طبقه‌بندی و تحلیل لقبگذاری عامّه در تهران دورۀ قاجار و پهلوی بر مبنای زبان‌شناسی اجتماعی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
در این مقاله القاب استفاده‌‌شده در تهران دورۀ قاجار و پهلوی، از کتاب‌‌های طهران قدیم و تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم از جعفر شهری (باف) بررسی و تحلیل شد. هدف این تحلیل بررسی القاب با دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی بر پایۀ اصول نظری طرح‌شده در کتاب درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان از یحیی مدرّسی بود. یافته‌‌های پژوهش در چهار بخش زیر آورده می‌‌شود: 1. بررسی القاب از منظر کارکرد معنایی: کارکرد معنایی القاب مطابق این پژوهش به این شرح است: توصیفی: در این کارکرد، هدف لقبگذاری توصیف شغل، لوازم شغل؛ خصوصیات ظاهری و جسمی؛ ویژگی‌‌های اخلاقی، روحی و شخصیتی؛ ملازمتی؛ مکان و مذهب و نسب خانوادگی دارندۀ لقب است؛ تکیه‌‌کلامی؛ آیینی؛ مناسکی؛ نمایشی، تشبیهی؛ تابو؛ طنز؛ توهینی؛ 2. بررسی القاب از منظر جنسیت: از کلّ القاب پژوهش حاضر، هفده مورد به زنان اختصاص داشت که از نظر معنایی این القاب واجد ویژگی‌‌های ظاهری و جسمانی در ردۀ نخست و مواردی چون شغل و دین در رده‌‌های بعدی بودند؛ 3. بررسی القاب از منظر تلفّظ: از آنجا که القاب در بستر زبان عامه و غیررسمی رواج دارند، در مقایسه با زبان رسمی تغییراتی در تلفّظ آن‌ها رخ می‌‌دهد که مطابق پژوهش حاضر، این تغییرات عبارت‌‌اند از: تبدیل مصوّت بلند «آ» به «او»؛ کوتاه‌شدگی (اختصار) و حذف؛ 4. بررسی القاب از منظر زبان: مطابق بررسی، از کلّ القاب مورد پژوهش 37 لقب (بیش از یک پنجم) از زبان‌های غیرفارسی وام گرفته شده‌‌اند که به‌‌ترتیب تعداد، از عربی، ترکی، فرانسه و یونانی هستند. وام‌‌گیری از عربی در نتیجۀ تعاملات گستردۀ دینی و سیاسی در ادوار مختلف تاریخی است و وام‌‌گیری از زبان ترکی، علاوه بر علل اجتماعی چون مهاجرت، در مواردی به‌علّت به‌‌نمایی کلمات بوده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- احمدپناهی سمنانی، محمد(1378). لقب‌های عوام‌ساخته، ایران شناخت، 15، 194-215.
- بامداد، مهدی (1363). شرح حال رجال ایران،ج5 و6. تهران: مرکز.
- پورعبدالله، محمدعلی(1374). زبان عامیانه و ترجمه آن، مترجم،. 20، 56-631.
- دهخدا، علی اکبر(1372). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن(1394). گونه‌شناسی ساختهای قالبی در زبان عامه، جستارهای زبانی، 25،69-98.
- زندی، بهمن و طوسی نصرآبادی، محمدرضا(1396).بررسی لقبگذاری دانش‌آموزان مشکین‌شهر از دیدگاه زبان شناسی اجتماعی، جستارهای زبانی،.42، 53-70
-
- شهری (شهری باف)، جعفر(1371). طهران قدیم،ج1-5. تهران: اتشارات معین.
- شهری (شهری باف) ، جعفر(1367). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، زندگی، کسب و کار...،ج1-6. تهران: انتشارات اسماعیلیان و مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
- مدرّسی، یحیی(1396). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مولایی، محمد و همکاران (1398). بازتاب فرهنگ و ادبیات عامه در وقف نامه های روزگار قاجار در استان کرمانشاه از منظر تحلیل گفتمان، فرهنگ و ادبیات عامه، 27، 1-26.
- میرکیایی، مهدی(1398). لقب‌سازی‌های سیاسی فرودستان در دوره قاجاریه؛ عصر پیشامشروطه، پژوهش های تاریخی، ، 3، 1-18.
- نجفی، ابوالحسن(1378). فرهنگ عامیانه فارسی. تهران: نیلوفر.
- نرسیسیانس، امیلیا (1390). مردم شناسی جنسیت. تهران: افکار
- بامداد، مهدی (1363). شرح حال رجال ایران،ج5 و6. تهران: مرکز.
- پورعبدالله، محمدعلی(1374). زبان عامیانه و ترجمه آن، مترجم،. 20، 56-631.
- دهخدا، علی اکبر(1372). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن(1394). گونه‌شناسی ساختهای قالبی در زبان عامه، جستارهای زبانی، 25،69-98.
- زندی، بهمن و طوسی نصرآبادی، محمدرضا(1396).بررسی لقبگذاری دانش‌آموزان مشکین‌شهر از دیدگاه زبان شناسی اجتماعی، جستارهای زبانی،.42، 53-70
-
- شهری (شهری باف)، جعفر(1371). طهران قدیم،ج1-5. تهران: اتشارات معین.
- شهری (شهری باف) ، جعفر(1367). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، زندگی، کسب و کار...،ج1-6. تهران: انتشارات اسماعیلیان و مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
- مدرّسی، یحیی(1396). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مولایی، محمد و همکاران (1398). بازتاب فرهنگ و ادبیات عامه در وقف نامه های روزگار قاجار در استان کرمانشاه از منظر تحلیل گفتمان، فرهنگ و ادبیات عامه، 27، 1-26.
- میرکیایی، مهدی(1398). لقب‌سازی‌های سیاسی فرودستان در دوره قاجاریه؛ عصر پیشامشروطه، پژوهش های تاریخی، ، 3، 1-18.
- نجفی، ابوالحسن(1378). فرهنگ عامیانه فارسی. تهران: نیلوفر.
- نرسیسیانس، امیلیا (1390). مردم شناسی جنسیت. تهران: افکار
