تیپ‌های شخصیتی و نمادهای جانوری در امثال و حکم و فرهنگ عامه بر اساس نظریه آلفرد آدلر

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری
2 استادیار ادبیات تطبیقی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
چکیده
تحلیل متون ادبی با بهره­گیری از نظریه­های روان­شناختی که ذیل عنوان نقد روان­شناختی و گاه مبتنی بر آموزه­های فروید و نقد روان­کاوانه از آن یاد می­شود، رویکردی کاربردی ـ عمل­گرا در مواجهه با متن ادبی ­است؛ رویکردی میان­رشته­ای که دو حوزه از علوم انسانی را به هم پیوند می­دهد و دریچه­هایی تازه را بر درک متن می­گشاید. مسئله شخصیت و نیز، چگونگی و چندگانگی تیپ­های شخصیتی، حوزه اصلی کاربرد روان­شناسی در واقعیت پیش روی دنیای بیرونی است. آگاهی از این مقوله، به بهبود روابط اجتماعی و چگونگی تعاملات سازنده منجر می­شود. تیپ­های شخصیتی نه­تنها در عینیت بیرونی و در روابط آشکار اجتماعی، که در متون ادبی نیز ظاهر می­شوند و به ایفای نقش می­پردازند که فراتر از این، جانوران نمادین به­کار رفته در گستره ادبیات عامه و امثال ­و حکم، در کارکردی ژرف و عمیق، می­توانند نمودبخش تیپ‌های شخصیتی باشند. آلفرد آدلر، پیش­گام روان­شناسی اجتماعی و صاحب نظریه روان‌شناسی فردی، با معرفی چهار تیپ شخصیتی، یکی از اثرگذارترین نظریه­ها را در این حوزه ارائه کرده­ است. جستار پیش­رو، مبتنی بر این چارچوب نظری و با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی گزین‌گویه­های ادبی و فرهنگ عامه پرداخته و روایی این نظریه را در گستره شماری از گزاره‌های ادبی و باورهای عامه، نشان داده است. پژوهش حاضر، به­مثابه نخستین پژوهشی که نظریه مذکور را از حوزه یک یا چند اثر منسجم، به گستره تاریخی ـ کاربردی گزین­گویه­های ادبی و فرهنگ عامه برده است، نشان می­دهد که چگونه گزین‌گویه­ها به­دلیل اتکا بر انگاره­های فرهنگی و با توجه به ماهیت موجز و تأثیرگذار خویش، حیوانات نمادین ـ سمبلیک را در هیئت تیپ­های شخصیتی روان­شناختی بازتاب می­دهند.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


 بهمنیار، احمد (1369). داستان‌نامه بهمنیاری. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
 بیهقی، ابوالفضل(1376). تاریخ بیهقی. به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر. چاپ ششم. تهران: مهتاب.
 پرتوی آملی، مهدی (1365). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم. تهران: سنایی.
 تفلیسی، شیخ ابوالفضل حسین. (1384). کلیات تعبیر خواب. تهران: گلپا.
 ثروتیان، منصور (1384). شرح راز منطق الطیر عطار. تهران: امیر کبیر.
 حافظ، شمس الدین محمد (1362). دیوان حافظ. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.
 خاقانی، بدیل (1382). دیوان خاقانی. تصحیح ضیاالدین سجادی. تهران: زوار.
 دهخدا، علی اکبر (1363). امثال و حکم. چهار جلد. چاپ ششم. تهران: امیر کبیر.
 ذوالفقاری، حسن و شیری، علی اکبر (1394). باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.
 رایکمن، ریچارد.ام. ( 1387 ). نظریه‌های شخصیت. مترجم: مهرداد فیروزبخت. تهران: ارسباران.
 زاکانی، عبید(1342). کلیات عبید زاکانی. به کوشش پرویز اتابکی. تهران: زوار.
 سلاجقه، پروین (1390). «جستاری در چگونگی کارکرد نمادهای جانوران در اشعار صائب تبریزی و بیدل دهلوی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 21. صص 121-140.
