زائوم در ادبیات عامه برمبنای ادبیات عامۀ تربت ‌جام

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه بیرجند
چکیده
هدف در این جستار بررسی و تحلیل موضوع زائوم در ادبیات عامه است، زیرا ادبیات عامه بستری مناسب برای نمود زائوم بوده و هست و اساساً یکی از عناصر و موتیف‌های پرتکرار در ادب عامه، زائوم است. نمونه‌های این پژوهش از ادبیات عامه منطقۀ تربت جام انتخاب ‌شده ‌است. زائوم (Zaum) به واژه‌هایی گفته می‌شود که از منطق زبانی عدول کرده، فاقد معنا و مهمل­اند، ولی با ایجاد موسیقی در شعر (نیز در امثال و حکم و ترانه­ها) موجب انگیزش عاطفی و خوشایندی می‌شوند. در پژوهش­های ادبی این اصطلاح از مکتب آینده­گرایی روسی سرچشمه می‌گیرد. نخستین‌بار شفیعی کدکنی آن را وارد مطالعات ادبی فارسی کرد. بنابر تقسیم پژوهشگران، زائوم به سه دسته نشانه‌شناسیک، صرفی و آوایی تقسیم می‌شود. این تقسیم‌بندی براساس زائوم در سطح کلمه است که در ادبیات عامه دیده می­شود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که زائوم در سطح مصراع (جمله) نیز اتفاق می‌افتد. «هیچانه­ها» و «تزریق» نمونۀ زائوم جمله­اند. زائوم گرچه بی‌معنی است، اما موجب تولید و افزونی موسیقی می‌شود .درنتیجه این موسیقی بار معنایی را جبران می‌کند. در بعضی شعرهای عامه که شاعر تبحر شعری بالایی ندارد، دست به خلق زائوم می‌زند. در شعر کودکان چون به موسیقی بیشتر از معنا پرداخته ‌شده ‌است، زائوم پررنگ‌تر است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


ترابی، ستاره(1396). « شگردهای هیچانه‌های کودکان در ادبیات عامیانه ایران». نشریه فرهنگ و ادبیات عامه. آذر و دی. شماره 17. صص: 194-163.
حیدری، حسن و یداله رحیمی (1393). «زائوم در غزلیات شمس». عرفانیات در ادب فارسی. بهار. ش 18. صص: 46-27.
سجودی، فرزان (1394). ساخت‌گرایی و پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی. چ سوم. تهران: انتشارات سوره مهر.
سلدن، رامان(1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر. مترجم عباس مخبر. چ اول. تهران:هما.
سید‌الحسینی، 1384، ج2(1384). مکتب‌های ادبی. ج2. چ دوازدهم. تهران: انتشارات نگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1373). موسیقی شعر. چ چهارم. تهران: آگاه.
.......................، ...............(1387). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط پهلوی. چ پنجم. تهران: سخن.
.......................، ...............(1396).رستاخیز کلمات. چ چهارم. تهران: سخن.
شفیعیون، سعید(1390).« شعر بی‌معنا در ادبیات فارسی و انگلیسی( بررسی و مقایسه تزریق و چاراندرچار با nonsense verse)». نشریه نقد ادبی. شماره15.صص: 186-165.
صابری محمودآبادی، احمد (1397). نگاهی به فرهنگ شفاهی مردم جام. مشهد: طنین قلم.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1380). اساس‌الاقتباس. بازنگاری مصطفی بروجردی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عالی عباس آباد، ‌یوسف(1391). جریان شناسی شعرمعاصر. تهران: سخن.
عطارنیشابوری، فریدالدین (1376). منطق‌الطیر. تصحیح سید صادق گوهرین. چ دوازدهم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فلکی، محمود (1380). موسیقی در شعر سپید فارسی. تهران : نشر دیگر.
فیاض‌منش، پرند (1384).« نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع تحلیل و احساسات شاعرانه». دوفصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی. دوره جدید. ش چهارم. بهار و تابستان: 186-163.
کریمی قهی، منصوره (1397).« اتباع در زبان و ادب فارسی». مجله زبان و ادبیات فارسی. ش پیاپی 85. صص: 134-115.
گلکاریان، قدیر (1381). فرهنگ دوسویه فارسی-روسی و روسی- فارسی. چ اول. تهران: انتشارات دانشیار.
مؤذنی، علی‌محمد؛ حسن‌زاده، علی (1397).« جلوه‌های جامعه‌شناختی و شگرد طنز در اشعار عامیانه جنوب». دو-ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. سال6. شماره19. اردیبهشت و فروردین: صص120-97.
وحیدیان‌کامیار، تقی(1357). بررسی وزن شعر عامیانه فارسی. چ اول. تهران: انتشارات نگاه.
......................، ......(1375). فرهنگ نام‌آواها در زبان فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
Baldick, Chris(2001). The concise oxford dictionary of literary terms. Second edition. New York: oxford university press.
Cuddon, john Anthony(2013). Habib, m. A. R., ed. ADictionary of literary terms And literary theort. 5th ed., Wiley-blackwell: west Susse.uk.
Gurianova, Nina(1999). ed. iz literaturnogo nasledia kruchenykh. berkley: Berkley Slavic specialties.
Janecek, Gerald(1996). Zaum: the transrational poetry of Russian futurism. Sandiego stateuniversity press.
Kruchenikh, A , khlebnykov.V(1914). »Gamma glasnykh«. Unpublished manuseript. moscow: private archive.
Mikics, David(2007). A new handbook of literary terms. New haven& London: yale.