واکاوی زباهنگ مثبت نگری در ضرب المثل های زبان فارسی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
استاد آموزش زبان انگلیسی و روانشناسی تربیتی، دانشگاه فردوسی مشهد
2
دانشیار آموزش زبان انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان ، ایران
3
استادیار آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
4
کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
ضربالمثلها عبارات زبانی کوتاه به نظم یا نثر هستند که با ساختاری روان نشان‌دهندۀ بخشی از فرهنگ و تفکرات مردم جامعه‌ایاند که آنان را به‌کار می‌برند. از این رو، معمولاً نسل به نسل منتقل می‌شوند و با مداقه و موشکافی می‌توان به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی مستتر در آنان دست یافت. با این توضیح ضربالمثلها را می‌توان زباهنگ (زبان + فرهنگ) درنظر گرفت که نشان‌دهندۀ نوع نگرش، فرهنگ و تفکرات ارزشی مردم هر جامعه هستند. یکی از مواردی که در ضربالمثلهای زبان فارسی مشهود است، تفکر مثبتنگری است که می‌توان آن را نوعی زباهنگ درنظر گرفت. در پژوهش حاضر نگارندگان با استفاده از بخش‌های هشت‌گانۀ الگوی SPEAKING هایمز (1967) به واکاوی زباهنگ «مثبتنگری» در ضربالمثلهای زبان فارسی پرداخته‌اند. بدین‌منظور تعداد 99621 ضربالمثل زبان فارسی که نشان‌دهندۀ فرهنگ و تفکرات اقوام ایرانی و جامعۀ فارسی‌زباناند، موشکافی شدند. از این تعداد، به‌منظور بررسی تفکر مثبتنگری، 777 ضربالمثل که بار عاطفی مثبت داشتند، یادداشت و بهمنزلۀ داده‌های پژوهش درنظر گرفته شدند. این مثلها به‌صورت کیفی و توصیفی در پرتو الگوی هایمز تحلیل شدند تا مشخص شود که زباهنگ مذکور در ضربالمثلهای زبان فارسی به چه صورتی نمود پیدا کرده است و اهداف پربسامد آن، چه مواردی را دربر می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اهداف پربسامد استفاده از زباهنگ مثبتنگری به موارد پند و نصیحت (30 درصد)، دعوت به شادی و نشاط (3 درصد)، اغراق و بزرگ‌نمایی (5 درصد)، تشویق به اتحاد و همکاری (4 درصد)، دعا در حق مخاطب (2 درصد)، پایبندی به عقاید مذهبی (27 درصد)، ترغیب به صبر در کارها (8 درصد)، و شکرگزاری (2 درصد) اختصاص یافته است که در بافت‌های رسمی و غیررسمی با لحن‌های متفاوتی مانند لحن نصیحت‌آمیز (45 درصد)، تعریفی (8 درصد)، امیدوارانه (36 درصد)، طنزآمیز (8 درصد) و دعایی (4 درصد) به‌کار رفته‌اند. از آن جایی که بالاترین بسامد از نظر هدف در زباهنگ «مثبتنگری» متعلق به پند و نصیحت دادن به طرف مقابل است و لحن نصیحت‌آمیز نیز بیشترین مورد کاربرد لحن را به خود اختصاص داده است، بهنظر می‌رسد با توجه به فرهنگ قوی و غیرمستقیم‌گویی ایرانیان، آنان به‌صورت ضمنی نظرات خود را در قالب پند و نصیحت به دیگران منتقل می‌سازند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- ابراهیمی‌نیا، علی و علیرضا شوندی (1398). «روش تدریس مبتنی بر ضربالمثل معرفی یک روش تدریس جدید». نخستین کنفرانس ملی مدرسۀ آینده. اردبیل.
- اسماعیل‌زاده آشینی، زهرا و علی‌اکبر شریفی مهرجردی (1394). «افق‌های آینده تصویرگری ضربالمثل در آموزش و پرورش». کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق‌های آینده، نگاه به گذشته. تهران: دبیرخانۀ دائمی کنفرانس.
