بازتاب دانش هواشناسی در باورها و امثال و حکم مردم بیرجند
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
دانشگاه قم
چکیده
از آنجایی که پیشبینی آب و هوا با زندگی مردم ارتباط مستقیم دارد، بازتابی گسترده در امثال یافته است و اغلب با واقعیتهای علمی انطباق کامل دارد. نشانههای مربوط به آمدن یا نیامدن باران در فرهنگ قهستان بسیار عمیق، متنوع و گسترده است و نشان میدهد مردم این دیار از گذشتههای دور به دانش هواشناسی توجه خاصی داشتند و در کشف نشانههای مربوط به آن نبوغی عالی نشان دادند و با استفاده از این دانش توانستند میزان نزولات آسمانی را پیشبینی کنند و اثرات سوء خشکسالی را که در این منطقه بهصورت دورهای اتفاق میافتد، تعدیل سازند. ضربالمثلها و زبانزدهای عامه که از بارزترین نمودهای فولکلور است، دربردارندۀ اعتقادات و آداب و رسومی است که نسل به نسل منتقل میشود و برخاسته از فرهنگ تودۀ مردم است؛ چنانکه مثلهایی که دربارۀ پیشبینی وضع هواست، برپایۀ عقاید نجومی گذشتگان و نیز ارتباط روستاییان با طبیعت، شکل گرفته و رواج یافته است. از آنجا که بررسی فرهنگ عامه نقش بسزایی در تقویت هویت ملی و فرهنگی دارد، در این پژوهش کوشیدهایم با بهرهگیری از مثلها، باورها و زبانزدهایی که در میان مردم منطقه رایج است، موضوع موردبحث را بکاویم و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی به پارهای از مهمترین باورهای مردمی دربارۀ دانش هواشناسی در بیرجند بپردازیم.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- اسدی طوسی، ابونصر علی‌بن‌احمد. (1386). گرشاسپ نامه. به تصحیح حبیب یغمایی. تهران: دنیای کتاب.
- اعتضادالسلطنه، علیقلی‌بن فتحعلی‌شاه (1277ق). فلک‌السعاده. به‌کتابت محمدحسین منشی بحرانی. چاپ سنگی.
- آخوندی، امید و شاطری، مفید (1398). تاریخ و جغرافیای القور. بیرجند: چهاردرخت.
- بیرجندی، عبدالعلی (1209ق). رساله آداب الفلاحه. نسخه خطی.
- بیرونی خوارزمی، ابوریحان (1362). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. به کوشش جلال‌الدین همایی. تهران: بابک.
- ----------- (1363). آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- جانب‌اللهی، محمدسعید (1377). «ستاره‌شناسی و گاه‌شماری عشایر بلوچ و طوایف سیستان». تحقیقات جغرافیایی. ش 49 و50.
- دانشنامه فرهنگ مردم ایران (1393). زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضرب المثل‌های فارسی. 2ج. تهران: معین.
- ------------ (1394). باورهای عامیانۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
- رضایی، جمال (1381). بیرجندنامه. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: هیرمند.
- زمانی‌پور، اسدالله (1391). مود، مرکز نهارجان؛ بررسی اوضاع اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی مود، مرکز نهارجان. چ 1. مشهد: نشر مشهد.
- زمرّدیان، رضا (1385). واژه‌نامه گویش قاین. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (آثار).
- زنگویی، حسین (1391). داستان‌های امثال خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.
- ----------- (1392). تمثیل و مثل بیرجندی. تهران: فکر بکر.
- سرمد، غلامعلی (1376). سخن پیر قدیم یا ضرب‌المثل‌های بیرجندی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
- ---------- (1395). سخن پیر قدیم یا ضرب‌المثل‌های بیرجندی. کتاب سوم. تهران: روزگار.
- شاطری، مفید و رجبی، میثم و رجبی، نجیب‌الله (1392). فرهنگ آب در خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.
- صمدی، حسین (1398). فرهنگ مردم خضری دشت بیاض. بیرجند: چهاردرخت.
