چشم‌اندازی مردم‌شناختی به گزیدۀ آثار نگاشته‌شده در حوزۀ ادبیات عامۀ قوم بلوچ

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مردم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
2 ؛ استاد گروه مردم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
3 استادیار گروه مردم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
چکیده
مقاله حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی و با هدف انجام تحلیل مضمونی ـ کیفیِ قوم­نگارانه، درپی بازخوانی و برشمردن مختصات مطالعاتی است که در حوزه فرهنگ و ادبیات عامه قوم بلوچ در دست است. بر این اساس، با ارائه شمایی کلی و توصیفی وبا دسته­بندی و استخراج شاخصه­های این آثار، ظرفیت­های پژوهشی آن­ها از نظر مؤلفه­های نظری و روشی ارزیابی شده است. بر اساس یافته­ها، می­توان دو دسته از آثار را در این حوزه شناسایی کرد؛ نخست، آثاری که در آن­ها صرفاً به جمع­آوری داده­ها و یا انتظام­بخشی به متون فولکلوریک بلوچی بسنده شده است و دوم، آثاری که پژوهشگرانِ سعی کرده­اند شرح­هایی دربارۀ متون جمع­آوری­شده از سوی خود یا دیگران، ارائه کنند. وجود و حضور چنین مختصات ارزشمندی سبب غنای ظرفیت­های تحقیقی این آثار شده است. این ظرفیت­ها در چهار محور اصلی جای می­گیرد که عبارت­اند از: داشتن توصیفات دقیق و انجام تحلیل تفسیری؛ توجه به عوامل و بسترهای شکل­گیری موضوعات مورد مطالعه؛ پرداختن به موضوعات به­منزلۀ جزئی از یک سازوکار کلی در فرهنگ؛ صورت دادن طبقه­بندی و ارائۀ مقولات و الگوهای معنایی. بر همین مبنا، در­نهایت و بر پایه بینشی مردم­شناختی، نوعی چشم­انداز ترسیم شد که با تکیه بر آن می­توان به شناخت عمیق­تری از ساختارهای ذهنی و اندیشگانی خالقان فرهنگ و ادبیات عامه بلوچی دست یافت..
کلیدواژه‌ها

موضوعات


 آسمند، علی و خسروی، حسین (1377). افسانه‌های چهارمحال بختیاری. شهرکرد: انتشارات ایل.
 ازکیا، مصطفی و پاک‌سرشت، سلیمان (1377). «فرهنگ توسعه در ادبیات کرد». نامه علوم اجتماعی. دوره دوازدهم، شماره دوازدهم: صص 25-41.
 استریناتی، دومینیک (1392). مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه. ترجمة ثریا پاک‌نظر. تهران: انتشارات کتابخانه فروردین.
 افتخارزاده، افسانه؛ نورزایی، مریم؛ و ایجاد، غلامرضا (1388). قصه‌های بلوچی. تهران: چشمه.
 برنارد، الن (1394). تاریخچه و نظریه‌های انسان‌شناسی. ترجمة محمدرضا ایروانی محمدآبادی، شهرام باسیتی و کرم‌الله جوانمرد. تهران: سخنوران.
 بلوچ، رسول‌بخش (1391). بررسی ادبیات منظوم بلوچ با تأکید بر حماسه و مقایسه آن با شاهنامه فردوسی. پایان‌نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
 پناهی‌سمنانی، حسین(1379). «فرهنگ عامه». نشریه دانش و مردم، دوره اول، شماره دوم.
 خسروی، عبدالعلی (1384). فرهنگ سیاسی عشایر جنوب ایران، چ2. اصفهان: شهسواری.
 جهاندیده، عبدالغفور (1388). بررسی و تحلیل شعر بلوچی و سنجش آن با شعر فارسی. پایان‌نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
 ___________ (1390). حماسه‌سرایی در بلوچستان. تهران: معین.
 ___________ (1390). منظومه‌های عاشقانه بلوچی. تهران: معین.
 ___________ (1394). «داستان منظوم حیدر و سمنبر به روایت مردم بلوچ». ویژه‌نامه آواها و نواها و اشعار عامه در فرهنگ مردم ایران؛ دوره سوم، شماره هفتم: صص 153-177.
 ___________ (1397). «امبا، سرود ماهیگیران بلوچ». دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه؛ دوره ششم، شماره بیست و دوم: صص 1-25.
 دولتی بخشان، عبدالعزیز (1389). پیران زمانگ: زن در آیینه مثل بلوچی. تهران: موسسه فرهنگی هنری مهر تابان.
 ذبیح‌نیا عمران، آسیه؛ و پردل، زهرا (1396). «انواع استحاله‌های انسانی در افسانه‌های مکتوب سیستان و بلوچستان». فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه؛ دوره پنجم، شماره دوازدهم: صص 1-23.
 رشید خان (2010). بتل، گشتن، پژدانک گهنت. گوادر: وفا لبزانکی مجلس تمپ.
 رضایی، حمید و ظاهری عبدوند، ابراهیم (1392). «تصویر زن در قصه‌های عامیانه فرهنگ بختیاری». زن در فرهنگ و هنر. دوره پنجم، شماره دوم: صص 239-260.
 رضایی، مهدی و زارعی‌فرد، رها (1390). «درآمدی بر بررسی تاریخی واژه‌های جهرمی». ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین. دوره اول، شماره چهارم: صص 69-94.
 ریویر، کلود (1386). درآمدی بر انسان‌شناسی. ترجمة ناصر فکوهی. تهران: نی.
 ساروخانی، باقر و قبادی، علیرضا (1386). «روایت اجتماعی-فرهنگی قصه‌های ترکمنی». فصلنامه مطالعات ملی. دوره هشتم، شماره سی و یکم: صص 119-136.
 شاد، فقیر (2008). میراث. کراچی: آکادمی آل بلوچستان.
 ___________ (2016). درج. کویته: فاضل ادبی کاروان‌مند.
 ___________ (2016). هزانگ. کراچی: شفق پرینتینگ پرس کراچی.
 شی رگام(2012). بتل گوشتنٍ گال بند. کویته: بلوچی آکادمی.
 عابدی جعفری، حسن و همکاران (1390). «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی». اندیشه مدیریت راهبردی. دوره پنجم، شماره دوم: صص 151-198.
 فرزین نیا، صمد (1393). فرهنگ فارسی جهرمی؛ واژه ها، اصطلاحات، ضرب المثل ها، باورها و آیین ها. چ 2. شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی.
 فکوهی، ناصر (1386). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی.
 کشاورز، رسول‌بخش (1393). بتل گنج و بلوچی زبان گالوار. قم: سرزمین سبز.
 لیموچی، کتایون (1385). افسانه‌های مردم بختیاری. تهران: پازی‌تیگر.
 مقصودی، سوده (1380). «بررسی نقش زنان در داستان‌های کودکان». زن در توسعه و سیاست. دوره سوم، شماره دهم: صص 41-55.
 موحد، مجید و همکاران (1391). «تحلیلی جامعه‌شناختی از ضرب‌المثل‌های زنانه در شهرستان لامرد استان فارس». زن در فرهنگ و هنر. دوره چهارم، شماره دوم: صص 105-124.
 مور، جری دی (1389). زندگی و اندیشه بزرگان انسان‌شناسی. ترجمه: هاشم آقابیگ‌ پوری . جعفر احمدی. تهران: جامعه‌شناسان.
 نادری، احمد (1391). «کلیفورد گیرتز، از پوزیتیویسم تا انسان‌شناسی تفسیری». پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران؛ دوره دوم، شماره اول: صص 84-61.
 ناگمان(2011). نوکاز. کراچی: آکادمی سیدهاشمی.
 نصیر، گل‌خان (1988). شیرین و دوستین. کویته: اداره ثقافت بلوچستان.
 نوین، حسین (1387). «تحلیل روان‌شناختی امثال و حکم فارسی». دوفصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره دهم: صص 85-108.
 هاشمی، سیدظهورشاه (2000). سید گنج. کراچی: آکادمی سیدهاشمی.