- بیگدلی، ایمان (1398). «مدیریت روابط درون‌فردی و میان‌فردی مبتنی بر مدل نظم‌جویی هیجان‌ها». معرفی الگوی مفهومی آموزش. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- پوررضوی، سیده صغری و مریم حافظیان (1396). «اثربخشی آموزش مهارت های مثبت اندیشی بر سازگاری اجتماعی، هیجانی و تحصیلی دانش آموزان». روانشناسی مدرسه. ش 1(6). صص 26-48.
- پیش‌قدم، رضا (1391). «معرفی «زباهنگ» به‌عنوان ابزاری تحولگرا در فرهنگ‌کاوی زبان». مطالعات زبان و ترجمه. ش4. صص 47-62.
- پیش‌قدم، رضا و ابراهیمی، شیما (زیرچاپ). معرفی زباهنگ: مطالعه‌ای در ژن‌های فرهنگی ایران. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- ـــــــــــ (1397). «نسبیت حسی و تأثیر آن بر مهارت نوشتاری زبان‌آموزان غیرفارسی‌زبان». جستارهای زبانی. 9(6)، 213-240.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (در دست چاپ). «معرفی «زباهیجان» به‌عنوان حلقۀ مفقودۀ قوم‌نگاری ارتباط: مکمل الگوی SPEAKING هایمز». جستارهای زبانی.
- پیش‌قدم، رضا و آتنا عطاران (1392). «نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری قسم: مقایسۀ زبان‌های فارسی و انگلیسی». مطالعات زبان و ترجمه. ش 46. صص 25- 50.
- ـــــــــــ (1395). گفتمان‌شناسی «قسمت» در زبان و فرهنگ مردم ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 17(35)، 129- 149.
- پیش‌قدم، رضا و آیدا فیروزیان‌پور اصفهانی (1396). «تأملی جامعه‌شناختی پیرامون کاربردهای گفتمانی «نمی‌دانم» در زبان فارسی در پرتو الگوی هایمز». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. ش 18. صص 7- 35.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (1396). «واکاوی عبارت «نازکردن» و ترکیب‌های حاصل از آن در زبان فارسی در پرتو الگوی هَیَجامَد». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. ش 18(39). صص 67- 152.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (1399). «معرفی زباهنگ مرگ محوری و شادی‌گریزی از طریق تفحص در گفتمان-شناسی «مرگ» در زبان فارسی». مطالعات فرهنگ – ارتباطات.
- پیش‌قدم، رضا و فاطمه وحیدنیا (1394). «کاربردهای «دعا» در فیلم‌های فارسی و انگلیسی در پرتو الگوی هایمز». جستارهای زبانی. ش 7. صص 1-23.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (1393). «نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری نفرین: مقایسۀ زبان‌های فارسی و انگلیسی». مطالعات زبان و ترجمه. ش 47. صص 45-72.
- خزلی، مسلم و همکاران (1398). «جایگاه کار، تلاش و همت در ضربالمثلهای کردی و عربی». ادبیات و زبان-های محلی ایران زمین. ش 9(3). صص 71-90.
- ذوالفقاری، حسن (1387). «تفاوت کنایه با ضرب المثل». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش10. صص109- 134.
- ـــــــــــ (1392). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی. تهران: علم.
- سعادت‌نژاد، زهرا و محمدرضا فارسیان (1398). «تقویت توانش بینافرهنگی از خلال متون ادبی و راهبردهای آموزش آن در زبان فرانسه». جستارهای زبانی. د 10. ش 6 (پیاپی54). صص 345-372.
- طبیب، سید محمدتقی (1379). «تذکره و تکمله‌ای بر فرهنگ مردم». مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی). ش 1و2. صص24-25.
- عمادی نژاد، سیده کبری (1392). «مقایسۀ مثبت اندیشی، کیفیت زندگی و رضایت شغلی در معلمان و مشاوران زن دبیرستان». پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد ساری .
- غلامی، فاطمه و فاطمه احمدی (1398). «سخن و شایست و نشایست‌های آن در آیینۀ ضربالمثلها». پژوهش‌نامۀ ادبیات تعلیمی. ش11(41). صص87-130.
