صص: 203-227.
قادرزاده امید ، غلامی احمد (1392). « مطالعه کیفی دلالت‌های معنایی خوراک و تناول آن نزد زنان»، زن در توسعه و سیاست، دوره11، شماره 2، صفحات: 153-169.
مارین، مانوئلا (1393). فراسوی طعم: مکمل رنگ و بو در سنت آشپزی عرب قرون وسطی. ترجمه معصومه ابراهیمی. در: زبیده و تاپر (1393).
مداحی مشیزی، جواد ؛ جهانشاهی افشار، علی ؛ رافائیلوونا گوزل(1395). «دانش بومی و سنتی خوراک: درآمدی بر نشانه‌شناسی خوراک و آداب مربوط به‌آن از منظر دین». دانش‌های بومی ایران، دوره 3، شماره 6، صفحات: 153-210.
مک لاگن، ایانته (1393). غذا و جنسیت در جامعه یمنی. ترجمه آذر بصیر. در: زبیده و تاپر (1393).
الن، تونی (1393). تولید غذا در خاورمیانه، ترجمه اسکندر قربانی. در: زبیده و تاپر (1393).
نودهی، کبری ؛ وکیلی، هادی (1394). «دکان‌های خوراکی و خوراک‌های آماده در ایران دوره اسلامی». تاریخ و فرهنگ، دوره 47، شماره 95. صص: 55-83.
نودهی، کبری؛ وکیلی، هادی (1390). « آداب خوراک در ادبیات عارفان و صوفیان ایران تا پایان قرن هفتم هجری». ادیان و عرفان، دوره44، شماره 2، صص127-142.
وداهیر، ابوعلی(1396)، «خوراک و طریقت‌های خوراکی به‌مثابه میراث فرهنگی»، علوم تغذیه و صنایع خوراکی ایران، ضمیمه شماره 1، سال دوازدهم.
هانیه، پیتر (1393). بازگشت مجدد آشپزی سنتی در کتاب‌های آشپزی امروزی اعراب. ترجمه معصومه ابراهیمی در: زبیده و تاپر (1393).
همایی، جلال الدّین (1368). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم. تهران: نشر هما.
یمنی، مای (1393). غذایی که طبخ می‌کنید معرف هویت شماست. آشپزی و پایگاه اجتماعی در مکه. در: زبیده و تاپر (1393).
Cadon, Philippe (2019). Quand manger fait société. Lille: Presses Universitaire du Septentrion.
Consalès, J., Guiraud, N. & Siniscalchi, V. (2022). Les expériences du « local ». Variations et tensions autour de l’alimentation locale dans la région marseillaise. Natures Sciences Sociétés.
Douglas, Mary (2008). Food in the Social Order: Studies of Food and Festivities in Three American Communities, Routledge.
Fischler, Claude (2008). Manger. Français, Européens et Américains face à l'alimentation, avec Estelle
Masson, Paris: Odile Jacob.
Fischler, Claude (2013). Les Alimentations particulières: Mangerons-nous encore ensemble demain ?, Paris: Odile Jacob.
Harris, Marvin (1998). Good to Eat: Riddles of Food and Culture. Illinois: Waveland Press. (Originally published in 1985 by Simon and Schuster; reprinted in 1987 by Simon & Schuster as The Sacred Cow and the Abominable Pig)
Harris, Marvin ; Ross, Eric B., eds. (1987). Food and Evolution: Towards a Theory of Human Food Habits. Philadelphia: Temple University Press.
Hope, Jonathan, « Qui vient manger ? Sémiotique alimentaire humaine et autre-qu’humain », CuiZine, vol. 10, n° 1, 2019.
Lévi-Strauss, Claude (1964). Mythologiques, t. I: Le Cru et le Cuit, Paris: Plon.
Lévi-Strauss, Claude (1967). Mythologiques, t. II: Du miel aux cendres, Paris: Plon.
Lévi-Strauss, Claude (1968). Mythologiques, t. III: L'Origine des manières de table. Paris: Plon.
Miguel Cuj, Lisa Grabinsky & Emily Yates-Doerr (2021) “Cultures of Nutrition: Classification”, Food Policy, and Health, Medical Anthropology, 40: 1, 79-97.
Richards, Audrey. (1939) Land, Labour, and Diet in Northern Rhodesia: and economic study of the Bemba tribe. Oxford: Oxford University Press.
Schutkowski, H. (2006) Human Ecology: Bio-cultural Adaptations in Human Communities, New York: Springer.
Stano, S., Bentley, A. (2022). Food for Thought: An Introduction. In: Stano, S., Bentley, A. (eds) Food for Thought. Numanities - Arts and Humanities in Progress, vol 19.
Volli, U. (2022). Alimentation: A General Semiotic Model of Socialising Food. In: Stano, S., Bentley, A. (eds) Food for Thought. Numanities - Arts and Humanities in Progress, vol 19.
Zubaida, S., Tapper, R. (1994). Culinary Cultures of the Middle, London, New York: I. B. Tauris.
Goody, Jack (1982). Cooking, Cuisine and Class: A Study in Comparative Sociology, Cambridge: Cambridge University Press.