_ Attride-Stirling, J. (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”. Qualitative Research; Vol 1, No 3, Pp: 385-405.
 Badalkhan, S. (1992). »A Glance at Balochi Oral Poetry«. Newsletter of Balochistan Studies; Vol 8: Pp. 3-45.
 __________‌_ (2000). »Ropes Break at the Weakest Point«. Proverbium; Vol 17: Pp. 45-68.
 ___________ (2003). »Balochi Oral Tradition«. Oral Tradition; Vol 2, No 18: Pp. 229-235.
 ___________ (2003). »Tawkali Mast, Lover, Poet and Saint of Eastern Baloch Tribes«. Ulus; Vol 1, No 3: Pp. 87-104.
 ___________ (2004). »Lord of the Iron Bow: the Return Pattern Motif in the Fifteenth-century Baloch Epic Hero Sey Murid«. Oral Tradition; Vol 2, No 19: Pp. 253-298.
 Bausani, A. (1971). »Baluchi Language and Literature«. Mahfil; Vol 7, No 1-2: Pp. 43-54.
 Benedict, R. (1959). Patterns of Culture.New York: Houghton Mifflin.
 Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”. Qualitative Research in Psychology; Vol 3, No 2, Pp: 77-101.
 Dames, M. LW. (1905). A Text Book of the Balochi Language. Lahore: Punjab Government Press.
 ____________ (1988). Popular Poetry of the Baloches. Quetta: Balochi Academy.
 ____________ (2010). Balochi Tales (Folklore History Series). Carolina: Lulu Press.
 Huber, H. and Mauss, M. (1964). Sacrifice: Its Nature and Function. Chicago: University of Chicago Press.
 Geertz, C. (1966). »Religion as a Cultural Syste«. In Anthropological Approaches to the Study of Religion; Pp 1-46. London: Tavistock.
 ‌‌‌‌‌____________ ‌‌‌(1973). The InterPretation of Culture. New York: Basic Books.
 ____________ (2000). Available Light: Anthropological Reflections on PhilosoPhical Topics. Princeton: Princeton University Press.
 Kroeber, A. (1948). Anthropology: Race, Language, Culture, Psychology, Pre-History. New York: Harcourt, Brace.
 ____________ (1952c). Introduction. In the Nature of Culture. Chicago: University of Chicago Press.
 Levi-Strauss, C. (1963a). Structural Anthropology. (Vol. 1). New York: Basic.
 ____________ (1969a). The Elementery Structural of Kinship. Boston: Beacon.
 ‌‌‌____________ (1974). Tristes Tropiques. New York: Atheneum.
 Needham, R. (1963). Introduction. In Primitive Classification. Chicago: University of Chicago Press.
 Noblit GW. and Hare RD. (1988). Meta-ethnography: synthesizing qualitative studies. Newbury Park: Sage.
 Payne, G. and Judy, P. (2005). Key Conceps in Social Research. London: Sage.
 Shah, M. A. (2008). Essays on Balochistan: Society, Polity, and Tribal Administration. Lahore: Classic.
 Sureniants, V. B. (2003). »A Story of Mir Hamza, the Forefather of the Baluches«. Iran and Caucasus; Vol 7, No 1-2: Pp. 133-146.
 Yoder, D. (1963). »The Folklife Studies Movement«. Pennsylvania Folklife; Vol 13, No 3: Pp. 49-56.