- کلاشی، ناهیده (1392). «جایگاه دستور زبان در آموزش از دیدگاه فرهنگی». زبان‌پژوهی. 7(17)، 123-142.
- فرنام، علی و محمدحمیدی (1395). «اثربخشی آموزش مثبتنگری در افزایش امید با تأکید بر قرآن و آموزه‌های اسلامی». مطالعات روانشناسی بالینی. ش 6(22). صص 1-24.
- فرنام، علی و طاهره مددی‌زاده (1396). «اثربخشی آموزش مثبتنگری بر حالت‌های روان‌شناختی مثبت (توانمندی‌های منش) دانش‌آموزان دختر دبیرستانی». پژوهش‌نامۀ روانشناسی مثبت. ش 3(1). صص61-67.
- Agar, M. (1994). Language Shock. Understanding the Culture of Conversation. New York: NY: William Morrow.
- Brooks, M. D. (2019). "Language, Culture, and the Education of Indigenous Children: An Interview with Mary Eunice Romero-Little". Language Arts. no. 96(4). pp. 224-228.
- Farah, I. (1998). The Ethnography of Communication. In N. H. Hornberger and P. Corson (eds) Encyclopedia of Language and Education: Research Methods in Language and Education. (pp.125-127). Dordrecht: Kluwer.
- Greenidge D., Devonish D. (2010). "The Effect of Organizational Justice on Contextual Performance, Counterproductive Work Behaviors, and Task Performance: Investigating the Moderating Role of Ability-based Emotional Intelligence. International Journal of Selection and Assessmen. no.18(1): 75-86.
- Halliday, M. A. K. (1978). Language as Social Semiotic: The Social Interpretation of Language and Meaning: Hodder Arnold.
- Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J. J. Gumperz and D. Hymes (eds) Directions in sociolinguistics: The ethnography of communication. (pp. 35-71), New York: Holt, Rinehart & Winston.
- Hymes, D. (1974). Foundations of sociolinguistics: Ethnography of speaking. Philadelphia: University of Pennsylvania.
- Hymes, D. (1967). "Models of the Interaction of Language and Social Setting". Journal of Social Issues. no. 23(2). pp. 8-28.
- Langacker, R. W. (1994). "Culture, Cognition, and Grammar". ed. M. Pütz. Language Contact and Language Conflict (pp. 25-53). Amsterdam, Netherlands: John Benjamin's Publishing Company.
- Lopez, S. J. et al., (2018). Positive Psychology: The Scientific and Practical Explorations of Human Strengths. Sage Publications.
- Luthans, F. et al., (2004). "Positive Psychological Capital: Human and Social Capital". Business Horizons. no.47(1). pp. 45–50.
- Nabi, A. (2017). "Language and Culture". Journal of Humanities and Social Sciences. no. 22. pp. 91-94.
- Nunan, D. (1999). Second Language Teaching & Learning. Heinle & Heinle Publishers, 7625 Empire Dr., Florence, KY 41042-2978.
- O'Hanlon, B. & B. Bertolino (2012). The Therapist's Notebook on Positive Psychology: Activities, Exercises, and Handouts. Routledge.
- Risager, K. (2011). "The Cultural Dimensions of Language Teaching and Learning". Language Teaching. no. 44(4). pp. 485-499.
- Risager, K. (2012). "Linguaculture and Transnationality: The Cultural Dimensions of Language". The Routledge Handbook of Language and Intercultural Communication (pp. 117-131): Routledge.
- Ryan, R. M. & E. L. Deci (2001). "On Happiness and Human Potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being". Annual Review of Psychology. no. 52(1). pp. 141-166.
- Sapir, E. & B. Whorf (1956). Language, Thought, and Reality. Cambridge, MA: MIT Press.
- Vygotsky, L. (1978). "Interaction between Learning and Development". Readings on the Development of Children. no. 23(3). pp. 34-41.
- Vygotsky, L. (1986). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Pre.
- اسماعیل‌زاده آشینی، زهرا و علی‌اکبر شریفی مهرجردی (1394). «افق‌های آینده تصویرگری ضربالمثل در آموزش و پرورش». کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق‌های آینده، نگاه به گذشته. تهران: دبیرخانۀ دائمی کنفرانس.
