ویژگیهای شتر در ادبیات عامۀ مردم استان سمنان
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری
2
دانشگاه خوارزمی
چکیده
از گذشته‌های دور، یکی از پیشه‌های اصلی ساکنان مناطق بیابانی، شترداری بوده است. شرایط اقتصادی و اقلیمی و پیشینۀ فرهنگی، ایلات و کویرنشینان را شیفتۀ شتر کرده بود، نهفقط
بهدلیل اینکه شتر شاهرگ اقتصادی آنان بوده است، بلکه بدین سبب که روابط عاطفی و دوستانۀ دیرینه‌ای با این حیوان برقرار کرده بودند. شتر در فرهنگ و ادبیات مردم استان سمنان بازتاب گسترده‌ای یافته است. هدف از این تحقیق، گردآوری و تحلیل ویژگیهای شتر در دو بخش صفات صوری و عرضی در ادبیات عامۀ مردم استان سمنان بهویژه شترداران و ساربانان است. شیوۀ دستیابی به دادهها، گردآوری میدانی با ابزار جستوجوی شنیداری اعم از پرسش و پاسخ (مصاحبه) بوده و در تحلیل و استدراک دادهها از دانشهای اهل فن بهره گرفته شده است. بازتاب شتر را می‌توان در ترانهها، مثل‌ها، آواها، چیستان‌ها و باورها ملاحظه کرد. این ترانهها، داستان‌ها، ضربالمثلها و غیره در کل بیانگر اندیشه‌ها، آرزوها، بیم و امیدها، غم‌ها و خوشی‌های این مردم و گذشتۀ تاریخی آن و به عبارت دیگر بیانگر روانشناسی اجتماعی و نانوشتۀ آنان است.
این مقاله حاصل پژوهشی است که با استناد به مطالعات میدانی و مصاحبه با ساربانان و شترداران و مطالعات کتابخانه فراهم آمده است. باورها، ضربالمثلها، چیستان‌ها، ترانهها، حکایت‌ها و افسانه‌های مردم استان سمنان بهویژه شترداران و ساربانان در این پژوهش بیان شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که شتر بهویژه در بین شترداران حوزۀ کویری استان سمنان، نقش مهمی در ادبیات عامه (ترانهها، ضربالمثلها، افسانهها، آواها و باورها و ...) دارد. این مقاله نخستین بررسی تحلیلی در این زمینه است.
بهدلیل اینکه شتر شاهرگ اقتصادی آنان بوده است، بلکه بدین سبب که روابط عاطفی و دوستانۀ دیرینه‌ای با این حیوان برقرار کرده بودند. شتر در فرهنگ و ادبیات مردم استان سمنان بازتاب گسترده‌ای یافته است. هدف از این تحقیق، گردآوری و تحلیل ویژگیهای شتر در دو بخش صفات صوری و عرضی در ادبیات عامۀ مردم استان سمنان بهویژه شترداران و ساربانان است. شیوۀ دستیابی به دادهها، گردآوری میدانی با ابزار جستوجوی شنیداری اعم از پرسش و پاسخ (مصاحبه) بوده و در تحلیل و استدراک دادهها از دانشهای اهل فن بهره گرفته شده است. بازتاب شتر را می‌توان در ترانهها، مثل‌ها، آواها، چیستان‌ها و باورها ملاحظه کرد. این ترانهها، داستان‌ها، ضربالمثلها و غیره در کل بیانگر اندیشه‌ها، آرزوها، بیم و امیدها، غم‌ها و خوشی‌های این مردم و گذشتۀ تاریخی آن و به عبارت دیگر بیانگر روانشناسی اجتماعی و نانوشتۀ آنان است.
این مقاله حاصل پژوهشی است که با استناد به مطالعات میدانی و مصاحبه با ساربانان و شترداران و مطالعات کتابخانه فراهم آمده است. باورها، ضربالمثلها، چیستان‌ها، ترانهها، حکایت‌ها و افسانه‌های مردم استان سمنان بهویژه شترداران و ساربانان در این پژوهش بیان شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که شتر بهویژه در بین شترداران حوزۀ کویری استان سمنان، نقش مهمی در ادبیات عامه (ترانهها، ضربالمثلها، افسانهها، آواها و باورها و ...) دارد. این مقاله نخستین بررسی تحلیلی در این زمینه است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1. آریان پور ، امیر حسین ( 1388 ) جامعه شناسی هنر . .تهران : نشر گستره.
