بررسی و تطبیق فرهنگ قوم بختیاری با تمدن ایلام باستان برپایۀ شواهد و مطالعات باستان‌شناسی مطالعۀ موردی: آداب و رسوم
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه شهرکرد
چکیده
شناخت پیشینۀ فرهنگ حاکم بر جوامع سنتی امروزی، ازجمله مباحث مهم و قابل‌توجهی است که تاکنون از منظرهای مختلفی مورد مطالعۀ پژوهشگران خارجی و داخلی قرار گرفته است. باستانشناسان ازجمله پژوهشگرانی هستند که به کمک سایر علوم میانرشتهای توانسته و میتوانند با بررسی یافتههای حاصل از کاوش و تطبیق آنها با جنبههای گوناگون زندگی مردم کوچرو و عشایر، فرهنگِ مردمانِ گذشته در ادوار پیشین را بازسازی کنند. این پژوهش تلاش دارد آداب و رسوم قوم بختیاری را مورد مطالعه قرار دهد و هدف اصلی، بررسی و هم‌پوشانی خُرده‌فرهنگهایی است که در قالب آداب و رسومی از حکومت ایلام باستان در زندگی مردمان قوم بختیاری نمود پیدا کرده است. فرضیههای پژوهش بر این پرسشها بنیان نهاده شدهاند که: بختیاریها در چه زمینههایی توانستهاند آداب و رسوم ایلامیان باستان را به اِرث ببرند و این نمود بیشتر در چه جنبههایی از زندگی آنها نفوذ پیدا کرده است؟ روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی همراه با بازدید میدانی با رویکردی تاریخی است. در این پژوهش تعداد 23 اثر باستانشناختی از تمدن ایلام باستان بررسی شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که آداب و رسوم مردمی که امروزه با عنوان قوم بختیاری شناخته میشود تا حدودی تداوم آداب و رسوم همان مردمانی است که روزگاری با عنوان حکومت قدرتمند ایلام باستان در منطقه وجود داشتهاند. باوجود اینکه ترکیب فرهنگی و جمعیتی بختیاری در طول هزاران سال دستخوش تغییرات فراوانی شده است، باز هم نشانههایی وجود دارد که میتوان آنها را وارث فرهنگ کهن ایلام باستان در منطقه نامید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابراهیم‌زاده، فرزام و مبینی، مهتاب(۱۳۹۲). «دستاوردهای باستان‌شناسی استان خوزستان با نگاهی به مُهرهای استوانه‌ای». فصلنامه‌ی علمی-تخصصی باستان‌شناسی ایران. واحد شوشتر، صص ۴۱ - ۴۹.
- آمیه، پیر (۱۳۹۴). تاریخ عیلام. ترجمۀ شیرین بیانی. چ 6. تهران: دانشگاه تهران.
- امان، دیتر (۱۳۶۲). بختیاریها؛ عشایر کوه‌نشین ایرانی در پوپۀ تاریخ. ترجمۀ سید محسن محسنیان، چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.
- ارفعی، عبدالمجید و علیزاده، عباس (۱۳۸۷). «بختیاریها ایلامیان جدیدند». هفته‌نامۀ زاگرس ایران. ش ۴۸۴. صص8-9.
- افشار، ایرج (۱۳۸۳). «هنر و فرهنگ مردم جامعۀ عشایر چهارمحال و بختیاری». فصلنامۀ مطالعات کاربردی هنر، ش ۶۹، صص 183-198.
- امیراحمدیان، بهرام (۱۳۶۹). «زن بختیاری و نقش او در زندگی کوچ نشینی». مجلۀ رشد علوم اجتماعی. ش ۷ و ۸. صص 33-41.
- باقری نسب، نبی الله (۱۳۹۲). بررسی تطبیقی مراسم اجتماعی بختیاریها با نمونه‌های باستانی آن در تاریخ ایران؛ پایان نامۀ کارشناسی ارشد. رشتۀ تاریخ. شوشتر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر.
- بختیاری، جعفرقلی‌خان سردار بهادر (۱۳۷۲). خاطرات سردار اسعد بختیاری. چ 1. تهران: اساطیر.
- بزرگ نیا، پیمان (۱۳۸۸). «نگاهی به ترانه‌های محلی ایل بختیاری». مجلۀ نجوای فرهنگ، س ۴. ش ۱۲. صص 13-23.
- بیشوپ، ایزابلا (۱۳۷۵). از بیستون تا زردکوه بختیاری. ترجمۀ مهراب امیری. چ 1. تهران: سهند.
- بیانی، ملک‌زاده (۱۳۷۵). تاریخ مُهر در ایران. تهران: یزدان.
