موتیفها در لالاییهای سبزواری
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشگاه بجنورد
2
دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
لالاییها یکی از شاخههای مهم و ارزشمند عامه در فرهنگ هر قومیتی به‌شمار میآیند. درون‌مایۀ لالاییها بازتاب اندیشهها، باورها، تأملات روحی، دغدغههای اجتماعی و سیاسی، عواطف، دعاها و آرزوهای فردی و اجتماعی است که میتوانند از شرایط جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه تأثیر بپذیرند. از آنجایی که لالاییها مختص فرهنگ یا کشور خاصی نیستند، میتوانند اشتراکات زیادی با یکدیگر داشته باشند که این اشتراکات ممکن است از حیث ریتم، مضمون، مفاهیم و همچنین موتیفها و تُپُسهای دینی، طبیعی، اجتماعی، جغرافیایی و سیاسی باشد. در این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی سعی بر آن است تا با بررسی چهل لالایی مکتوب سبزواری که به روش کتابخانهای گرد آمدهاند، ضمن مشخص کردن شیوۀ شکلگیری موتیف در آنها، رایجترین موتیفهای به‌کار رفته نیز معرفی شود تا از این رهگذر ضمن شناساندن لالاییهای بومی سبزوار، به بازتاب اندیشههای دینی، شرایط اجتماعی و دغدغههای فردی مادران آن روزگار پی ببریم. پس از بررسی موتیفهای گوناگون در این لالاییها توانستیم آنها را به چهار دسته موتیفهای مذهبی، طبیعت، اماکن و خویشاوندان تقسیم کنیم. از بین موتیفهای به‌کار رفته، موتیف «گل» (نام انواع گلها) با 26 مورد و موتیف «بابا» با 16 مورد، بیشترین بسامد را داشتند. حاصل این بررسی نشان میدهد که گویندگان این لالاییها از انواع موتیف برای غنی ساختن درون‌مایۀ لالاییهای خود به خوبی بهره گرفتهاند، زیرا سرایندگان آنها تصاویر و مضامین موجود را براساس موتیفهای گوناگون بنا نهادهاند که اغلب این موتیفها شبکهای از تصاویر، مضامین فکری و احساسی آنها را شکل میدهند که بدون تحلیل آنها، شناخت مختصات اصلی و زوایای مفاهیم این لالاییها آشکار نیست.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
استاجی، اعظم. (1385). «هماهنگی واکه‌ای در گویش سبزواری». گویش‌شناسی، شمارۀ 1-2. صص 31-40.
بروغنی، ابوالفضل. (1381). بررسی زبان‌شناسانۀ گویش سبزوار. سبزوار: ابن یمین.
بیهقی، محمود. (1379). سبزوار شهر دانشوران بیدار. مشهد: دانشگاه فردوسی.
---------. (1383). دایره‌المعارف بزرگ سبزوار. سبزوار: آژند.
ترابی، ستاره. (1396). «شگردهای هیچانه‌های کودکانه در ادبیات عامه ایران». فرهنگ و ادبیات عامه. شمارۀ 17. صص 163– 194.
تقوی، محمّد و الهام دهقان. (1388). «موتیف چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟». نقد ادبی. شمارۀ 8. صص 31-7.
تودوروف، تزوتان. (1392). نظریّه ادبیّات: متن‌هایی از فرمالیست‌های روس. ترجمۀ عاطفه طاهایی. تهران: دات.
جلالی پندری، یدالله و صدیقه پاک ضمیر. (1390). «ساختار روایت در لالاییهای ایرانی». مطالعات ادبیات کودک. شمارۀ 2. صص 1-31.
جمالی سوسفی، ابراهیم. (1386). لالایی در فرهنگ مردم ایران. تهران: سروش.
حسن‌لی، کاووس. (1382). «لالاییهای مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالاییهای ایرانی». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. شمارۀ 1. صص 61–80.
حسینی صابر، مهلا سادات، مریم جلالی و زهرا سیّد یزدی. (1398) «بازتاب اوضاع اجتماعی در لالاییهای عصر حاضر». مطالعات ادبیات کودک. شمارۀ 2. صص 1-20.