2. استانداری سمنان ، معاونت برنامه ریزی (1391). سالنامه آماری استان- 1390. سمنان
3. اسماعیلی ، عصمت ؛ ایمانی خوشخو، ندا (1395). رمز «حیوان» در افسانه های تمثیلی استان سمنان.در : پژوهشنامه پنجم، از فرهنگ و گویش های کومش ، کتاب چهارم، آثار و مقالات پنجمین جشنواره پژوهشی فرهنگ و گویش های استان سمنان. به کوشش اسماعیل همتی با همکاری انجمن فرهنگ و زبان کومش و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان. سمنان : کتاب سمنگان.
4. اعرابی، گلوردی ( 1393) .سرگذشت کدو، روستای کوچ، و شکار و نی، سمنان : کتاب سمنگان.
5. اعظمی سنگسری، چراغعلی(1347) .جشن های ملی سنگسر، بررسی های تاریخی، آذر- دی، ش 17.
6. امان اللهی بهاروند، سکندر (1367). کوچ نشینی در ایران( پژوهشی در باره عشایر و ایلات ). تهران : آگاه.
7. انجمن رسالت قلم سرخه ( 1382).ضرب المثل های سرخه ای، تهران : انجمن قلم ایران.
8. ایران نژاد پاریزی، عزیز الله (1387 ). جایگاه شتر در فرهنگ مردم آشکار حاجی آباد بندر عباس، نجوای فرهنگ، ش 10.
9. برجی، حسن (1395). کاربرد شتر در کنایات و ضرب المثل های عامیانه، در دومین کنگره ملی شتر، دوم و سوم بهمن 1395،بندر عباس : دانشگاه هرمزگان.
10. برگ، اتوکلاین ( 1358). روان شناسی اجتماعی. جلد اول. ترجمه علی محمد کاردان. تهران: نشر اندیشه.
11. پاپلی یزدی ، محمد حسین ، وثوقی ، فاطمه ( 1392). فرهنگ ناقص.اصفهان : علم آفرین، مشهد : پاپلی.
12. پناهی ، محمد احمد (1383). آداب و رسوم مردم سمنان . تهران :پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
13. تعدادی سنگسری، فاطمه (1381) .ادبیات عامیانه سنگسر. تهران: سیب سبز.
14. ثعالبی نیشابوری، ابو منصور (1965). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب. تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، چ1 قاهره : دارالمعارف.
15. حاجی علیان ، یدالله(1394 ) ضرب المثل های سنگسری. سمنان: حبله رود.
16. حسن زاده میرعلی، عبدالله، زیاری، حسن ( 1391) .«معرفی و بیان موارد کاربرد یکصد مثل از گویش افتری»، فرهنگ قومس، دوره جدید، ش 46-49 .
17. راسخ افشار ، محمد (1398). اصول نگهداری و پرورش شتر. سمنان: حبله رود.
18. رهبری ، مهناز (1398). الگوی مدیریت توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی ( مورد مطالعه: استان سمنان). تهران : دانشگاه شهید بهشتی ،دانشکده علوم زمین ، گروه جغرافیای انسانی. به راهنمایی دکتر ناصر شفیعی ثابت. ( رساله دکترای تخصصی).
19. ذوالفقاری، حسن ( 1394).کاربرد و ویژگی های دو بیتی در بومی سرا های ایرانی، مجله ادب پژوهی، ش 32 .
20. ستوده، منوچهر (1356).فرهنگ سمنانی ( امثال و اصطلاحات و اشعار )) تهران : وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم شناسی ایران.
21. شاه حسینی، علیرضا (1394 ). ادبیات عامیانه ایل الیکایی، سمنان : حبله رود
22. شاه حسینی، علیرضا (1396 ) .چوداری ها قبیله ای کویر نشین. ( ویراست دوم ). سمنان : حبله رود.
23. شاه حسینی، ابراهیم (1391). ترانه های ساربانی : از فرهنگ و گویش های کومش کتاب سوم، به کوشش، اسماعیل همتی، سمنان: کتاب سمنگان.
