تطبیق نظامهای خندهمعنایی ادبیات عامه و ادبیات کودک: از منظر نشانه‌معناشناسی اجتماعی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
گروه ادبیات کودک و نوجوان، پیام نور. ایران. تهران جنوب
چکیده
گِرمَس در نشانهشناسی روایی خود دو نظام معنایی «برنامهمدار» و «مُجابی» را مطرح میکند. لاندوفسکی، علاوهبر این دو نظام، قائل به دو نظام معنایی ـ تعاملیِ «تطبیقی» و «تصادفی» نیز هست. نظامهای چهارگانۀ مذکور (برنامهمدار، مجابی، تطبیقی، و تصادفی) بهترتیب مبتنی بر نظم، نیتمندی، تعامل حسی، و شانس هستند. با توجه به اینکه نشانه ـ معناشناسی اجتماعی نظریۀ تولید و دریافت معنا در کاربرد است، پژوهش پیشِرو بر آن است که در چارچوب نظامهای چهارگانۀ لاندوفسکی، با شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی نشان دهد که قصههای طنز کودکِ معاصر بهمثابۀ خردهبافتهای موقعیتیِ خندهداری هستند که راهبردهای معناسازِ بیناسوژهایِ خود را از کلانبافتهای تاریخی ـ فرهنگیای مانند قصهها، مثلها و لطیفهها به ارث میبرند. مسئلۀ پژوهش چگونگی کاکرد روابط بیناسوژهای (روابط میان شخصیتها) در تسرّی این شگردهای خندهمعنایی است. منظور از «شگردهای خندهمعنایی» راهبردهای شکلگیری فرایند خنده در چارچوب یک نظام معنایی است. این پژوهش برای نخستینبار نظامهای معنایی طنز را معرفی و ردهبندی میکند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
احسانی، زهرا، حمیدرضا شعیری و مرتضی‌بابک معین (1399). تحلیل نظام روایی محافظه‌کاری و خطرپذیری: نظریۀ گفتمان خیزابی مطالعۀ موردی روایت همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها. روایت‌شناسی. د4. ش7. صص 32-1.
اشتاینر، یورگ (1377). خرسی که می‌خواست خرس باقی بماند. تصویرگر: یورگ مولر. ترجمۀ ناصر ایرانی. چ 8.. تهران: کانون پرورش فکری کودکان.
اطهاری نیک‌عزم، مرضیه (1393). تحلیل زمان و شاخص‌های زمانی در ضرب‌المثل‌ها با رویکرد نشانه‌معناشناسی، مورد مطالعه: زبان فارسی. جستارهای زبانی. د5. ش3. صص 25-1.
امینی، نسرین‌نوش (1394). کارت دعوت داری موش‌موشک. تصویرگر: غزاله بیگدلو. تهران: علمی‌فرهنگی.
بهرنگی، صمد (1347). 24 ساعت خواب و بیداری. تهران: روزبهان.
پریرخ، زهره (1394). یک تمساح قیژیژ. تصویرگر: گریزگرگانی. چ نخست. تهران: چکه.
پولمن، فیلیپ (1390). کوکی. ترجمه: فرزاد فربد. چ اول. تهران: پنجره.
توحیدلو، یگانه و حمیدرضا شعیری (1396). نشانه‌معناشناسی دروغ: لغزندگی نظام آیکونیک زبان در قصههای عامیانه. فرهنگ و ادبیات عامه. د5. ش12.
دونالدسون، جولیا (1394). گروفالو. تصویرگر: اکسل شفلر. ترجمۀ پیام ابراهیمی. چ اول. تهران: چکه.
دهخدا، علی‌اکبر (1339). امثال و حکم. ج4 و ج1. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1363). امثال و حکم. ج4. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1310). امثال و حکم. ج2. تهران: امیرکبیر.
ساتن، ل.پ.الول (1374).قصههای مشدی‌گلین‌خانم. ویرایش: مارزولف، امیرحسینی، وکیلیان. تهران: مرکز.
ساسانی، فرهاد (1389). معناکاوی: به‌سوی نشانهشناسی اجتماعی. تهران: علم.