رنگچی، غلامحسین. (1372). گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی تا ابتدای دوره مغول. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سعادت، اسماعیل. (1398). دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. ج 6. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سخن.
عرفان‌منش، جلیل. (1367). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو. مشهد: آستان قدس.
عمرانی، سیّد ابراهیم. (1381). لالاییهای ایرانی. تهران: پیوند نو.
کاشمری، نادیا. (1393). ترانه‌های کودکانۀ سبزوار. سبزوار: ابن یمین.
کوپر، جی سی. (1978). فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان (1386). تهران: فرشاد.
مارزلف، ادلریش. (1376). طبقه‌بندی قصّه‌های ایرانی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
محتشم، حسن. (1373). فرهنگنامۀ بومی سبزوار. سبزوار: دانشگاه آزاد.
---------. (1375). فرهنگنامۀ ضرب‌المثل‌های سبزواری. سبزوار: دانشگاه آزاد.
محمّدی، محمّد هادی و زهره قایینی. (1390). تاریخ ادبیات کودکان ایران. تهران: چیستا.
معین، محمّد. (1387). فرهنگ فارسی. تهران: فرهنگ نما.
Mc. Quillan, Martin. (2005). The Narrative Reader. London: Routledge.
بروغنی، ابوالفضل. (1381). بررسی زبان‌شناسانۀ گویش سبزوار. سبزوار: ابن یمین.
بیهقی، محمود. (1379). سبزوار شهر دانشوران بیدار. مشهد: دانشگاه فردوسی.
---------. (1383). دایره‌المعارف بزرگ سبزوار. سبزوار: آژند.
ترابی، ستاره. (1396). «شگردهای هیچانه‌های کودکانه در ادبیات عامه ایران». فرهنگ و ادبیات عامه. شمارۀ 17. صص 163– 194.
تقوی، محمّد و الهام دهقان. (1388). «موتیف چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟». نقد ادبی. شمارۀ 8. صص 31-7.
تودوروف، تزوتان. (1392). نظریّه ادبیّات: متن‌هایی از فرمالیست‌های روس. ترجمۀ عاطفه طاهایی. تهران: دات.
جلالی پندری، یدالله و صدیقه پاک ضمیر. (1390). «ساختار روایت در لالاییهای ایرانی». مطالعات ادبیات کودک. شمارۀ 2. صص 1-31.
جمالی سوسفی، ابراهیم. (1386). لالایی در فرهنگ مردم ایران. تهران: سروش.
حسن‌لی، کاووس. (1382). «لالاییهای مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالاییهای ایرانی». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. شمارۀ 1. صص 61–80.
حسینی صابر، مهلا سادات، مریم جلالی و زهرا سیّد یزدی. (1398) «بازتاب اوضاع اجتماعی در لالاییهای عصر حاضر». مطالعات ادبیات کودک. شمارۀ 2. صص 1-20.
رنگچی، غلامحسین. (1372). گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی تا ابتدای دوره مغول. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سعادت، اسماعیل. (1398). دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. ج 6. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سخن.
عرفان‌منش، جلیل. (1367). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو. مشهد: آستان قدس.
عمرانی، سیّد ابراهیم. (1381). لالاییهای ایرانی. تهران: پیوند نو.
کاشمری، نادیا. (1393). ترانه‌های کودکانۀ سبزوار. سبزوار: ابن یمین.
کوپر، جی سی. (1978). فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان (1386). تهران: فرشاد.
مارزلف، ادلریش. (1376). طبقه‌بندی قصّه‌های ایرانی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
محتشم، حسن. (1373). فرهنگنامۀ بومی سبزوار. سبزوار: دانشگاه آزاد.
---------. (1375). فرهنگنامۀ ضرب‌المثل‌های سبزواری. سبزوار: دانشگاه آزاد.
محمّدی، محمّد هادی و زهره قایینی. (1390). تاریخ ادبیات کودکان ایران. تهران: چیستا.
معین، محمّد. (1387). فرهنگ فارسی. تهران: فرهنگ نما.
Mc. Quillan, Martin. (2005). The Narrative Reader. London: Routledge.
