موضوع و کارکرد اشعار پراکنده در داستان‌های عامۀ فارسی؛ مطالعۀ موردی: داستان بوستان خیال
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
3
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
چکیده
اهمیت قصه‌های عامه بر کسی پوشیده نیست. این قصه‌ها روایت‌های شفاهی بوده که بعدها مکتوب شده‌اند و از نظر نثر داستانی و ساختار متنی اهمیت دارند. دورۀ صفوی از نظر اشتمال بر تعداد بسیاری از این داستان‌ها شایان توجه است. از نظر سبکی درآمیختگی نظم و نثر از ویژگی‌های نثر داستانی این دوره است. اشعار فراوانی در نثر داستانی دیده می‌شود که قابلیت تحقیق دارد. از این رو، در این پژوهش از میان داستان‌های عامۀ عصر صفوی داستان بوستان خیال یکی از بلند‌ترین داستان‌های عامه تألیف میرمحمدتقی الجعفری الحسینی مشهور به خیال احمدآبادی شاعر و داستان‌پرداز قرن دوازدهم هجری در شبه قارۀ هند برگزیده شد. هدف این پژوهش تحلیل اشعار پراکنده در این داستان است که براساس موارد زیر تحلیل می‌شود: 1. بررسی موضوعات شعری و تنوع بهکارگیری آنها در خلال داستان، 2. چگونگی بهکارگیری این اشعار در خلال متن و ارتباط آنها با متن داستان، 3. شناسایی سرایندگان اشعار. روش تحقیق کیفی و کمی و توصیفی ـ تحلیلی است. یافته‌های پژوهش در بخش موضوع بیانگر این است که به ترتیب موضوعات توصیفی، عاشقانه، اندرزی، اجتماعی، انتقادی، حماسی، دعایی، اعتقادی و مدحی بیشترین تا کمترین بسامد را دارند و بر اساس کارکرد می‌توان چگونگی
بهکارگیری اشعار را در ارتباط با نثر داستان در چهار بخش تأیید، تأکید، تکمیل و توصیف قرار داد که در بخش تکمیل با 55 درصد، توصیف 33 درصد، تأکید 9 درصد و تأیید 2 درصد
بهترتیب بیشترین تا کمترین میزان را دارا هستند. کوشش داستان‌پرداز بیشتر در بهکارگیری اشعار شاعرانی چون صائب، سعدی، حافظ، جامی، مولوی، فردوسی، نظامی، عطار و... است.
بهکارگیری اشعار را در ارتباط با نثر داستان در چهار بخش تأیید، تأکید، تکمیل و توصیف قرار داد که در بخش تکمیل با 55 درصد، توصیف 33 درصد، تأکید 9 درصد و تأیید 2 درصد
بهترتیب بیشترین تا کمترین میزان را دارا هستند. کوشش داستان‌پرداز بیشتر در بهکارگیری اشعار شاعرانی چون صائب، سعدی، حافظ، جامی، مولوی، فردوسی، نظامی، عطار و... است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1- جانسن، رزمری استنفیلد(1385). « حیدرآباد در داستان حسین کرد شبستری ». ترجمه عسکر بهرامی. ضمیمۀ قصّۀ حسین کرد شبستری. به کوشش ایرج افشار. تهران، چشمه، صص 471-461.
2- جعفری حسینی احمد آبادی، میرمحمد تقی(1392). بوستان خیال. تصحیح کمال حاج سید جوادی و پوران زینالی.چ 1. تهران: هنر.
3- حافظ، شمس الدّین محمّد(1368). حافظ غنی – قزوینی. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. چ2. تهران: اساطیر.
4- حسین کرد شبستری(1397). قصۀ حسین کرد. به کوشش ایرج افشاری و مهران افشاری. چ 7. تهران: چشمه.
5- خطیبی، حسین(1366). فن نثر در ادب فارسی. جلد اوّل، چ 1. تهران: زوّار.
6- سعدی، مصلح بن عبدالله(1394). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چ 12. تهران: خوارزمی.
7- شمیسا، سیروس (1376). معانی و بیان. چ 3. تهران: فردوس.