سیدعلی‌اکبر، سیدنوید (1391). بابای من با سس خوشمزه است. تصویرگر: علی مفاخری. تهران: شباویز.
سیدعلی‌اکبر، سیدنوید (1394). کره‌الاغ و روباه کلاه‌بردار. تصویرگر: حمیدرضا بیدقی. تهران: چکه.
شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. تهران. سمت.
شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه‌معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.
شعیری، حمیدرضا (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت‌مدرس.
عوفی، محمد (1374). جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. به‌کوشش جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی.
قاسم‌زاده، محمد (1396). افسانه‌های ایرانی. ج3. تهران: هیرمند.
کاکاوند، کامبیز (1383).آهنگ‌های بزبزی. تصویرگر: علی مفاخری. تهران: شباویز.
کرباسی، زهرا، حمیدرضا شعیری و رؤیا لطافتی (1396). تحلیل نشانه‌معناشناختی سره و ناسره در گفتمان ادبی: مطالعۀ موردی داستان عامیانۀ سزای نیکی بدی است. فرهنگ و ادبیات عامه. د5. ش16. صص 63-39.
کشاورز، ناصر (1383). خرگوش و جنگ شیرها. تهران: افق.
لافونتن، ژان‌دو (1395). روباه و زاغ. ترجمۀ ابراهیم آخوندی و محمدنقی گرمه‌ای. چ1. تهران: پشتیبان.
مارزولف، اولریش (1391). طبقه‌بندی قصههای ایرانی. ترجمه: کیکاووس جهانداری. چاپ سوم. تهران: سروش.
معین، مرتضی‌بابک (1394). معنا بهمثابۀ تجربۀ زیسته. چ 1. تهران: سخن.
معین، مرتضی‌بابک و کامران پاک‌نژاد (1394). تحلیلی با رویکرد سیستمی از نشانهشناسی اجتماعی در قالب چهار نظام معنایی اریک لاندوفسکی. جامعه‌شناسی ایران. د16. ش1. صص 129-147.
معین، مرتضی‌بابک (1396). ابعاد گمشدۀ معنا در نشانهشناسی روایی کلاسیک. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.
مؤید محسنی، مهری (1396). اوسونه. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
منشی، ابوالمعالی نصرالله (1386). ترجمۀ کلیله و دمنه. تصحیح: مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1371). مثنوی معنوی. کوشش نیکلسون. تهران: امیرکبیر.
هچینز، پت (1383). خانم‌حنا به گردش می‌رود. ترجمه: طاهره آدینه‌پور. تهران:علمی و فرهنگی.
هنرکار لیلا (1394). خط سیاه تنها. تصویرگر: زهرا کیقبادی. تهران: علمی‌وفرهنگی.
Courtés. J (1991). Analyse sémiotique du discours. De lénoncé à l énonciation. Paris: Hachette.
Landowski. E (1989). La société refléchié. Paris: Seuil.
Landowski. E (2005). Interactions risquées. Limoges: PULIM.
Wiseman. B (1991). Morris the Moose. London: HarperCollins Publishers.
اشتاینر، یورگ (1377). خرسی که می‌خواست خرس باقی بماند. تصویرگر: یورگ مولر. ترجمۀ ناصر ایرانی. چ 8.. تهران: کانون پرورش فکری کودکان.
اطهاری نیک‌عزم، مرضیه (1393). تحلیل زمان و شاخص‌های زمانی در ضرب‌المثل‌ها با رویکرد نشانه‌معناشناسی، مورد مطالعه: زبان فارسی. جستارهای زبانی. د5. ش3. صص 25-1.
امینی، نسرین‌نوش (1394). کارت دعوت داری موش‌موشک. تصویرگر: غزاله بیگدلو. تهران: علمی‌فرهنگی.
بهرنگی، صمد (1347). 24 ساعت خواب و بیداری. تهران: روزبهان.
پریرخ، زهره (1394). یک تمساح قیژیژ. تصویرگر: گریزگرگانی. چ نخست. تهران: چکه.