- پاتس، دنیل (۱۳۸۵). باستان‌شناسی ایلام. ترجمه زهرا باستی. چ 1. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
- پهلوان، کیوان (1387). «جلوه‌ای از مراسم عروسی در میان لُرهای لرستان و بختیاری». مجلۀ فرهنگ مردم ایران، ش 13، صص 142-117.
- حنیف، محمد (۱۳۸۶). سور و سوگ در فرهنگ عامه لُرستان و بختیاری. چ 1. تهران: طرح آینده
- داودی حَموله، سریا (۱۳۹۳). دانشنامۀ قوم بختیاری. چ 2. اهواز: معتبر.
- داورپناه، افشین (۱۳۸۵). «نسخ‌شناسی موسیقی در بختیاری». فصلنامۀ وُلات، ش ۲، صص 96-105.
- دیگار، ژان (۱۳۶۹). فنون کوچ‌نشینان بختیاری. ترجمۀ اصغر کریمی. چ 2. تهران: آستان قدس رضوی.
- زاگارل، آلِن (۱۳۸۷). باستان‌شناسی پیش از تاریخ منطقۀ بختیاری؛ ظهور شیوۀ زندگی در ارتفاعات. ترجمه کورش روستایی. شهرکرد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری.
- سرخوش کرتیس، وستا (۱۳۷۳). اسطوره‌های ایرانی. ترجمۀ عباس مخبر. چ 1. تهران: مرکز.
- سیدسجادی، سید‌منصور (۱۳۹۰). نخستین شهرهای فلات ایران. تهران: چ 4. ج 2. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها .
- صراف، محمدرحیم (۱۳۸۷). مذهب قوم ایلام (۲۶۰۰-۵۰۰۰ سال پیش). چ 2. تهران: سمت.
- صفری، جهانگیر و ظاهری، ابراهیم (1388). «بررسی ترانه‌های کار در عشایر بختیاری».فصلنامۀ فرهنگ مردم. س 8. صص 183-169.
- ظاهری عبده‌وند، ابراهیم و کریمی نورالدین‌وند، روح‌الله (1398). «بررسی بازتاب منزلت اجتماعی زنان بختیاری از طریق پوشاک در اشعار محلی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین. دوره جدید. س 6. ش 1. شماره پیوسته 27. صص 87-65.
- عکاشه، اسکندرخان (1365). تاریخ ایل بختیاری. تهران: فرهنگسرا.
- علیزاده، عباس (۱۳۸۷). شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان. چ 1. شهرکرد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری.
- غفاری، عیسی؛ (۱۳۸۸). «موسیقی سوگ در ایل بختیاری». فصلنامۀ هنر، ش ۸۲، صص 170-184.
- کامرون، جورج (۱۳۶۵). ایران در سپیده‌دم تاریخ. ترجمۀ حسن اَنوشه. تهران: علمی و فرهنگی.
- کوهزاد، اردشیر و خراسانی، مصیب (۱۳۹۶). تداوم سنت‌های عیلامی در ایل بختیاری. سومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. دانشگاه بیرجند. صص 785-797.
- گیرشمن، رومَن (۱۳۷۲). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. چ 9. تهران: علمی‌فرهنگی.
- لایارد، سِر اوستن‌هنری (۱۳۶۷). سفرنامۀ لایارد؛ ماجراهای اولیه در ایران. ترجمۀ مهراب امیری، تهران: وحید.
- مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۰). تاریخ و تمدن ایلام. چ 1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۶). تاریخ تمدن ایلام. تهران: دانشگاه تهران.
- مشهدی فراهانی، مهشید (۱۳۹۵). مطالعۀ تطبیقی موسیقی ایلام و بین‌النهرین در دوران باستان، مطالعۀ موردی: سازها و نظام موسیقایی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. رشتۀ اتنو موزیکولوژی. تهران: دانشگاه هنر، پردیس بین‌المللی فارابی.
- مَکبِن رُز، الیزابت (۱۳۷۴). با من به سرزمین بختیاری بیایید. ترجمۀ مهراب امیری، تهران: سهند.
- مهرآفرین، رضا (۱۳۷۵). بررسی نشانه‌های تمدنی نقوش حیوانی روی مُهرهای استوانه‌ای ایلام. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. رشته باستان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- مینا، صدف و مبارکی، مهدی (۱۳۸۸). «نقش جوانان قوم لُر در ساختار خویشاوندی و ازدواج در آن قومیت با بررسی چهار فیلم سینمایی: خون‌بس، نامزدی، آرزوهای زمین و عروس در گهواره». مجلۀ پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه. ش ۳، صص 103-120.
