واکاوی ساختار اسطورهای سفر «قهرمان درون» قصۀ بهرام و گلاندام با تکیه بر نظریۀ جوزف کمپبل، پیرسون و کی‌مار
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران
2
استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران.
چکیده
شباهت ساختار اسطوره و قصه به پیدایی نظریه‌های منجر شده است که بر مبنای آنها میتوان عناصر تکرارشونده میان اساطیر و قصه‌ها را کشف و تحلیل کرد. این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس چارچوب نظری تحلیل روانشناختی ـ کهن‌الگویی کارول. اس. پیرسون و هیو.کی‌مار در نظریه «بیداری قهرمان درون» و در بستر نظریه «سفر قهرمان» جوزف کمپبل تلاش کرده است روند سفر «قهرمان درون» در قصۀ «بهرام و گلاندام» را واکاود. پژوهشگران تلاش می‌کنند تا ضمن بررسی روند سفر قهرمان درون، چگونگی تجلی کهنالگوها را در مراحل سفر تحلیل کنند تا نشان دهند قهرمان قصههای عامه نیز همچون شخصیت‌های هشیوار با تجلی این کهنالگوها می‌توانند در فرایند تفرّد گام نهند و سفر قهرمانی را پیش گیرند. از تحلیل ساختار اسطورهای این قصه چنین برمیآید که قصه با بهره از سه مرحلۀ «عزیمت»، «تشرف» و «بازگشت»، زمینه را برای ظهور کهنالگوها فراهم میسازد. قهرمان نیز سفر خود را با ترک خانه و کهن‌الگوی «جستوجوگر»آغاز میکند و در روند سفر بنا بر موقعیتهای داستانی، کهن‌الگوی درون قهرمان با دگردیسی مواجه می‌شود و سایر کهنالگوها پدیدار میشوند. تغییر کهن‌الگوی درون قهرمان سبب نمودهایی در کنشهای بیرونی شخصیت می‌شود. بارزترین کهن‌الگوهای بهرام، «عاشق»، «جستوجوگر» و «جنگجو» است که درنهایت، با تشکیل خانواده که بهنوعی «بازگشت» به محیط خانه است کهن‌الگوی «حاکم» بیدار می‌شود. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد قصۀ «بهرام و گلاندام» ساختاری اسطورهای دارد و بهدلیل رویکرد روانشناختی خود بر پایۀ نظریات کهن‌الگویی قابل تحلیل و انطباق است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
منابع:
1. امامی، نصرالله (1385). مبانی و روش‌های نقد ادبی، تهران: جامی
2. انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1371). گذری و نظری در فرهنگ مردم، تهران: اسپرک.
3. آدسون، پاتریشیا (1384). بیداری قهرمان درون، ترجمه سیمین موحد، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ زندگی.
4. بلای، رابرت(1393)، مَردِ مرد، ترجمه فریدون معتمدی، تهران: مروارید.
5. پیرسون، کارول اس. و هیو کی مار(1390)، زندگی برازنده من، ترجمه کاوه نیری، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
6. خوانساری، نصرالله، (1308). بهرام و گلندام، تهران: علمی(افست از چاپ سنگی)
7. ذوالفقاری، حسن (1386). «بن‌مایه‌های داستانی بهرام و گلندام صافی سبزواری، فصلنامه علمی پژوهشی کاوش‌نامه، سال هشتم، شماره پانزدهم، صص 89-111.
8. ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه ایران، تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
9. ذوالفقاری، حسن و پرویز ارسطو، (1387). بهرام و گلندام، تهران: انتشارات چشمه.
10. سرلو، خوان ادواردو (1389). فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.
11. سرمدی، مجید و همکاران (1392). «بررسی سفر قهرمانی شخصیت در بوف کور با تکیه بر کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، سال دوم، شماره اول، صص60-67.
12. سرمدی، مجید و همکاران(1393). «بررسی سفر قهرمانی شخصیت در رمان شازده احتجاب با تکیه بر کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره دوم، صص81-53
13. شوالیه، ژان و آلن گربران (1379). فرهنگ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم و ....، ترجمه‌ی سودابه فضایلی. تهران: انتشارات جیحون.
14. قاسم‌زاده، سید علی(1395). «کیفیت بیداری قهرمان درون در داستان ماهی سیاه کوچولو»، نشریه ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،سال ششم، شماره سوم، صص 75-55.
15. قاسم‌زاده، سیدعلی (1393). «تحلیل کیفیت بیداری قهرمان درون در شخصیت سیاوش و کی‌خسرو با تکیه بر نظریه پیرسون- کی.مار»، پژوهشنامه ادب حماسی، سال دهم، شماره هفدهم، صص 107- 134.
16. قاسم‌زاده، سیدعلی و فاطمه سرباز(1392). «تحلیل روانشناختی–مدرنیستی رمان بی و تن بر مبنای نظریه‌ی بیداری قهرمان درون»، پژوهش‌های ادبی، سال دهم، شماره چهل و دوم، صص 142-113.
17. کاشفی خوانساری، سیدعلی(1380). بچه‌‌خوانی‌های قرن سیزدهم، پژوهشنامه ادبیات کودکان و نوجوانان، شماره بیست و پنجم، صص 81-85.
