الگوی تفرد قهرمان زن در افسانههای پریان ایرانی (بر اساس چرخۀ روان‌شناختی مورداک)
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی
2
استادیار بخش روانشناسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون
3
دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
چکیده
تفرد اصطلاحی است که در روانشناسی تحلیلی برای یکپارچه شدن روان آدمی استفاده می‌شود. مورداک با تکیه بر تجربه‌های بالینی و نیز شواهدی از افسانه‌ها و اسطوره‌های
شناختهشدۀ جهان، یک الگوی سفر روانی دایره‌وار برای تفرد زنان شناسایی کرده است. پژوهش حاضر، گامهای چرخۀ روانی وی را با رویدادهای سفر تفرد قهرمان زن در افسانههای پریان ایرانی مقایسه و میزان مطابقت آن را بررسی کرده است. نتایج پژوهش، ضمن تأیید تطابق کلی افسانه‌ها با چرخۀ روانی مورداک، به شناسایی سه زیرمجموعۀ مختلف از افسانههای پریان ایرانی با محوریت یک قهرمان زن نائل آمده است. زیرمجموعۀ نخست با بیش از پنجاه درصد افسانههای مورد مطالعه، داستان‌هایی هستند که چرخۀ روانی مورداک را بهطور کامل برای قهرمان زن رعایت کردهاند، زیرمجموعۀ دوم فقط با بخش نخست چرخۀ مورد بحث مطابقت کرده است و درنهایت، زیرمجموعۀ سوم، صرفاً با نیمۀ دوم چرخۀ روانی مورداک تطابق می‌یابند. تلویحات روان‌شناختی مربوط به این سه زیرمجموعه و نتیجۀ کلی پژوهش نیز در مقالۀ مورد بحث قرار گرفته است.
شناختهشدۀ جهان، یک الگوی سفر روانی دایره‌وار برای تفرد زنان شناسایی کرده است. پژوهش حاضر، گامهای چرخۀ روانی وی را با رویدادهای سفر تفرد قهرمان زن در افسانههای پریان ایرانی مقایسه و میزان مطابقت آن را بررسی کرده است. نتایج پژوهش، ضمن تأیید تطابق کلی افسانه‌ها با چرخۀ روانی مورداک، به شناسایی سه زیرمجموعۀ مختلف از افسانههای پریان ایرانی با محوریت یک قهرمان زن نائل آمده است. زیرمجموعۀ نخست با بیش از پنجاه درصد افسانههای مورد مطالعه، داستان‌هایی هستند که چرخۀ روانی مورداک را بهطور کامل برای قهرمان زن رعایت کردهاند، زیرمجموعۀ دوم فقط با بخش نخست چرخۀ مورد بحث مطابقت کرده است و درنهایت، زیرمجموعۀ سوم، صرفاً با نیمۀ دوم چرخۀ روانی مورداک تطابق می‌یابند. تلویحات روان‌شناختی مربوط به این سه زیرمجموعه و نتیجۀ کلی پژوهش نیز در مقالۀ مورد بحث قرار گرفته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
استس، کلاریسا پینکولا.(1995). زنانی که با گرگها می دوند: افسانه ها و قصه هایی دربار کهن الگوی
زن وحشی، ترجمه سیمین موحد (1395)، تهران: پیکان.
الیاده، میرچا. (1392). آیین‌ها و نمادهای تشرف: اسرار تولد و تولد دوباره. ترجمه‌ی مانی صالحی علامه.تهران:انتشارات نیلوفر.
-------- (1387).مقدس و نامقدس. ترجمه نصرالله زنگویی. تهران: انتشارات سروش.
آورزمانی،فریدون. (1390). منظرآسمانی: نگاهی به رازهای ماه در ایران باستان. مجله علمی-ترویجی منظر. شماره 14. صفحات 6 تا 9.
باشلار،گاستون.(1364). روانکاوی آتش؛ ترجمه جلال ستاری، تهران: انتشارات توس.
درویشیان،علی اشرف.(1388). فرهنگ افسانه های مردم ایران؛ چاپ دوم، تهران:کتاب و فرهنگ.
دوبوکور،مونیک(1376) رمزهای زنده جان.ترجمه جلال ستاری،چ. دوم،تهران: مرکز.
ستاری، ر.؛ حقیقی، م. و محمودی، م.(1395) تجلی کهن الگوی مادر مثالی در حماسه های ملی ایران بر اساس نظریه روان شناختی یونگ. زن در فرهنگ و هنر، دوره هشتم، شماره 1.
شوالیه، ژان،(1387)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی ، چاپ دوم، تهران: جیحون.
غیبی،مژده و دیگران(1394).«تجلی سه نمود حیوانی آناهیتا در افسانه های عامیانه ایرانی».دو قصلنامه علوم ادبی،دوره 5، شماره 8، 117-142.
کریمی، یوسف.(1374) روان شناسی شخصیت. تهران: نشر ویرایش.
کزازی، میرجلال الدین(1384).آب و آینه.تبریز: آیدین.
کمپبل، جوزف.(1392). قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسروپناه. چ.5. مشهد: گل آفتاب.
محجوب، محمدجعفر(1382) ادبیات عامیانه ی ایران،تهران:نشر چشمه.
محمودی بختیاری، بهروز؛کردمافی، فرشید و فرشی جلالی، نرگس(1393) سفر قهرمان مونث در سه فیلمنامه از بهرام بیضایی: مطالعه تطبیقی سه فیلمنامه سگ‌کشی، اشغال و حقایق درباره لیلا دختر ادریس در چارچوب نظریه مورین مرداک. زن در فرهنگ و هنر، تابستان 1393، 149 – 166.