پولمن، فیلیپ (1390). کوکی. ترجمه: فرزاد فربد. چ اول. تهران: پنجره.
توحیدلو، یگانه و حمیدرضا شعیری (1396). نشانه‌معناشناسی دروغ: لغزندگی نظام آیکونیک زبان در قصههای عامیانه. فرهنگ و ادبیات عامه. د5. ش12.
دونالدسون، جولیا (1394). گروفالو. تصویرگر: اکسل شفلر. ترجمۀ پیام ابراهیمی. چ اول. تهران: چکه.
دهخدا، علی‌اکبر (1339). امثال و حکم. ج4 و ج1. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1363). امثال و حکم. ج4. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1310). امثال و حکم. ج2. تهران: امیرکبیر.
ساتن، ل.پ.الول (1374).قصههای مشدی‌گلین‌خانم. ویرایش: مارزولف، امیرحسینی، وکیلیان. تهران: مرکز.
ساسانی، فرهاد (1389). معناکاوی: به‌سوی نشانهشناسی اجتماعی. تهران: علم.
سیدعلی‌اکبر، سیدنوید (1391). بابای من با سس خوشمزه است. تصویرگر: علی مفاخری. تهران: شباویز.
سیدعلی‌اکبر، سیدنوید (1394). کره‌الاغ و روباه کلاه‌بردار. تصویرگر: حمیدرضا بیدقی. تهران: چکه.
شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. تهران. سمت.
شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه‌معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.
شعیری، حمیدرضا (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت‌مدرس.
عوفی، محمد (1374). جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. به‌کوشش جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی.
قاسم‌زاده، محمد (1396). افسانه‌های ایرانی. ج3. تهران: هیرمند.
کاکاوند، کامبیز (1383).آهنگ‌های بزبزی. تصویرگر: علی مفاخری. تهران: شباویز.
کرباسی، زهرا، حمیدرضا شعیری و رؤیا لطافتی (1396). تحلیل نشانه‌معناشناختی سره و ناسره در گفتمان ادبی: مطالعۀ موردی داستان عامیانۀ سزای نیکی بدی است. فرهنگ و ادبیات عامه. د5. ش16. صص 63-39.
کشاورز، ناصر (1383). خرگوش و جنگ شیرها. تهران: افق.
لافونتن، ژان‌دو (1395). روباه و زاغ. ترجمۀ ابراهیم آخوندی و محمدنقی گرمه‌ای. چ1. تهران: پشتیبان.
مارزولف، اولریش (1391). طبقه‌بندی قصههای ایرانی. ترجمه: کیکاووس جهانداری. چاپ سوم. تهران: سروش.
معین، مرتضی‌بابک (1394). معنا بهمثابۀ تجربۀ زیسته. چ 1. تهران: سخن.
معین، مرتضی‌بابک و کامران پاک‌نژاد (1394). تحلیلی با رویکرد سیستمی از نشانهشناسی اجتماعی در قالب چهار نظام معنایی اریک لاندوفسکی. جامعه‌شناسی ایران. د16. ش1. صص 129-147.
معین، مرتضی‌بابک (1396). ابعاد گمشدۀ معنا در نشانهشناسی روایی کلاسیک. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.
مؤید محسنی، مهری (1396). اوسونه. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
منشی، ابوالمعالی نصرالله (1386). ترجمۀ کلیله و دمنه. تصحیح: مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1371). مثنوی معنوی. کوشش نیکلسون. تهران: امیرکبیر.
هچینز، پت (1383). خانم‌حنا به گردش می‌رود. ترجمه: طاهره آدینه‌پور. تهران:علمی و فرهنگی.
هنرکار لیلا (1394). خط سیاه تنها. تصویرگر: زهرا کیقبادی. تهران: علمی‌وفرهنگی.
Courtés. J (1991). Analyse sémiotique du discours. De lénoncé à l énonciation. Paris: Hachette.
Landowski. E (1989). La société refléchié. Paris: Seuil.
Landowski. E (2005). Interactions risquées. Limoges: PULIM.
Wiseman. B (1991). Morris the Moose. London: HarperCollins Publishers.