- صنعتی، همایون (1359). «تقویم چوپانی و نجوم کوهستانی در لاله‌زار کرمان». آینده. سال 6. ش 9 تا 12. صص 690-699.
- فرجادزاده، خدیجه (1374). فرهنگ عامیانه مردم بیرجند (دهستان القورات)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. بیرجند: دانشگاه آزاد اسلامی.
- ماهیار، عباس. (1382). از ثری تا ثریا. کرج: جام گل.
- مقداری، صدیقه‌سادات و مختاری، حسن و مختاری، اعظم (1391). زعفرو به مثقال. قاین: اکبرزاده.
- ممتازی، فرحناز (1390). «واکنش ارقام مختلف گندم به تنش خشکی بعد از گلدهی». اکوفیزیولوژی گیاهی. س 3. صص 1-17.
- هدایت، صادق (1378). فرهنگ عامیانه مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت. چ 2. تهران: چشمه
- یشت‌ها (1377). تفسیر و تالیف ابراهیم پورداود. ج 1. تهران: اساطیر.
- اعتضادالسلطنه، علیقلی‌بن فتحعلی‌شاه (1277ق). فلک‌السعاده. به‌کتابت محمدحسین منشی بحرانی. چاپ سنگی.
- آخوندی، امید و شاطری، مفید (1398). تاریخ و جغرافیای القور. بیرجند: چهاردرخت.
- بیرجندی، عبدالعلی (1209ق). رساله آداب الفلاحه. نسخه خطی.
- بیرونی خوارزمی، ابوریحان (1362). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. به کوشش جلال‌الدین همایی. تهران: بابک.
- ----------- (1363). آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- جانب‌اللهی، محمدسعید (1377). «ستاره‌شناسی و گاه‌شماری عشایر بلوچ و طوایف سیستان». تحقیقات جغرافیایی. ش 49 و50.
- دانشنامه فرهنگ مردم ایران (1393). زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضرب المثل‌های فارسی. 2ج. تهران: معین.
- ------------ (1394). باورهای عامیانۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
- رضایی، جمال (1381). بیرجندنامه. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: هیرمند.
- زمانی‌پور، اسدالله (1391). مود، مرکز نهارجان؛ بررسی اوضاع اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی مود، مرکز نهارجان. چ 1. مشهد: نشر مشهد.
- زمرّدیان، رضا (1385). واژه‌نامه گویش قاین. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (آثار).
- زنگویی، حسین (1391). داستان‌های امثال خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.
- ----------- (1392). تمثیل و مثل بیرجندی. تهران: فکر بکر.
- سرمد، غلامعلی (1376). سخن پیر قدیم یا ضرب‌المثل‌های بیرجندی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
- ---------- (1395). سخن پیر قدیم یا ضرب‌المثل‌های بیرجندی. کتاب سوم. تهران: روزگار.
- شاطری، مفید و رجبی، میثم و رجبی، نجیب‌الله (1392). فرهنگ آب در خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.
- صمدی، حسین (1398). فرهنگ مردم خضری دشت بیاض. بیرجند: چهاردرخت.
- صنعتی، همایون (1359). «تقویم چوپانی و نجوم کوهستانی در لاله‌زار کرمان». آینده. سال 6. ش 9 تا 12. صص 690-699.
- فرجادزاده، خدیجه (1374). فرهنگ عامیانه مردم بیرجند (دهستان القورات)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. بیرجند: دانشگاه آزاد اسلامی.
- ماهیار، عباس. (1382). از ثری تا ثریا. کرج: جام گل.
- مقداری، صدیقه‌سادات و مختاری، حسن و مختاری، اعظم (1391). زعفرو به مثقال. قاین: اکبرزاده.
- ممتازی، فرحناز (1390). «واکنش ارقام مختلف گندم به تنش خشکی بعد از گلدهی». اکوفیزیولوژی گیاهی. س 3. صص 1-17.
- هدایت، صادق (1378). فرهنگ عامیانه مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت. چ 2. تهران: چشمه
- یشت‌ها (1377). تفسیر و تالیف ابراهیم پورداود. ج 1. تهران: اساطیر.