معصومی، غلامرضا(1388).مقدمه ای بر اساطیر و آیین های باستانی جهان.تهران:سوره مهر.
مورداک، مورین(1395) ژرفای زن بودن، ترجمه سیمین موحد، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
میلر،کارن(1395)تحلیل افسانه سنگ صبور: فرانمود عملی و دنیای آرمانی.تهران:پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
نبی زاده،پژمان؛ شیدایی، کتایون(1385) «ابتهال و زاری در مثنوی معنوی». ادبیات عرفانی و اسطوره-شناختی. شماره 5: 33- 67.
یاکوبی، یولانده(1377) «وجود نماد در درون تجریه و تحلیل فردی» در انسان و سمبولهایش. کارل گوستاو یونگ. ترجمه محمود سلطانیه، تهران، انتشارات جامی.
یونگ، کارل گوستاو (1368) چهار صورت مثالی؛ مادر، ولادت مجدد، روح، مکار. ترجمه پروین فرامرزی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
----------- (1383) روانشناسی و شرق. ترجمه لطیف صدقیانی، تهران، انتشارات جامی. چاپ اول.
----------- (1390) زندگی نامه ی من: خاطرات، خواب ها و تفکرات. ترجمه بهروز ذکاء، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه. چاپ اول
Ferber,Michael(2007).A Dictionary of Literary Symbols.New York:Cambridge university Press.
Franz, M. L. (1996). Archetypal Pattern in Fairy Tales: Studies in Jungian Psychology by Jungian Analysts. Inner City Books, London.
زن وحشی، ترجمه سیمین موحد (1395)، تهران: پیکان.
الیاده، میرچا. (1392). آیین‌ها و نمادهای تشرف: اسرار تولد و تولد دوباره. ترجمه‌ی مانی صالحی علامه.تهران:انتشارات نیلوفر.
-------- (1387).مقدس و نامقدس. ترجمه نصرالله زنگویی. تهران: انتشارات سروش.
آورزمانی،فریدون. (1390). منظرآسمانی: نگاهی به رازهای ماه در ایران باستان. مجله علمی-ترویجی منظر. شماره 14. صفحات 6 تا 9.
باشلار،گاستون.(1364). روانکاوی آتش؛ ترجمه جلال ستاری، تهران: انتشارات توس.
درویشیان،علی اشرف.(1388). فرهنگ افسانه های مردم ایران؛ چاپ دوم، تهران:کتاب و فرهنگ.
دوبوکور،مونیک(1376) رمزهای زنده جان.ترجمه جلال ستاری،چ. دوم،تهران: مرکز.
ستاری، ر.؛ حقیقی، م. و محمودی، م.(1395) تجلی کهن الگوی مادر مثالی در حماسه های ملی ایران بر اساس نظریه روان شناختی یونگ. زن در فرهنگ و هنر، دوره هشتم، شماره 1.
شوالیه، ژان،(1387)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی ، چاپ دوم، تهران: جیحون.
غیبی،مژده و دیگران(1394).«تجلی سه نمود حیوانی آناهیتا در افسانه های عامیانه ایرانی».دو قصلنامه علوم ادبی،دوره 5، شماره 8، 117-142.
کریمی، یوسف.(1374) روان شناسی شخصیت. تهران: نشر ویرایش.
کزازی، میرجلال الدین(1384).آب و آینه.تبریز: آیدین.
کمپبل، جوزف.(1392). قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسروپناه. چ.5. مشهد: گل آفتاب.
محجوب، محمدجعفر(1382) ادبیات عامیانه ی ایران،تهران:نشر چشمه.
محمودی بختیاری، بهروز؛کردمافی، فرشید و فرشی جلالی، نرگس(1393) سفر قهرمان مونث در سه فیلمنامه از بهرام بیضایی: مطالعه تطبیقی سه فیلمنامه سگ‌کشی، اشغال و حقایق درباره لیلا دختر ادریس در چارچوب نظریه مورین مرداک. زن در فرهنگ و هنر، تابستان 1393، 149 – 166.
معصومی، غلامرضا(1388).مقدمه ای بر اساطیر و آیین های باستانی جهان.تهران:سوره مهر.
مورداک، مورین(1395) ژرفای زن بودن، ترجمه سیمین موحد، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
میلر،کارن(1395)تحلیل افسانه سنگ صبور: فرانمود عملی و دنیای آرمانی.تهران:پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
نبی زاده،پژمان؛ شیدایی، کتایون(1385) «ابتهال و زاری در مثنوی معنوی». ادبیات عرفانی و اسطوره-شناختی. شماره 5: 33- 67.
یاکوبی، یولانده(1377) «وجود نماد در درون تجریه و تحلیل فردی» در انسان و سمبولهایش. کارل گوستاو یونگ. ترجمه محمود سلطانیه، تهران، انتشارات جامی.
یونگ، کارل گوستاو (1368) چهار صورت مثالی؛ مادر، ولادت مجدد، روح، مکار. ترجمه پروین فرامرزی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
----------- (1383) روانشناسی و شرق. ترجمه لطیف صدقیانی، تهران، انتشارات جامی. چاپ اول.
----------- (1390) زندگی نامه ی من: خاطرات، خواب ها و تفکرات. ترجمه بهروز ذکاء، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه. چاپ اول
Ferber,Michael(2007).A Dictionary of Literary Symbols.New York:Cambridge university Press.
Franz, M. L. (1996). Archetypal Pattern in Fairy Tales: Studies in Jungian Psychology by Jungian Analysts. Inner City Books, London.
