خنده و کنش جنسی در بن‌مایۀ «دختری که نمیخندد»
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی؛ دانشکدۀ علوم انسانی؛ دانشگاه کوثر بجنورد.
2
کارشناس ارشد انسان شناسی؛ دانشگاه تهران
چکیده
نگارندگان در نوشتار پیشرو بر آناند تا به تبیین و تحلیل بنمایهای در قصههای ایرانی بپردازند که ناشناخته مانده است: خنداندن دختری که نمیخندد. خنداندن دختر در این بنمایه، که شرط ازدواج با اوست، از یک سو کنشی است جادویی که باروری او را درپی دارد و از دیگر سو کنشی است جنسی؛ بدینمعنا که با آمیزش جنسی گره میخورد. بر اساس پیوند میان قصۀ پریان و باورهای دینی کهن میتوان ردپای دو گونه از اندیشۀ جادویی ـ دینی را در بن‌مایۀ یادشده یافت: نخست، تفکری که زن را برای بار گرفتن بینیاز از مرد میداند و باروری را مرهون کنشی جادویی، همچون خنده، میبیند؛ و دوم، اندیشهای که نقش مرد را در فرایند بارورسازی زن شناخته و پذیرفته است. افزون بر این، بر پایۀ پیوند میان قصۀ پریان و اسطوره میتوان اسطورۀ مرتبط با این بنمایه را بازیافت؛ اسطورهای که اکنون در میان اساطیر شناخته‌شدۀ ایرانی از آن نشانی نمییابیم.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آریافر، عبدالعزیز (2014). قصههای عامیانۀ شیبِ‌کوه، ولایت فراه. کارشناسی. زبان و ادبیات دری. هرات: دانشگاه هرات.
الیاده، میرچا (a1395). آیین‌ها و نمادهای تشرف. محمدکاظم مهاجری. چ1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
ـــــــ (b1395). تاریخ اندیشه‌های دینی (1)؛ از عصر حجر تا اسرار الئوسیس. بهزاد سالکی. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
ــــــــ (1372). رساله در تاریخ ادیان. جلال ستاری. چ1. تهران: سروش.
توحدی، کلیم‌الله (1379). درخت چهل‌دستان. مشهد: انتشارات محقق.
درویشیان، علی‌اشرف و خندان، رضا (1380). فرهنگ افسانه‌های ایرانی (ج3). چ2. تهران: کتاب و فرهنگ.
______ (1381). فرهنگ افسانه‌های ایرانی (ج11). چ1. تهران: کتاب و فرهنگ.
دومزیل، ژرژ (1383). سرنوشت جنگجو. شیرین مختاریان و مهدی باقی. چ1. تهران: قصه.
دیکسون کندی، مایک (1390). دانشنامۀ اساطیر یونان و روم. رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
ذوالفقاری، حسن با همکاری شیری، علی‌اکبر (1395). باورهای عامیانۀ مردم ایران. چ3. تهران: چشمه.
رضایی دشت‌ارژنه، محمود و رزمجویی، فاطمه (1396). «نقد اسطوره‌ایِ دو قصۀ فولکلوریک منطقۀ دشمن‌زیاری». فرهنگ و ادبیات عامه. س5. ش12. صص239-221.
رضی، هاشم (1360). ادیان بزرگ جهان. چ5. تهران: فروهر.
ژیران، فلیکس (1387). اساطیر یونان. ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.
الطبرانی، سلیمان (1985). المعجم الصغیر. تصحیح محمد شکور محمود. چ1. بیروت: المکتب الاسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم (1369). شاهنامه (دفتر دوم). به کوشش جلال خالقی مطلق. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
فریزر، جیمز جرج (1395). شاخۀ زرین؛ پژوهشی در جادو و دین. کاظم فیروزمند. چ9. تهران: آگاه.
کوپر، جی.سی (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
لاهیجی، شهلا و کار، مهرانگیز (1392). شناخت هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش‌تاریخ و تاریخ چ 5. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
مارزلف، اولریش (1376). طبقه‌بندی قصههای ایرانی. کیکاووس جهانداری. چ2. تهران: سروش.
مختاریان، بهار (1384). «الگوی پیشنهادی رده‌بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره‌ها». نامۀ انسان‌شناسی. ش8. صص139-119.
____ (ب.ت). «یادداشتی در حاشیۀ سنگ صبور». انسان‌شناسی و فرهنگ.
http://anthropology.ir/article/1052.html
El-Shamy, Hasan. (2004). Types of the folktale in the Arab world: a demographically oriented tale-type index. Bloomington: Indiana University Press.