- نگهبان، عزت‌الله (۱۳۷۲). حفاری هفت‌تپه دشت خوزستان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- ویلسون، آرنولد (۱۳۴۷). سفرنامۀ ویلسن، تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب‌غربی ایران. ترجمه و تلخیص حسین سعادت نوری، تهران: وحید.
- هول، فرانک (۱۳۵۲). دورۀ پیش از تاریخ در جنوب غربی ایران: لُرستان. ترجمه سکندر امان‌الهی بهاروند. لُرستان: اداره فرهنگ و هنر لُرستان.
- هینتس، والتر (۱۳۸۴). دنیای گمشدۀ ایلام. ترجمۀ فیروز فیروزنیا. تهران: علمی فرهنگی.
- ________ (۱۳۸۹). شهریاری ایلام. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ماهی.
- Cameron, G. (1936). History of Early Iran. Chicago.
- Hinz, W. (1962). Die Elamischen Inschriften des Hanne, in A Locusts Leg Studies in honour of S.H. Tagizadeh. London 105-116.
- Hinz, W. (1964). Das Reich Elam. Stuttgart.
-Konig, F.W. (1965). Die Elamischen Konigsinschriften, in Archiv fur Orientforschungen, 16, Graz.
- Kantor, Pinas Delougaz and Helen. (1996). Choghamish, The First Five Seasons of Excavations. Ed. Abbas Alizadeh. Vol. 1. Illinois: The oriental Institute of the university of Chicago.
- آمیه، پیر (۱۳۹۴). تاریخ عیلام. ترجمۀ شیرین بیانی. چ 6. تهران: دانشگاه تهران.
- امان، دیتر (۱۳۶۲). بختیاریها؛ عشایر کوه‌نشین ایرانی در پوپۀ تاریخ. ترجمۀ سید محسن محسنیان، چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.
- ارفعی، عبدالمجید و علیزاده، عباس (۱۳۸۷). «بختیاریها ایلامیان جدیدند». هفته‌نامۀ زاگرس ایران. ش ۴۸۴. صص8-9.
- افشار، ایرج (۱۳۸۳). «هنر و فرهنگ مردم جامعۀ عشایر چهارمحال و بختیاری». فصلنامۀ مطالعات کاربردی هنر، ش ۶۹، صص 183-198.
- امیراحمدیان، بهرام (۱۳۶۹). «زن بختیاری و نقش او در زندگی کوچ نشینی». مجلۀ رشد علوم اجتماعی. ش ۷ و ۸. صص 33-41.
- باقری نسب، نبی الله (۱۳۹۲). بررسی تطبیقی مراسم اجتماعی بختیاریها با نمونه‌های باستانی آن در تاریخ ایران؛ پایان نامۀ کارشناسی ارشد. رشتۀ تاریخ. شوشتر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر.
- بختیاری، جعفرقلی‌خان سردار بهادر (۱۳۷۲). خاطرات سردار اسعد بختیاری. چ 1. تهران: اساطیر.
- بزرگ نیا، پیمان (۱۳۸۸). «نگاهی به ترانه‌های محلی ایل بختیاری». مجلۀ نجوای فرهنگ، س ۴. ش ۱۲. صص 13-23.
- بیشوپ، ایزابلا (۱۳۷۵). از بیستون تا زردکوه بختیاری. ترجمۀ مهراب امیری. چ 1. تهران: سهند.
- بیانی، ملک‌زاده (۱۳۷۵). تاریخ مُهر در ایران. تهران: یزدان.
- پاتس، دنیل (۱۳۸۵). باستان‌شناسی ایلام. ترجمه زهرا باستی. چ 1. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
- پهلوان، کیوان (1387). «جلوه‌ای از مراسم عروسی در میان لُرهای لرستان و بختیاری». مجلۀ فرهنگ مردم ایران، ش 13، صص 142-117.
- حنیف، محمد (۱۳۸۶). سور و سوگ در فرهنگ عامه لُرستان و بختیاری. چ 1. تهران: طرح آینده
- داودی حَموله، سریا (۱۳۹۳). دانشنامۀ قوم بختیاری. چ 2. اهواز: معتبر.
- داورپناه، افشین (۱۳۸۵). «نسخ‌شناسی موسیقی در بختیاری». فصلنامۀ وُلات، ش ۲، صص 96-105.
- دیگار، ژان (۱۳۶۹). فنون کوچ‌نشینان بختیاری. ترجمۀ اصغر کریمی. چ 2. تهران: آستان قدس رضوی.
- زاگارل، آلِن (۱۳۸۷). باستان‌شناسی پیش از تاریخ منطقۀ بختیاری؛ ظهور شیوۀ زندگی در ارتفاعات. ترجمه کورش روستایی. شهرکرد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری.
- سرخوش کرتیس، وستا (۱۳۷۳). اسطوره‌های ایرانی. ترجمۀ عباس مخبر. چ 1. تهران: مرکز.
