مفهوم تابو در فرهنگ عامۀ مردم سرکویر
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشگاه مازندران
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
چکیده
فرهنگ شفاهی اقوام ایرانی دنیایی رمزآلود و دستناسوده است که بررسی محتوایی ظرایف آن میتواند چشماندازهای تازهای به دنیای مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی انسانی بگشاید. پژوهش پیشرو میکوشد با بیان و بهرهگیری از عناصر فرهنگی و اعتقادات عامۀ مرسوم در میان مردمان منطقۀ سرکویر جنوب استان سمنان و در مجاورت دشت کویر، به تبیین و تحلیل جایگاه مفهوم تابو در میان مردم این دیار بپردازد. این جستار با بهرهگیری از شیوۀ مشاهدۀ مستقیم و مبتنی بر مصاحبه، مشاهده و تحلیل دادهها به معرفی و شناسایی بخشی از فرهنگ عامۀ اقوام ایرانی و تحلیل ریشههای کهن افکار تابوآفرین پرداخته است. در این راستا، مضامین تابو در ادب شفاهی مردم منطقۀ مورد پژوهش در دو دستۀ کلی تحلیل شده است: پارۀ نخست در حوزۀ واژههای تابو و مفردات زبانی و پارۀ دوم شامل تابوهای ممنوعیت آداب و سنن رفتاری و مادی است. در نوشتار حاضر، تابوهای رفتاری درپیوسته با ازدواج، مردگان و آداب سوگواری، تابوهای نام افراد، پیشهها و دیگر تابوهای اجتماعی بر بنیاد روایت راویان بومی و محلی تحلیل محتوایی شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن اثیر، ابوالحسن علی (1989). أسد الغابه فی‌معرفه الصحابه. بیروت: دار الفکر.
ابن خلکان، ابوالعباس (1900). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. تصحیح احسان عباس. بیروت: دار صادر.
ابن هشام، عبدالملک (1411هـ). السیره النبویه. تصحیح طه عبدالرؤوف سعد. بیروت: دارالجیل
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387). اسطوره، بیان نمادین. چاپ دوم. تهران: سروش.
الیاده، میرچا (1384). اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. چاپ دوم. تهران: طهوری.
اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی (1385). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ دهم. تهران: مروارید.
بارکر، کریس (1387). مطالعات فرهنگی. ترجمه مهدی فرجی و نفیسه حمیدی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بخاری، أبوعبدالله (1422هـ). الجامع المسند. تصحیح محمد زهیر بن ناصر. بیروت: دار طوق‌النجاه.
بهار، مهرداد (1387). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هفتم. تهران: آگه.
ثعالبی‌نیسابوری، أبی‌منصور (1965م). ثمارالقلوب فی‌المضاف والمنسوب. تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم. قاهره: دار المعارف.
دبیرسیاقی، محمد (1355). گنج بازیافته [بخش نخست]. چاپ دوم. تهران: انتشارات اشرفی
راسل، برتراند (1345). جهانی که من می‌شناسم. ترجمه روح‌الله عباسی. تهران: امیرکبیر.
رجبی، پرویز (1357). جندق و ترود؛ دو بندر فراموش شده کویر بزرگ نمک. چاپ دوم. تهران: توکا.
زمردیان، رضا (1379). راهنمای گردآوری و توصیف گویش‌ها. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ژینیو، فیلیپ. (1382). ارداویراف نامه. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. چاپ دوم. تهران: معین.
سبزیان، سعید؛ میرجلال‌الدین کزازی (1388). فرهنگ نظریه و نقد ادبی. تهران: مروارید.
سعیدی مدنی، سیدمحسن (1385). درآمدی بر مردم شناسی اعتقادات دینی. یزد: دانشگاه یزد.
شبانکاره‌ای، محمد بن‌علی (1376). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
طباطبایی، سیدحسین (1394). گزیده ضرب‌المثل‌های سرکویری. سمنان: حبله‌رود.
طیب‌عثمان، محمد (1371). راهنمای گردآوری سنت‌های شفاهی. ترجمه عطاالله رهبر. تهران: آناهیتا.
علی، جواد. (2001). المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام. چاپ چهارم. بیروت: دارالساقی.
فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفدهم. تهران: قطره.
فروید، زیگموند (1362). توتم و تابو. ترجمه ایرج پورباقر. تهران: آسیا.
