آیین جِل جِلانی طامۀ نطنز و مقایسۀ آن با دیگر آیین‌های آتش بُن ایران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
دانشگاه کاشان
چکیده
جِل جِلانی آیینی کهن با بن‌مایه‌های ایرانی است که در روستای کوهستانی طامۀ شهرستان نطنز برگزار می‌شود. بدین ترتیب که در سه شب منتهی به نوزدهم دی‌ماه، جوانان آبادی در شامگاهان آتشی می‌افروزند، آنگاه به در خانه‌ها می‌روند و با خواندن اشعاری برای اهل خانه آرزوی برکت و سلامتی می‌کنند، سپس صاحب‌خانه با رغبت و احترام هدایایی خوراکی از نوع میوه و خشکبار در سینی می‌نهد و به گروه می‌دهد، گروه آن را در خورجین الاغ خود می‌ریزد و سراغ خانه‌ای دیگر می‌رود، در پایان در مسجدی کوچک جمع می‌شوند و هدایا را بین خود تقسیم می‌کنند. این آیین کمی با گذشته تفاوت دارد، زیرا پیش‌تر بر گلوگاه درختان سنگ می‌گذاشتند و آتش را در بالای کوهی می‌افروختند تا نور آن به همۀ باغات برسد. داده‌های این پژوهش که به‌صورت میدانی و اسنادی گردآوری شده و از جهت دینی و آیینی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج مقاله نشان می‌دهد آیین جل جلانی برگرفته از آیین‌های دی‌ماهی ایرانی است که شباهت‌های زیادی با جشن‌های سده و هیرومبا زرتشتی و آیین نیمۀ ماه رمضان مسلمانی دارد، اما به‌عکس آیین نیمۀ ماه رمضان بن‌مایه و اصالت ایرانی خود را تا حدود زیادی حفظ کرده و متناسب با حوایج روستاییان باغ‌دار که با مشکل سرمای کوهستان و یخ‌زدگی درختان مواجه هستند، به حیات خود ادامه داده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- اعظم واقفی، سیدحسین (1384). میراث فرهنگی نطنز (جلد 3). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- اکبری طامه، مجید (1396). تاریخ و فرهنگ زندگی اجتماعی مردم طامه نطنز. تهران: کانیار.
- اکبری طامه، مجید (1401). متولد 1335، مصاحبه تلفنی، تاریخ 31/3/1401.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1379)، جشن ها و آداب و معتقدات زمستانی، (گردآوری و تالیف)، ج1، تهران: امیرکبیر.
- الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
- بویس، مری (1393). «رپیثوین، نوروز و جشن سده». ترجمۀ حمیدرضا نیک‌روش. بهارستان ایران. ش 2. صص 17 ـ 30.
- ــــــــــــ (1389). زرتشتیان؛ باورها و آداب دینی آنها. ترجمه عسکر بهرامی. تهران: ققنوس.
- بهار، مهرداد (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: اگه.
- بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد (1389). آثارالباقیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1353). التفهیم. تصحیح و تعلیق جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.
- پور داوود، ابراهیم و دیگران (1324). «جشن سده». انجمن ایرانشناسی. ش2.
- درگاه مرکز آمار ایران (www.amar.org.ir).
- دهخدا، علی اکبر(1377). لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
- رضی، هاشم (1380). پژوهشی در گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: بهجت.
- روح الامینی، محمود (1383). آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز. تهران: آگه.
- جعفری (قنواتی)، محمد (1398). «رمضانی». دایره المعارف بزرگ اسلامی. آخرین بروز رسانی: یکشنبه 22 دی 1398 (www.cgie.org.ir/fa/article/246781).
- عمید، حسن (1360). فرهنگ عمید، ج1. تهران: امیرکبیر.
- فرنبغ دادگی (1378). بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
- مزداپور، کتایون (1383). «تداوم آداب کهن در رسم‌های معاصر زرتشتیان در ایران». فرهنگ. ش 49 و 50، صص 147 ـ 179.
- مومن زاده، اصغر (1400). متولد 1309. مصاحبه در طامه نطنز. تاریخ 18/9/1400.
- مشهدی نوش آبادی، محمد (1398). «آیین هوربابا، بازماندۀ جشن‌های کهن هیرومبا و سده در میان ایرانیان مسلمان». فرهنگ و ادبیات عامه. شماره 30. صص 1-25
- معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، ج1، تهران: امیرکبیر.
- نیکنام، کورش (1382). از نوروز تا نوروز. تهران: فروهر.
- وکیلیان، احمد (1370). رمضان در فرهنگ مردم. تهران: سروش.
- اکبری طامه، مجید (1396). تاریخ و فرهنگ زندگی اجتماعی مردم طامه نطنز. تهران: کانیار.
- اکبری طامه، مجید (1401). متولد 1335، مصاحبه تلفنی، تاریخ 31/3/1401.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1379)، جشن ها و آداب و معتقدات زمستانی، (گردآوری و تالیف)، ج1، تهران: امیرکبیر.
- الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
- بویس، مری (1393). «رپیثوین، نوروز و جشن سده». ترجمۀ حمیدرضا نیک‌روش. بهارستان ایران. ش 2. صص 17 ـ 30.
- ــــــــــــ (1389). زرتشتیان؛ باورها و آداب دینی آنها. ترجمه عسکر بهرامی. تهران: ققنوس.
- بهار، مهرداد (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: اگه.
- بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد (1389). آثارالباقیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1353). التفهیم. تصحیح و تعلیق جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.
- پور داوود، ابراهیم و دیگران (1324). «جشن سده». انجمن ایرانشناسی. ش2.
- درگاه مرکز آمار ایران (www.amar.org.ir).
- دهخدا، علی اکبر(1377). لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
- رضی، هاشم (1380). پژوهشی در گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: بهجت.
- روح الامینی، محمود (1383). آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز. تهران: آگه.
- جعفری (قنواتی)، محمد (1398). «رمضانی». دایره المعارف بزرگ اسلامی. آخرین بروز رسانی: یکشنبه 22 دی 1398 (www.cgie.org.ir/fa/article/246781).
- عمید، حسن (1360). فرهنگ عمید، ج1. تهران: امیرکبیر.
- فرنبغ دادگی (1378). بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
- مزداپور، کتایون (1383). «تداوم آداب کهن در رسم‌های معاصر زرتشتیان در ایران». فرهنگ. ش 49 و 50، صص 147 ـ 179.
- مومن زاده، اصغر (1400). متولد 1309. مصاحبه در طامه نطنز. تاریخ 18/9/1400.
- مشهدی نوش آبادی، محمد (1398). «آیین هوربابا، بازماندۀ جشن‌های کهن هیرومبا و سده در میان ایرانیان مسلمان». فرهنگ و ادبیات عامه. شماره 30. صص 1-25
- معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، ج1، تهران: امیرکبیر.
- نیکنام، کورش (1382). از نوروز تا نوروز. تهران: فروهر.
- وکیلیان، احمد (1370). رمضان در فرهنگ مردم. تهران: سروش.