 سنچولی، احمد و کیچی، زهرا (1393). « تحلیل شخصیت دمنه با تکیه بر نظریۀ روانشناسی فردی آلفرد آدلر ». زبان و ادب فارسی. ش 229. صص 69-87..
 شاملو، احمد(1381). کتاب کوچه. با همکاری آیدا سرکیسیان. تهران: مازیار.
 شکورزاده، ابراهیم (1372). ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آنها. مشهد: آستان قدس رضوی.
 شمیسا، سیروس(1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوس.
 شوالیه، ژان و گربران، آلن (1390). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
 صنعتی، محمد. ( 1380 ). تحلیل‌های روان‌شناختی در هنر و ادبیات. تهران: مرکز.
 طالبی، مهناز و قطره، فریبا (1398). «کاربرد نام جانوران در صورت‌های خطاب در گویش بوشهری و شهرکردی: تحلیلی در زبانشناسی زیست‌محیطی». فرهنگ و ادبیات عامه. 3 7. ش 29. صص 157-182.
 طبری، محمدبن جریر (1386). تاریخ طبری. ترجمه ابوعلی بلعمی. تصحیم ملک الشعرا بهار و محمد فریدون گنابادی. تهران: هرمس.
 عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین(1378). منطق الطیر. به اهتمام سید صادق گوهرین. چاپ پانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
 فولادی، محمد و ابراهیمی، منصور (1390). «تحلیل آماری بازتاب گیاهان وجانوران در اشعار فرخی و مقایسه با اشعار منوچهری و عنصری». بهار ادب. س 4 .ش14. صص127-142.
 گلدمن، لوسین (1369). نقد تکوینی. ترجمه محمد تقی قیاسی. چاپ اول. تهران: بزرگمهر.
 مراقبی، غلامحسین و جهانی نوق، مجید (1391). فرهنگ جامع امثال و حکم. تهران: دانشگاه تهران.
 نظام الملک توسی، ابوعلی (1364). سیرالملوک. به اهتمام هیوبرت دارک. چاپ دوم: علمی فرهنگی.
 وراوینی، سعدالدین (1380). مرزبان‌نامه. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ هفتم. تهران: صفی‌علیشاه.
 همدانی، محمدبن محمود (1375). عجایب‌نامه. ویرایش جعفر مدرس صادقی. تهران: مرکز.
 یونگ، کارل گوستاو (1393). انسان و سمبول‌هایش. ترجمه احمد سلطانیه. چاپ نهم. تهران: جامی.
 Adler, Alfred (1940). The practice and theory of individual psychology. Trans. By P.Radin. London: LTD.
 Ansbacher, Heinz L. & Ansbacher, Rowena R. (1956). The Individual Psychology of Alfred Adler. New Yo k: Basic Books, Inc.
 Bendix, R. & Lipset, M., (1967). Class, Status, and Power. London: R.K.P.
 Feist J., Feist, G. (2006). Theories of Personality. 6th Edition. New York: McGraw-Hill Education.
 Felman, shoshana (Ed.). (1977). literature and psychoanalysis: The Question of Reading Otherwise. Baltimore and London: the John Hopkins University Press.
 Gandhi, M.k. (1955). My Religion. Compiled and edited by: Bhartan Kumarappa. Ahmedabad: Navajivan Publishing House.
 Holland, Norman N. (1990). Holland's Guide to Psychoanalytic Psychology and Literature-and-Psychology. New York: Oxford University Press.
 Manser, Martin H. (2007). The Facts on File Dictionary of Proverbs. New York: Facts on File, Inc.
 Marx, Karl & Engels, F (1932). Manifesto of the Communist party. New York: International Publishers.
 Reber, Arthur S., Allen, Rhianon& Reber, Emily S. (2002). The Penguin Dictionary of Psychology. London: Penguin Books.
 Stone, Jon R.(2005). The Routledge dictionary of Latin quotations: the illiterati's guide to Latin maxims, mottoes, proverbs and sayings. New York: Routledge.
 Schultz, D.P., & Schultz, S.A. (2012). Theories of Personality. 10th Edition. Belmont. California: Wadsworth Publishing.
 Yule, George (2006). The study of language. 3rd edition, Cambridge: Cambridge University Press.