- بیگدلی، ایمان (1398). «مدیریت روابط درون‌فردی و میان‌فردی مبتنی بر مدل نظم‌جویی هیجان‌ها». معرفی الگوی مفهومی آموزش. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- پوررضوی، سیده صغری و مریم حافظیان (1396). «اثربخشی آموزش مهارت های مثبت اندیشی بر سازگاری اجتماعی، هیجانی و تحصیلی دانش آموزان». روانشناسی مدرسه. ش 1(6). صص 26-48.
- پیش‌قدم، رضا (1391). «معرفی «زباهنگ» به‌عنوان ابزاری تحولگرا در فرهنگ‌کاوی زبان». مطالعات زبان و ترجمه. ش4. صص 47-62.
- پیش‌قدم، رضا و ابراهیمی، شیما (زیرچاپ). معرفی زباهنگ: مطالعه‌ای در ژن‌های فرهنگی ایران. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- ـــــــــــ (1397). «نسبیت حسی و تأثیر آن بر مهارت نوشتاری زبان‌آموزان غیرفارسی‌زبان». جستارهای زبانی. 9(6)، 213-240.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (در دست چاپ). «معرفی «زباهیجان» به‌عنوان حلقۀ مفقودۀ قوم‌نگاری ارتباط: مکمل الگوی SPEAKING هایمز». جستارهای زبانی.
- پیش‌قدم، رضا و آتنا عطاران (1392). «نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری قسم: مقایسۀ زبان‌های فارسی و انگلیسی». مطالعات زبان و ترجمه. ش 46. صص 25- 50.
- ـــــــــــ (1395). گفتمان‌شناسی «قسمت» در زبان و فرهنگ مردم ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 17(35)، 129- 149.
- پیش‌قدم، رضا و آیدا فیروزیان‌پور اصفهانی (1396). «تأملی جامعه‌شناختی پیرامون کاربردهای گفتمانی «نمی‌دانم» در زبان فارسی در پرتو الگوی هایمز». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. ش 18. صص 7- 35.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (1396). «واکاوی عبارت «نازکردن» و ترکیب‌های حاصل از آن در زبان فارسی در پرتو الگوی هَیَجامَد». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. ش 18(39). صص 67- 152.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (1399). «معرفی زباهنگ مرگ محوری و شادی‌گریزی از طریق تفحص در گفتمان-شناسی «مرگ» در زبان فارسی». مطالعات فرهنگ – ارتباطات.
- پیش‌قدم، رضا و فاطمه وحیدنیا (1394). «کاربردهای «دعا» در فیلم‌های فارسی و انگلیسی در پرتو الگوی هایمز». جستارهای زبانی. ش 7. صص 1-23.
- پیش‌قدم، رضا و همکاران (1393). «نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری نفرین: مقایسۀ زبان‌های فارسی و انگلیسی». مطالعات زبان و ترجمه. ش 47. صص 45-72.
- خزلی، مسلم و همکاران (1398). «جایگاه کار، تلاش و همت در ضربالمثلهای کردی و عربی». ادبیات و زبان-های محلی ایران زمین. ش 9(3). صص 71-90.
- ذوالفقاری، حسن (1387). «تفاوت کنایه با ضرب المثل». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش10. صص109- 134.
- ـــــــــــ (1392). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی. تهران: علم.
- سعادت‌نژاد، زهرا و محمدرضا فارسیان (1398). «تقویت توانش بینافرهنگی از خلال متون ادبی و راهبردهای آموزش آن در زبان فرانسه». جستارهای زبانی. د 10. ش 6 (پیاپی54). صص 345-372.
- طبیب، سید محمدتقی (1379). «تذکره و تکمله‌ای بر فرهنگ مردم». مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی). ش 1و2. صص24-25.
- عمادی نژاد، سیده کبری (1392). «مقایسۀ مثبت اندیشی، کیفیت زندگی و رضایت شغلی در معلمان و مشاوران زن دبیرستان». پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد ساری .