فریزر، جیمز جرج (1388). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.
میلنر، اندرو (1387). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. ترجمه جمال محمدی. چاپ دوم. تهران: ققنوس.
ناس، جان. بی (1348). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. تهران: پیروز.
وندیداد (1376). ترجمه هاشم رضی. تهران: فکر روز.
Boyce, Mary (1994). A history of Zoroastrianism. Vol 3. Leiden: Brill.
مصاحبه شوندگان:
ماه‌پری آقایان (درگذشته) - فاطمه اکبری 77ساله - سیدمیرزا طباطبایی 92 ساله - لیلا طباطبایی 79 ساله - خیرالنساء میرزایی 69ساله.
تاریخ آخرین مصاحبه: بهمن ماه . 1397. تمامی راویان بی سواد و ساکن روستاهای منطقه سرکویر وعموماً روستای سطوه هستند.
ابن خلکان، ابوالعباس (1900). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. تصحیح احسان عباس. بیروت: دار صادر.
ابن هشام، عبدالملک (1411هـ). السیره النبویه. تصحیح طه عبدالرؤوف سعد. بیروت: دارالجیل
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387). اسطوره، بیان نمادین. چاپ دوم. تهران: سروش.
الیاده، میرچا (1384). اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. چاپ دوم. تهران: طهوری.
اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی (1385). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ دهم. تهران: مروارید.
بارکر، کریس (1387). مطالعات فرهنگی. ترجمه مهدی فرجی و نفیسه حمیدی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بخاری، أبوعبدالله (1422هـ). الجامع المسند. تصحیح محمد زهیر بن ناصر. بیروت: دار طوق‌النجاه.
بهار، مهرداد (1387). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هفتم. تهران: آگه.
ثعالبی‌نیسابوری، أبی‌منصور (1965م). ثمارالقلوب فی‌المضاف والمنسوب. تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم. قاهره: دار المعارف.
دبیرسیاقی، محمد (1355). گنج بازیافته [بخش نخست]. چاپ دوم. تهران: انتشارات اشرفی
راسل، برتراند (1345). جهانی که من می‌شناسم. ترجمه روح‌الله عباسی. تهران: امیرکبیر.
رجبی، پرویز (1357). جندق و ترود؛ دو بندر فراموش شده کویر بزرگ نمک. چاپ دوم. تهران: توکا.
زمردیان، رضا (1379). راهنمای گردآوری و توصیف گویش‌ها. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ژینیو، فیلیپ. (1382). ارداویراف نامه. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. چاپ دوم. تهران: معین.
سبزیان، سعید؛ میرجلال‌الدین کزازی (1388). فرهنگ نظریه و نقد ادبی. تهران: مروارید.
سعیدی مدنی، سیدمحسن (1385). درآمدی بر مردم شناسی اعتقادات دینی. یزد: دانشگاه یزد.
شبانکاره‌ای، محمد بن‌علی (1376). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
طباطبایی، سیدحسین (1394). گزیده ضرب‌المثل‌های سرکویری. سمنان: حبله‌رود.
طیب‌عثمان، محمد (1371). راهنمای گردآوری سنت‌های شفاهی. ترجمه عطاالله رهبر. تهران: آناهیتا.
علی، جواد. (2001). المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام. چاپ چهارم. بیروت: دارالساقی.
فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفدهم. تهران: قطره.
فروید، زیگموند (1362). توتم و تابو. ترجمه ایرج پورباقر. تهران: آسیا.
فریزر، جیمز جرج (1388). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.
میلنر، اندرو (1387). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. ترجمه جمال محمدی. چاپ دوم. تهران: ققنوس.
ناس، جان. بی (1348). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. تهران: پیروز.
وندیداد (1376). ترجمه هاشم رضی. تهران: فکر روز.
Boyce, Mary (1994). A history of Zoroastrianism. Vol 3. Leiden: Brill.
مصاحبه شوندگان:
ماه‌پری آقایان (درگذشته) - فاطمه اکبری 77ساله - سیدمیرزا طباطبایی 92 ساله - لیلا طباطبایی 79 ساله - خیرالنساء میرزایی 69ساله.
تاریخ آخرین مصاحبه: بهمن ماه . 1397. تمامی راویان بی سواد و ساکن روستاهای منطقه سرکویر وعموماً روستای سطوه هستند.