8- ـــــــــــــــ (1376). سبک‌شناسی نثر. چ 1. تهران: نشر میترا.
9- صفا، ذبیح الله (1346). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 5. تهران: دانشگاه تهران.
10- صفری آق قلعه، علی(1395). اشعار فارسی پراکنده درمتون تاسال700هجری. جلد1و2.چ1.تهران: محمود افشار.
11- طسوجی، عبدالطیف(1384). هزار و یک شب.به‌کوشش بهرام افراسیابی. جلد1. چ2. تهران: شهر کتاب.
12- فراهی، میرزا برخوردار(1373). داستان‌های محبوب القلوب. تحریر علیرضا ذکاوتی قراگزلو. چ1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13- مارزلف، اولریش(1386). « گنجینه‌ای از گزاره‌های قالبی در داستان عامیانه حسین کرد ». ضمیمۀ حسین نامه. به کوشش ایرج افشاری و مهران افشاری. تهران: چشمه،صص 455-439.
14- محجوب، محمد جعفر(1393). ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. جلد1و2. چ 5. تهران: چشمه.
15- مغربی،شمس‌الدین محمد شیرین(1381).دیوان شمس مغربی.تحقیق وبررسی ابوطالب عابدینی.چ1.تهران: امیرکبیر.
16- هادی، روح الله(1396). «اضافه استشهادی». پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت.سال6. ش 2.صص 255-244.
17- همایی، جلال الدین (1378). فنون و صنایع ادبی. چاپ دهم. قم: هما.
18- ــــــــــــــــــ (1374). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ یازدهم. تهران: هما.
2- جعفری حسینی احمد آبادی، میرمحمد تقی(1392). بوستان خیال. تصحیح کمال حاج سید جوادی و پوران زینالی.چ 1. تهران: هنر.
3- حافظ، شمس الدّین محمّد(1368). حافظ غنی – قزوینی. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. چ2. تهران: اساطیر.
4- حسین کرد شبستری(1397). قصۀ حسین کرد. به کوشش ایرج افشاری و مهران افشاری. چ 7. تهران: چشمه.
5- خطیبی، حسین(1366). فن نثر در ادب فارسی. جلد اوّل، چ 1. تهران: زوّار.
6- سعدی، مصلح بن عبدالله(1394). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چ 12. تهران: خوارزمی.
7- شمیسا، سیروس (1376). معانی و بیان. چ 3. تهران: فردوس.
8- ـــــــــــــــ (1376). سبک‌شناسی نثر. چ 1. تهران: نشر میترا.
9- صفا، ذبیح الله (1346). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 5. تهران: دانشگاه تهران.
10- صفری آق قلعه، علی(1395). اشعار فارسی پراکنده درمتون تاسال700هجری. جلد1و2.چ1.تهران: محمود افشار.
11- طسوجی، عبدالطیف(1384). هزار و یک شب.به‌کوشش بهرام افراسیابی. جلد1. چ2. تهران: شهر کتاب.
12- فراهی، میرزا برخوردار(1373). داستان‌های محبوب القلوب. تحریر علیرضا ذکاوتی قراگزلو. چ1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13- مارزلف، اولریش(1386). « گنجینه‌ای از گزاره‌های قالبی در داستان عامیانه حسین کرد ». ضمیمۀ حسین نامه. به کوشش ایرج افشاری و مهران افشاری. تهران: چشمه،صص 455-439.
14- محجوب، محمد جعفر(1393). ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. جلد1و2. چ 5. تهران: چشمه.
15- مغربی،شمس‌الدین محمد شیرین(1381).دیوان شمس مغربی.تحقیق وبررسی ابوطالب عابدینی.چ1.تهران: امیرکبیر.
16- هادی، روح الله(1396). «اضافه استشهادی». پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت.سال6. ش 2.صص 255-244.
17- همایی، جلال الدین (1378). فنون و صنایع ادبی. چاپ دهم. قم: هما.
18- ــــــــــــــــــ (1374). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ یازدهم. تهران: هما.
