مضامین اساطیری در قصه «دختر و آهو»

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات. جهرم. ایران.
چکیده
قصه­ها بخش مهمی از فرهنگ و ادبیات عامه را شکل می­دهند. این بخش از فرهنگ عامه، جلوه­گاه باورها، اندیشه­ها و شیوه­های زندگی مردم هر ملت است. قصه­های هر منطقه، به­ویژه قصه­های شفاهی، بستری مناسب برای واکاوی باورهای اساطیری و توتمی آن قوم است. در این پژوهش یکی از رایج­ترین قصه­های منطقه کوهمره سرخی استان فارس با عنوان قصه «دختر و آهو» واکاوی شده است. هدف این پژوهش در گام نخست، ثبت قصه­ای است که تاکنون در هیچ منبعی نیامده و در گام دوم، بررسی بن­مایه­های اساطیری قصه، به روش توصیفی ـ تحلیلی است. روش پژوهش در این جستار، میدانی و کتابخانه­ای است؛ نگارنده نخست به­روش میدانی، این روایت را از 5 نفر از روستاییان شنیده و ضبط کرده و سپس با سنجش روایت­های مختلف با یکدیگر، کامل­ترین روایت را مبنا قرار داده است. در گام بعد، با استفاده از منابع کتابخانه­ای، بن­مایه­های اساطیری قصه استخراج و بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد باورهای اساطیری در همه محورهای داستان، گاه آشکارا و گاه نمادین و رمزآلود دیده می­شود. نگارنده کوشیده است این­ بن­مایه­ها را در بخش­های زیر بررسی کند: 1. خلاصه روایت شفاهی؛ 2. بلوط شهیدو، درختی مقدس در منطقۀ کوهمره سرخی؛ 3. دخیل بستن بر درخت به امید بارداری؛ 4. تولد دختر شگفت­انگیز درخت و زاده شدن او از تنه درخت؛ 5. روییدن گیاه از خون شخصیت بی­گناه قصه؛ 6. نقش پریان در قصه؛ 7. مو به­عنوان ابزار باروری؛ 8. دفن کردن استخوان؛ 9. درخت زندگی؛ 10. سفر به جهان زیرین/ مردگان در خواب؛ 11. گذر از هفت­خان.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آیدنلو، سجاد(1388). هفت خان پهلوان. نشریه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 26. صص 1-27.
- ابن بلخی(1363 ). فارس‌نامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
- اسمیت، ژوئل(1384). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.
- افشاری، مهران(1387). تازه به تازه نو به نو. تهران: چشمه.
- الیاده، میرچا(1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری . تهران: سروش.
- انجوی شیرازی(1393). دختر نارنج و ترنج. ج2. تهران: امیرکبیر.
-ـــــــــــــ(1394). گل بومادران. ج3. تهران: امیرکبیر.
- ایونس، ورونیکا(1373). اساطیر هند. ترجمه باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- برن، لوسیا و همکاران(1384). جهان اسطوره‌ها. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
- بورلند، سی. ای(1387). اسطوره‌های حیات و مرگ. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: علم.
- بهار، مهرداد(1384). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
- بیرلین، ج. ف. (1386). اسطوره‌های موازی. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
- جابز، گرترود(1370). سمبل‌ها(کتاب اول: جانوران). ترجمه و تالیف محمدرضا بقاپور. تهران: مترجم.
- حسن‌زاده، علیرضا(1381). افسانه زندگان، بیست و سه گفتار در بررسی مردم‌شناختی قصه‌های عامیانه ایران. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- دادگی، فرنبغ(1385). گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
- دارمستتر، جیمس(1384). مجموعه قوانین زرتشت(وندیداد). ترجمه موسی جوان. تهران: دنیای کتاب.
- درویشیان، علی اشرف و رضا خندان(1377). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. تهران: آنزان.
- دوبوکور، مونیک(1376). رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.
- دیویدسن. ه. ر. الیس (1385). اساطیر اسکاندیناوی. ترجمه محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- رستگار فسایی، منصور(1365). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
- رضایی، مهدی(1384). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
- روزنبرگ، دونا(1375). اسطوره‌های خاور دور. ترجمه مجتبی عبداله نژاد. مشهد: ترانه.
- زمردی، حمیرا(1387). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوار.
- ژیران، ف. و همکاران(1375). فرهنگ اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: فکر روز.
- ستاری، رضا و سوگل خسروی(1396). «بررسی مشابهت‌های پری و زن جادو در منطومه‌های حماسی پس از شاهنامه». نشریه متن‌پژوهی ادبی، س21، ش 74، صص 7-30.
- سرخوش کرتیس، وستا(1373). اسطوره‌های ایرانی. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
- سرکاراتی، بهمن(1350). «پری». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 97، صص 1-32.
- سرکاراتی، بهمن(1378). سایه‌های شکار شده. تهران: قطره.
- شوالیه، ژان و آلن گربران(1379). فرهنگ نمادها. ج2. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
- شهبازی، عبدالله(1366). ایل ناشناخته. تهران: نی.
- شهریارنامه(1377). به کوشش غلامحسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.
- صابری، طیبه و همکاران(1397). « مو در قصه‌های شفاهی و اساطیر». دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، س6.، ش 22، صص 205-231.
- صبحی مهتدی، فضل الله(1387). قصه‌های صبحی. تهران: معین.
-صدقه، جان(1378). درخت در اساطیر کهن. ترجمه محمد رضا ترکی. فصلنامه شعر. ش 26.
- فرای، نورتروپ(1390). ادبیات و اسطوره در: مجموعه مقالات «اسطوره و رمز». ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
- فردوسی، ابوالقاسم(1394). شاهنامه. ج 1. پیرایش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.
- ــــــــــــــــ(1394). شاهنامه. ج 3. پیرایش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.
- فریزر، جیمز جورج(1387). شاخه زرّین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- قلی‌زاده، خسرو(1388). فرهنگ اساطیر ایرانی. تهران: نشر پارسه.
- کمپبل، جوزف(1385). قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.
- کندری، مهران(1372). دین و اسطوره در آمریکای وسطا. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- گری، جان(1390). شناخت اساطیر خاور نزدیک. ترجمه باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- گریمال، پی‌یر(1367). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه احمد بهمنش. تهران: امیرکبیر.
- لسترنج، گی(1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
- مادح، قاسم(1380). جهانگیرنامه. به کوشش ضیاء الدین سجادی. تهران: مطالعات اسلامی.
- مارزلف، اولریش(1376). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
- محجوب، محمد جعفر(1393). ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
- مزداپور، کتایون(1387). افسانه پری در هزار و یک شب؛ شناخت هویت زن ایرانی(در گستره پیش تاریخ و تاریخ). شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- مزداپور، کتایون(1377). روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن. مجله فرهنگ. سال یازدهم. ش 1و2. صص 104-106.
- مستوفی، حمدالله(1336). نزهه القلوب. تهران: طهوری.
- معصومی، غلامرضا(1388). دائره المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. تهران: سوره مهر.
- مظفریان، فرزانه(1391). «اسطوره و قصه‌های عامیانه». نشریه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش 22، صص 213-247.
- همیلتون، ادیت(1383). سیری در اساطیر یونان و روم. ترجمه عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
- هومر(1370). ایلیاد. ترجمه سعید نفیسی. تهران: علمی و فرهنگی.
- یاحقی، محمدجعفر(1369). فرهنگ اساطیر. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.
- یاحقی، محمدجعفر(1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یشت‌ها(1377). به کوشش ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.