- سیدسجادی، سید‌منصور (۱۳۹۰). نخستین شهرهای فلات ایران. تهران: چ 4. ج 2. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها .
- صراف، محمدرحیم (۱۳۸۷). مذهب قوم ایلام (۲۶۰۰-۵۰۰۰ سال پیش). چ 2. تهران: سمت.
- صفری، جهانگیر و ظاهری، ابراهیم (1388). «بررسی ترانه‌های کار در عشایر بختیاری».فصلنامۀ فرهنگ مردم. س 8. صص 183-169.
- ظاهری عبده‌وند، ابراهیم و کریمی نورالدین‌وند، روح‌الله (1398). «بررسی بازتاب منزلت اجتماعی زنان بختیاری از طریق پوشاک در اشعار محلی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین. دوره جدید. س 6. ش 1. شماره پیوسته 27. صص 87-65.
- عکاشه، اسکندرخان (1365). تاریخ ایل بختیاری. تهران: فرهنگسرا.
- علیزاده، عباس (۱۳۸۷). شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان. چ 1. شهرکرد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری.
- غفاری، عیسی؛ (۱۳۸۸). «موسیقی سوگ در ایل بختیاری». فصلنامۀ هنر، ش ۸۲، صص 170-184.
- کامرون، جورج (۱۳۶۵). ایران در سپیده‌دم تاریخ. ترجمۀ حسن اَنوشه. تهران: علمی و فرهنگی.
- کوهزاد، اردشیر و خراسانی، مصیب (۱۳۹۶). تداوم سنت‌های عیلامی در ایل بختیاری. سومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. دانشگاه بیرجند. صص 785-797.
- گیرشمن، رومَن (۱۳۷۲). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. چ 9. تهران: علمی‌فرهنگی.
- لایارد، سِر اوستن‌هنری (۱۳۶۷). سفرنامۀ لایارد؛ ماجراهای اولیه در ایران. ترجمۀ مهراب امیری، تهران: وحید.
- مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۰). تاریخ و تمدن ایلام. چ 1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۶). تاریخ تمدن ایلام. تهران: دانشگاه تهران.
- مشهدی فراهانی، مهشید (۱۳۹۵). مطالعۀ تطبیقی موسیقی ایلام و بین‌النهرین در دوران باستان، مطالعۀ موردی: سازها و نظام موسیقایی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. رشتۀ اتنو موزیکولوژی. تهران: دانشگاه هنر، پردیس بین‌المللی فارابی.
- مَکبِن رُز، الیزابت (۱۳۷۴). با من به سرزمین بختیاری بیایید. ترجمۀ مهراب امیری، تهران: سهند.
- مهرآفرین، رضا (۱۳۷۵). بررسی نشانه‌های تمدنی نقوش حیوانی روی مُهرهای استوانه‌ای ایلام. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. رشته باستان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- مینا، صدف و مبارکی، مهدی (۱۳۸۸). «نقش جوانان قوم لُر در ساختار خویشاوندی و ازدواج در آن قومیت با بررسی چهار فیلم سینمایی: خون‌بس، نامزدی، آرزوهای زمین و عروس در گهواره». مجلۀ پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه. ش ۳، صص 103-120.
- نگهبان، عزت‌الله (۱۳۷۲). حفاری هفت‌تپه دشت خوزستان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- ویلسون، آرنولد (۱۳۴۷). سفرنامۀ ویلسن، تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب‌غربی ایران. ترجمه و تلخیص حسین سعادت نوری، تهران: وحید.
- هول، فرانک (۱۳۵۲). دورۀ پیش از تاریخ در جنوب غربی ایران: لُرستان. ترجمه سکندر امان‌الهی بهاروند. لُرستان: اداره فرهنگ و هنر لُرستان.
- هینتس، والتر (۱۳۸۴). دنیای گمشدۀ ایلام. ترجمۀ فیروز فیروزنیا. تهران: علمی فرهنگی.
- ________ (۱۳۸۹). شهریاری ایلام. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ماهی.
- Cameron, G. (1936). History of Early Iran. Chicago.
- Hinz, W. (1962). Die Elamischen Inschriften des Hanne, in A Locusts Leg Studies in honour of S.H. Tagizadeh. London 105-116.
- Hinz, W. (1964). Das Reich Elam. Stuttgart.
-Konig, F.W. (1965). Die Elamischen Konigsinschriften, in Archiv fur Orientforschungen, 16, Graz.
- Kantor, Pinas Delougaz and Helen. (1996). Choghamish, The First Five Seasons of Excavations. Ed. Abbas Alizadeh. Vol. 1. Illinois: The oriental Institute of the university of Chicago.