24. صالحی هیکویی، دوستعلی (1397) .گنجینه هیکو، سمنان، حبله رود.
25. صدفی، علیرضا؛ موسوی، مریم (1390) .ضرب المثل های اصیل شهمیرزادی.تهران: راستی نو.
26. طاهریا، محمدعلی (1344). ترانه ها و فلکلورهای دامغان. دامغان: اداره آموزش و پرورش شهرستان دامغان.
27. طباطبایی، سید حسین (1394 ) .گزیده ضرب المثل های سر کویری. سمنان : حبله رود.
28. طباطبایی، سید حسین، عامری، جواد (1394). اُلّاه خوانی، تجلی عشق و حماسه، جشن های کویر نشینان. فرهنگ و ادبیات عامه، س 3، ش7
29. عامری، جواد (1390) بررسی گونه ی زبانی و ادبیات عامیانه طرود. پایان نامه کارشناسی ارشد، سمنان : دانشگاه سمنان، دانشکده علوم انسانی.
30. عامری، جواد ؛ طباطبایی، سیدحسین ( الف1396).پژوهشی در آواها و نواهای محلی طرود و سطوه، سمنان: حبله رود.
31. --------------------- ( ب1396 ) . واژگان و اصطلاحات شترداری در گونه زبانی طرود. دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، س پنجم، ش 16 ( مهر و آبان ).
32. طباطبایی ، سیدحسن ؛ طباطبایی ، سید حسین(1396). فرهنگ واژگان و اصطلاحات گویشی مردم سَطوِه[سرکویر ] . سمنان : دانشگاه سمنان.
33. عموزاده، مهدی (1396) .دوغ و دو شوی، ریشه ضرب المثل های سمنانی. سمنان : حبله رود.
34. فخرو، علی اکبر (1394).فرهنگ نامه سرخه ای (فارسی، سرخه ای). سمنان: حبله رود
35. فرهادی، مرتضی ( 1394 ). کمره نامه ( هشت در هشت منظر از هفت هزار خوان [ هشت ریز مردم نگاری از فرهنگ فرادادی مردم کمره ( شهرستان خمین ) و دوضمیمه. تهران : دانشگاه علامه طباطبایی.
36. ---------- (1378) . موزه های بازیافته.کرمان: مرکز کرمان شناسی.
37. فرهادی ، مرتضی ( 1382). کشتکاری و فرهنگ، شیوه های سنتی بهورزی و بهداری و توان بخشی زمین در ایران. تهران : وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، موسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی .
38. قهرمان، محمد ((1383). فریاد های تربتی. مشهد : نشر ماه جان.
39. کشاورز دامغانی، عالیه (1397). مروری بر فرهنگ عامه دامغان. تهران: مشق شب.
40. کندراتوف، آ. ( 1363). واژه ها و آتش سوزی ها. ترجمه ابوالحسن نجفی. مجله زبان شناسی، س1،ش1. بهار و تابستان.
41. کلامی، روح الله ( 1391 ) موسیقی کومش، فصلنامه موسیقی ماهور ، ش 56
42. گلی زواره، غلامرضا (1369) شتر یار دیرین کوچ نشینان کویر. فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب، ش 13، زمستان 1369.
43. گودرزی پروری، محمد رضا ( 1392) . پرور، دیار فراموش شده. سمنان: حبله رود.
44. مهربان ،رضا ( 1386). فرهنگ لغت و اصطلاحات سرخه . قم : انتشارات نسیم حیات.
45. نوربخش ،کمال الدین (1350). تحولی بزرگ در روش باغداری ایران. تلاش ، ش 30 ، مهر.
46. وزیری، ذبیح الله (1391)گنجینه ای از مثل های گویش سمنانی، 2 ج، سمنان : آبرخ.
47. هدایت، صادق (1356) نیرنگستان . تهران : سازمان انتشارات جاویدان.
48. همایون، همادخت (1371) گویش افتری: تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
49. هنری ، مرتضی (1354)شناخت دو شاهراه کویری ایران . تهران :سازمان جغرافیایی کشور.