Illes, Judika (2010). Encyclopedia of Spirits: The Ultimate Guide to the Magic of Fairies, Genies, Demons, Ghosts, Gods & Goddesses. San Francisco: HarperOne.
Patricia, Monaghan (2010). Encyclopedia of Goddesses and Heroines (Africa, Eastern Mediterranean, Asia). Santa Barbara, California: Greenwood Press.
Propp, Vladimie (1997). Theory and History of Folklore. Fourth printing. University of Minnesota press.
Sturluson, Snorri (1916). The prose Edda. Translated by Arthur Gilchrist Brodeur. New York: The American-Scandinavian Foundation.
THE HOMERIC HYMN TO DEMETER (1994). Edited by Helene P. Foley. Princeton, New Jersey: Princeton university press.
Thompson, Stith (1995). Motif-Index of Folk-Literature. Bloomington: Indiana University Press
الیاده، میرچا (a1395). آیین‌ها و نمادهای تشرف. محمدکاظم مهاجری. چ1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
ـــــــ (b1395). تاریخ اندیشه‌های دینی (1)؛ از عصر حجر تا اسرار الئوسیس. بهزاد سالکی. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
ــــــــ (1372). رساله در تاریخ ادیان. جلال ستاری. چ1. تهران: سروش.
توحدی، کلیم‌الله (1379). درخت چهل‌دستان. مشهد: انتشارات محقق.
درویشیان، علی‌اشرف و خندان، رضا (1380). فرهنگ افسانه‌های ایرانی (ج3). چ2. تهران: کتاب و فرهنگ.
______ (1381). فرهنگ افسانه‌های ایرانی (ج11). چ1. تهران: کتاب و فرهنگ.
دومزیل، ژرژ (1383). سرنوشت جنگجو. شیرین مختاریان و مهدی باقی. چ1. تهران: قصه.
دیکسون کندی، مایک (1390). دانشنامۀ اساطیر یونان و روم. رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
ذوالفقاری، حسن با همکاری شیری، علی‌اکبر (1395). باورهای عامیانۀ مردم ایران. چ3. تهران: چشمه.
رضایی دشت‌ارژنه، محمود و رزمجویی، فاطمه (1396). «نقد اسطوره‌ایِ دو قصۀ فولکلوریک منطقۀ دشمن‌زیاری». فرهنگ و ادبیات عامه. س5. ش12. صص239-221.
رضی، هاشم (1360). ادیان بزرگ جهان. چ5. تهران: فروهر.
ژیران، فلیکس (1387). اساطیر یونان. ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.
الطبرانی، سلیمان (1985). المعجم الصغیر. تصحیح محمد شکور محمود. چ1. بیروت: المکتب الاسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم (1369). شاهنامه (دفتر دوم). به کوشش جلال خالقی مطلق. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
فریزر، جیمز جرج (1395). شاخۀ زرین؛ پژوهشی در جادو و دین. کاظم فیروزمند. چ9. تهران: آگاه.
کوپر، جی.سی (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
لاهیجی، شهلا و کار، مهرانگیز (1392). شناخت هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش‌تاریخ و تاریخ چ 5. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
مارزلف، اولریش (1376). طبقه‌بندی قصههای ایرانی. کیکاووس جهانداری. چ2. تهران: سروش.
مختاریان، بهار (1384). «الگوی پیشنهادی رده‌بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره‌ها». نامۀ انسان‌شناسی. ش8. صص139-119.
____ (ب.ت). «یادداشتی در حاشیۀ سنگ صبور». انسان‌شناسی و فرهنگ.
http://anthropology.ir/article/1052.html
El-Shamy, Hasan. (2004). Types of the folktale in the Arab world: a demographically oriented tale-type index. Bloomington: Indiana University Press.
Illes, Judika (2010). Encyclopedia of Spirits: The Ultimate Guide to the Magic of Fairies, Genies, Demons, Ghosts, Gods & Goddesses. San Francisco: HarperOne.
Patricia, Monaghan (2010). Encyclopedia of Goddesses and Heroines (Africa, Eastern Mediterranean, Asia). Santa Barbara, California: Greenwood Press.
Propp, Vladimie (1997). Theory and History of Folklore. Fourth printing. University of Minnesota press.
Sturluson, Snorri (1916). The prose Edda. Translated by Arthur Gilchrist Brodeur. New York: The American-Scandinavian Foundation.
THE HOMERIC HYMN TO DEMETER (1994). Edited by Helene P. Foley. Princeton, New Jersey: Princeton university press.
Thompson, Stith (1995). Motif-Index of Folk-Literature. Bloomington: Indiana University Press