18. کمپل، جوزف(1377). قدرت اسطوره، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
19. کمپل، جوزف(1389) قهرمان هزار چهره، ترجمه شادی خسروپناه، چاپ چهارم، مشهد: انتشارات گل آفتاب
20. گلچین معانی، احمد، (1360). فهرست نسخه‌های خطی آستان قدس، مشهد.
21. محجوب، محمدجعفر،(1383)، ادبیات عامیانه ایران، (مجموعه مقالات دربارة افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران)، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: انتشارات چشمه.
22. مشهدی، محمدامیر و فاطمه ثواب (1393). «تحلیل ساختاری روایتی بهرام و گلاندام بر پایه نظریه گریماس»، متن‌پژوهی ادبی، سالهجدهم، شماره شصت و یکم، صص83-104.
23. مکاریک، ایرنا ریما (1383). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه محمد نبوی و مهران مهاجر. تهران: نشر آگه.
24. نوردبای، هال. اس. کالوین و رنون جی(1375). مبانی روان‌شناسی تحلیلییونگ. ترجمه محمد حسین مقبل. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
25. وگلر، کریستوفر (1385). ساختار اسطورهای در داستان و فیلمنامه. ترجمه عباس اکبری. تهران: نیلوفر.
26. هدایت، صادق (1344). مجموعة نوشته‌های پراکنده، حسن قائمیان، تهران: امیرکبیر.
1. امامی، نصرالله (1385). مبانی و روش‌های نقد ادبی، تهران: جامی
2. انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1371). گذری و نظری در فرهنگ مردم، تهران: اسپرک.
3. آدسون، پاتریشیا (1384). بیداری قهرمان درون، ترجمه سیمین موحد، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ زندگی.
4. بلای، رابرت(1393)، مَردِ مرد، ترجمه فریدون معتمدی، تهران: مروارید.
5. پیرسون، کارول اس. و هیو کی مار(1390)، زندگی برازنده من، ترجمه کاوه نیری، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
6. خوانساری، نصرالله، (1308). بهرام و گلندام، تهران: علمی(افست از چاپ سنگی)
7. ذوالفقاری، حسن (1386). «بن‌مایه‌های داستانی بهرام و گلندام صافی سبزواری، فصلنامه علمی پژوهشی کاوش‌نامه، سال هشتم، شماره پانزدهم، صص 89-111.
8. ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه ایران، تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
9. ذوالفقاری، حسن و پرویز ارسطو، (1387). بهرام و گلندام، تهران: انتشارات چشمه.
10. سرلو، خوان ادواردو (1389). فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.
11. سرمدی، مجید و همکاران (1392). «بررسی سفر قهرمانی شخصیت در بوف کور با تکیه بر کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، سال دوم، شماره اول، صص60-67.
12. سرمدی، مجید و همکاران(1393). «بررسی سفر قهرمانی شخصیت در رمان شازده احتجاب با تکیه بر کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره دوم، صص81-53
13. شوالیه، ژان و آلن گربران (1379). فرهنگ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم و ....، ترجمه‌ی سودابه فضایلی. تهران: انتشارات جیحون.
14. قاسم‌زاده، سید علی(1395). «کیفیت بیداری قهرمان درون در داستان ماهی سیاه کوچولو»، نشریه ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،سال ششم، شماره سوم، صص 75-55.
15. قاسم‌زاده، سیدعلی (1393). «تحلیل کیفیت بیداری قهرمان درون در شخصیت سیاوش و کی‌خسرو با تکیه بر نظریه پیرسون- کی.مار»، پژوهشنامه ادب حماسی، سال دهم، شماره هفدهم، صص 107- 134.
16. قاسم‌زاده، سیدعلی و فاطمه سرباز(1392). «تحلیل روانشناختی–مدرنیستی رمان بی و تن بر مبنای نظریه‌ی بیداری قهرمان درون»، پژوهش‌های ادبی، سال دهم، شماره چهل و دوم، صص 142-113.
17. کاشفی خوانساری، سیدعلی(1380). بچه‌‌خوانی‌های قرن سیزدهم، پژوهشنامه ادبیات کودکان و نوجوانان، شماره بیست و پنجم، صص 81-85.
18. کمپل، جوزف(1377). قدرت اسطوره، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
19. کمپل، جوزف(1389) قهرمان هزار چهره، ترجمه شادی خسروپناه، چاپ چهارم، مشهد: انتشارات گل آفتاب
20. گلچین معانی، احمد، (1360). فهرست نسخه‌های خطی آستان قدس، مشهد.
21. محجوب، محمدجعفر،(1383)، ادبیات عامیانه ایران، (مجموعه مقالات دربارة افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران)، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: انتشارات چشمه.
22. مشهدی، محمدامیر و فاطمه ثواب (1393). «تحلیل ساختاری روایتی بهرام و گلاندام بر پایه نظریه گریماس»، متن‌پژوهی ادبی، سالهجدهم، شماره شصت و یکم، صص83-104.
23. مکاریک، ایرنا ریما (1383). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه محمد نبوی و مهران مهاجر. تهران: نشر آگه.
24. نوردبای، هال. اس. کالوین و رنون جی(1375). مبانی روان‌شناسی تحلیلییونگ. ترجمه محمد حسین مقبل. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
25. وگلر، کریستوفر (1385). ساختار اسطورهای در داستان و فیلمنامه. ترجمه عباس اکبری. تهران: نیلوفر.
26. هدایت، صادق (1344). مجموعة نوشته‌های پراکنده، حسن قائمیان، تهران: امیرکبیر.