50. هنری، مرتضی (1354) شتر داری در کویر، مردم شناسی و فرهنگ عامه ایران. ش 2، انتشارات مرکز مردم شناسی ایران.
2. استانداری سمنان ، معاونت برنامه ریزی (1391). سالنامه آماری استان- 1390. سمنان
3. اسماعیلی ، عصمت ؛ ایمانی خوشخو، ندا (1395). رمز «حیوان» در افسانه های تمثیلی استان سمنان.در : پژوهشنامه پنجم، از فرهنگ و گویش های کومش ، کتاب چهارم، آثار و مقالات پنجمین جشنواره پژوهشی فرهنگ و گویش های استان سمنان. به کوشش اسماعیل همتی با همکاری انجمن فرهنگ و زبان کومش و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان. سمنان : کتاب سمنگان.
4. اعرابی، گلوردی ( 1393) .سرگذشت کدو، روستای کوچ، و شکار و نی، سمنان : کتاب سمنگان.
5. اعظمی سنگسری، چراغعلی(1347) .جشن های ملی سنگسر، بررسی های تاریخی، آذر- دی، ش 17.
6. امان اللهی بهاروند، سکندر (1367). کوچ نشینی در ایران( پژوهشی در باره عشایر و ایلات ). تهران : آگاه.
7. انجمن رسالت قلم سرخه ( 1382).ضرب المثل های سرخه ای، تهران : انجمن قلم ایران.
8. ایران نژاد پاریزی، عزیز الله (1387 ). جایگاه شتر در فرهنگ مردم آشکار حاجی آباد بندر عباس، نجوای فرهنگ، ش 10.
9. برجی، حسن (1395). کاربرد شتر در کنایات و ضرب المثل های عامیانه، در دومین کنگره ملی شتر، دوم و سوم بهمن 1395،بندر عباس : دانشگاه هرمزگان.
10. برگ، اتوکلاین ( 1358). روان شناسی اجتماعی. جلد اول. ترجمه علی محمد کاردان. تهران: نشر اندیشه.
11. پاپلی یزدی ، محمد حسین ، وثوقی ، فاطمه ( 1392). فرهنگ ناقص.اصفهان : علم آفرین، مشهد : پاپلی.
12. پناهی ، محمد احمد (1383). آداب و رسوم مردم سمنان . تهران :پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
13. تعدادی سنگسری، فاطمه (1381) .ادبیات عامیانه سنگسر. تهران: سیب سبز.
14. ثعالبی نیشابوری، ابو منصور (1965). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب. تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، چ1 قاهره : دارالمعارف.
15. حاجی علیان ، یدالله(1394 ) ضرب المثل های سنگسری. سمنان: حبله رود.
16. حسن زاده میرعلی، عبدالله، زیاری، حسن ( 1391) .«معرفی و بیان موارد کاربرد یکصد مثل از گویش افتری»، فرهنگ قومس، دوره جدید، ش 46-49 .
17. راسخ افشار ، محمد (1398). اصول نگهداری و پرورش شتر. سمنان: حبله رود.
18. رهبری ، مهناز (1398). الگوی مدیریت توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی ( مورد مطالعه: استان سمنان). تهران : دانشگاه شهید بهشتی ،دانشکده علوم زمین ، گروه جغرافیای انسانی. به راهنمایی دکتر ناصر شفیعی ثابت. ( رساله دکترای تخصصی).
19. ذوالفقاری، حسن ( 1394).کاربرد و ویژگی های دو بیتی در بومی سرا های ایرانی، مجله ادب پژوهی، ش 32 .
20. ستوده، منوچهر (1356).فرهنگ سمنانی ( امثال و اصطلاحات و اشعار )) تهران : وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم شناسی ایران.
21. شاه حسینی، علیرضا (1394 ). ادبیات عامیانه ایل الیکایی، سمنان : حبله رود
22. شاه حسینی، علیرضا (1396 ) .چوداری ها قبیله ای کویر نشین. ( ویراست دوم ). سمنان : حبله رود.
23. شاه حسینی، ابراهیم (1391). ترانه های ساربانی : از فرهنگ و گویش های کومش کتاب سوم، به کوشش، اسماعیل همتی، سمنان: کتاب سمنگان.