- غلامی، فاطمه و فاطمه احمدی (1398). «سخن و شایست و نشایست‌های آن در آیینۀ ضربالمثلها». پژوهش‌نامۀ ادبیات تعلیمی. ش11(41). صص87-130.
- کلاشی، ناهیده (1392). «جایگاه دستور زبان در آموزش از دیدگاه فرهنگی». زبان‌پژوهی. 7(17)، 123-142.
- فرنام، علی و محمدحمیدی (1395). «اثربخشی آموزش مثبتنگری در افزایش امید با تأکید بر قرآن و آموزه‌های اسلامی». مطالعات روانشناسی بالینی. ش 6(22). صص 1-24.
- فرنام، علی و طاهره مددی‌زاده (1396). «اثربخشی آموزش مثبتنگری بر حالت‌های روان‌شناختی مثبت (توانمندی‌های منش) دانش‌آموزان دختر دبیرستانی». پژوهش‌نامۀ روانشناسی مثبت. ش 3(1). صص61-67.
- Agar, M. (1994). Language Shock. Understanding the Culture of Conversation. New York: NY: William Morrow.
- Brooks, M. D. (2019). "Language, Culture, and the Education of Indigenous Children: An Interview with Mary Eunice Romero-Little". Language Arts. no. 96(4). pp. 224-228.
- Farah, I. (1998). The Ethnography of Communication. In N. H. Hornberger and P. Corson (eds) Encyclopedia of Language and Education: Research Methods in Language and Education. (pp.125-127). Dordrecht: Kluwer.
- Greenidge D., Devonish D. (2010). "The Effect of Organizational Justice on Contextual Performance, Counterproductive Work Behaviors, and Task Performance: Investigating the Moderating Role of Ability-based Emotional Intelligence. International Journal of Selection and Assessmen. no.18(1): 75-86.
- Halliday, M. A. K. (1978). Language as Social Semiotic: The Social Interpretation of Language and Meaning: Hodder Arnold.
- Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J. J. Gumperz and D. Hymes (eds) Directions in sociolinguistics: The ethnography of communication. (pp. 35-71), New York: Holt, Rinehart & Winston.
- Hymes, D. (1974). Foundations of sociolinguistics: Ethnography of speaking. Philadelphia: University of Pennsylvania.
- Hymes, D. (1967). "Models of the Interaction of Language and Social Setting". Journal of Social Issues. no. 23(2). pp. 8-28.
- Langacker, R. W. (1994). "Culture, Cognition, and Grammar". ed. M. Pütz. Language Contact and Language Conflict (pp. 25-53). Amsterdam, Netherlands: John Benjamin's Publishing Company.
- Lopez, S. J. et al., (2018). Positive Psychology: The Scientific and Practical Explorations of Human Strengths. Sage Publications.
- Luthans, F. et al., (2004). "Positive Psychological Capital: Human and Social Capital". Business Horizons. no.47(1). pp. 45–50.
- Nabi, A. (2017). "Language and Culture". Journal of Humanities and Social Sciences. no. 22. pp. 91-94.
- Nunan, D. (1999). Second Language Teaching & Learning. Heinle & Heinle Publishers, 7625 Empire Dr., Florence, KY 41042-2978.
- O'Hanlon, B. & B. Bertolino (2012). The Therapist's Notebook on Positive Psychology: Activities, Exercises, and Handouts. Routledge.
- Risager, K. (2011). "The Cultural Dimensions of Language Teaching and Learning". Language Teaching. no. 44(4). pp. 485-499.
- Risager, K. (2012). "Linguaculture and Transnationality: The Cultural Dimensions of Language". The Routledge Handbook of Language and Intercultural Communication (pp. 117-131): Routledge.
- Ryan, R. M. & E. L. Deci (2001). "On Happiness and Human Potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being". Annual Review of Psychology. no. 52(1). pp. 141-166.
- Sapir, E. & B. Whorf (1956). Language, Thought, and Reality. Cambridge, MA: MIT Press.
- Vygotsky, L. (1978). "Interaction between Learning and Development". Readings on the Development of Children. no. 23(3). pp. 34-41.
- Vygotsky, L. (1986). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Pre.