24. صالحی هیکویی، دوستعلی (1397) .گنجینه هیکو، سمنان، حبله رود.
25. صدفی، علیرضا؛ موسوی، مریم (1390) .ضرب المثل های اصیل شهمیرزادی.تهران: راستی نو.
26. طاهریا، محمدعلی (1344). ترانه ها و فلکلورهای دامغان. دامغان: اداره آموزش و پرورش شهرستان دامغان.
27. طباطبایی، سید حسین (1394 ) .گزیده ضرب المثل های سر کویری. سمنان : حبله رود.
28. طباطبایی، سید حسین، عامری، جواد (1394). اُلّاه خوانی، تجلی عشق و حماسه، جشن های کویر نشینان. فرهنگ و ادبیات عامه، س 3، ش7
29. عامری، جواد (1390) بررسی گونه ی زبانی و ادبیات عامیانه طرود. پایان نامه کارشناسی ارشد، سمنان : دانشگاه سمنان، دانشکده علوم انسانی.
30. عامری، جواد ؛ طباطبایی، سیدحسین ( الف1396).پژوهشی در آواها و نواهای محلی طرود و سطوه، سمنان: حبله رود.
31. --------------------- ( ب1396 ) . واژگان و اصطلاحات شترداری در گونه زبانی طرود. دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، س پنجم، ش 16 ( مهر و آبان ).
32. طباطبایی ، سیدحسن ؛ طباطبایی ، سید حسین(1396). فرهنگ واژگان و اصطلاحات گویشی مردم سَطوِه[سرکویر ] . سمنان : دانشگاه سمنان.
33. عموزاده، مهدی (1396) .دوغ و دو شوی، ریشه ضرب المثل های سمنانی. سمنان : حبله رود.
34. فخرو، علی اکبر (1394).فرهنگ نامه سرخه ای (فارسی، سرخه ای). سمنان: حبله رود
35. فرهادی، مرتضی ( 1394 ). کمره نامه ( هشت در هشت منظر از هفت هزار خوان [ هشت ریز مردم نگاری از فرهنگ فرادادی مردم کمره ( شهرستان خمین ) و دوضمیمه. تهران : دانشگاه علامه طباطبایی.
36. ---------- (1378) . موزه های بازیافته.کرمان: مرکز کرمان شناسی.
37. فرهادی ، مرتضی ( 1382). کشتکاری و فرهنگ، شیوه های سنتی بهورزی و بهداری و توان بخشی زمین در ایران. تهران : وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، موسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی .
38. قهرمان، محمد ((1383). فریاد های تربتی. مشهد : نشر ماه جان.
39. کشاورز دامغانی، عالیه (1397). مروری بر فرهنگ عامه دامغان. تهران: مشق شب.
40. کندراتوف، آ. ( 1363). واژه ها و آتش سوزی ها. ترجمه ابوالحسن نجفی. مجله زبان شناسی، س1،ش1. بهار و تابستان.
41. کلامی، روح الله ( 1391 ) موسیقی کومش، فصلنامه موسیقی ماهور ، ش 56
42. گلی زواره، غلامرضا (1369) شتر یار دیرین کوچ نشینان کویر. فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب، ش 13، زمستان 1369.
43. گودرزی پروری، محمد رضا ( 1392) . پرور، دیار فراموش شده. سمنان: حبله رود.
44. مهربان ،رضا ( 1386). فرهنگ لغت و اصطلاحات سرخه . قم : انتشارات نسیم حیات.
45. نوربخش ،کمال الدین (1350). تحولی بزرگ در روش باغداری ایران. تلاش ، ش 30 ، مهر.
46. وزیری، ذبیح الله (1391)گنجینه ای از مثل های گویش سمنانی، 2 ج، سمنان : آبرخ.
47. هدایت، صادق (1356) نیرنگستان . تهران : سازمان انتشارات جاویدان.
48. همایون، همادخت (1371) گویش افتری: تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
49. هنری ، مرتضی (1354)شناخت دو شاهراه کویری ایران . تهران :سازمان جغرافیایی کشور.
50. هنری، مرتضی (1354) شتر داری در کویر، مردم شناسی و فرهنگ عامه ایران. ش 2، انتشارات مرکز مردم شناسی ایران.
