تحلیل محتوای قصص عصر صفوی با رویکرد اهداف سیاسی و اجتماعی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
تفریح و سرگرمی یکی از شناخته‌شده‌ترین اهداف قصه است. در این مقاله، نشان داده خواهد شد که قصه علاوه بر سرگرمی، نقش مهمی در اهداف و وضعیت سیاسی و اجتماعی در عصر صفوی داشته است. بدین منظور، قصه‌های منثور عصر صفوی بر اساس رویکرد اغراض و اهداف تحلیل شده است. اولین هدف مهم در قصص این دوره، «تبلیغ مبانی مذهبی» است. نقالان در این دوره، با تبلیغ مذهب رسمی کشور، سعی در ترویج، تحکیم و تثبیت مبانی مذهبی در میان عامه داشته‌اند. مقصود دیگر قصص این دوره، مباحث «سیاسی و اجتماعی» در دو حوزۀ «نقال، در نقش تثبیت‌کننده/ شکل‌دهنده به هویت ایرانی» و «نقال، در نقش موعظه‌گر سیاسی ـ اجتماعی» بررسی خواهد شد. غرض دیگر قصص این دوره، مباحث «روان‌درمانی» است. متونی سرشار از خیال‌پردازی که از طریق هم‌ذات‌پنداری یا فراموشی حاصل از غرقه‌گی، سبب سلامت افراد را فراهم می‌آورده است. هدف دیگر قصص منثور عصر صفوی، «تفریحی و سرگرم‌کنندگی» است. بر اساس آمار مستخرج از قصه‌ها، نشان داده خواهد شد که کدام­یک از اهداف قصه در این دوره، نسبت­به اهداف دیگر دارای اهمیت بیشتری بوده است و چرا.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


اویس، میثم. (1392). «مقدّمه، تصحیح و تحشیۀ نوادرالحکایات و غرایب‌الروایات اثر عبدالنبی قخرالزمانی بخش دوم». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان.
بهارلوئی، اصغر. (1392). «مقدّمه، تصحیح و تحشیۀ نوادرالحکایات و غرایب‌الروایات اثر عبدالنبی قخرالزمانی بخش اول». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان.
پتیس، دولاکروا. هزار و یک روز(ترجمه محمدحسن میرزا کمال‌الدوله و محمدکریم‌خان سرتیپ. به مقدمه و تصحیح رضا طاهری). تهران: نخستین، 1397.
تاجبخش، احمد. تاریخ صفویه. شیراز: نوید، 1372.
جعفری حسینی، میرمحمدتقی. بوستان خیال. تهران: فرهنگستان هنر، 1392.
جعفریان، رسول. سیاست و فرهنگ روزگار صفوی. تهران: علم، 1388.
—. قصهخوانان در تاریخ اسلام و ایران. تهران: نگارش، 1378.
جنگنامۀ امام علی یا داستان جنگهای حضرت محمد و حضرت علی (نسخهخطی).
چهاردرویش(به تحصیح حسن ذوالفقاری و عباس سعیدی). تهران: ققنوس، 1395.
حسینکرد شبستری(به کوشش ایرج افشار، مهران افشاری). تهران: چشمه، 1387.
حکیم، منوچهرخان. اسکندر و عیاران: تلخیص از کلیات هفت جلدی اسکندرنامه نقالی منوچهرخان حکیم(گزینش و ویرایش علیرضا ذکاوتی قراگزلو). تهران: نی، 1383.
حموی، محمدبن اسحاق. أنیسالمونین(به تصحیح میرهاشم محدث). تهران: بنیاد بعثت، 1363.
حنیف، محمد. هویت ملی در قصههای عامه دوره صفوی. تهران: علمی و فرهنگی، 1394.
ذوالفقاری، حسن. زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت، 1394.
ذوالفقاری، حسن و محبوبه حیدری. 1396. سلیم جواهری (گردآوری). تهران: کتاب گویا. 5 فایل صوتی.
شفیعیکدکنی، محمدرضا. “اصول هنر قصهگویی در ادب فارسی.” بخارا، 1391: 11-20.
—. “نگاهی به طرازالاخبار.” نامه بهارستان، بهار و تابستان 1381: 109-122.
شیرویه نامدار. تهران: ققنوس، 1384.
صفا، ذبیحالله. “ماجرای تحریم ابومسلمنامه.” ایراننامه، زمستان 1365: 233-249.
صفوی، حسن. اسکندر و ادبیات ایران. تهران: امیرکبیر، 1364.
طرسوسی، ابوطاهربن حسن. ابومسلم‌نامه (به اهتمام حسین اسماعیلی). تهران: معین، قطره، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران، 1380.
عالم‌آرای شاه‌طهماسب (به کوشش ایرج افشار). تهران: دنیای کتاب، 1370.
مارزلف، اولریش. طبقهبندی قصههای ایرانی (ترجمۀ کیکاووس جهانداری). تهران: سروش، 1371.
—. “ کتاب هزار و یک روز (ترجمۀ پگاه خدیش). تهران: چشمه، 1397.
محجوب، محمدجعفر. ادبیات عامیانه ایران(به کوشش حسن ذوالفقاری). تهران: چشمه، 1386.
میرصادقی، جمال. ادبیات داستانی. تهران: سخن، 1394.
ندا، ذوالفقاری، حسنٰ؛ بهادر، باقری، حیدرپور،. “جنبههای مردمشناختی داستان اسکندرنامه نقالی.” ادبپژوهی، بهار 1392: 35-65.
واعظ هروی، عطاءالله بن حسام. کلیات هفت جلدی کتاب مختارنامه. تهران: حسینی، بیتا.
ولی‌زاده، فیروز. بزرگ بیگدلی، سعید. «تطبیق و تحلیل بن‌مایه‌های فکری داستان‌های عاشقانۀ فارسی ایران و هند در دورۀ صفویه». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، شمارۀ 3، پاییز 1396.
Hanaway، William L، (1991)، “Amir Arsalan and the question of genre” ، Iranian
Studies، V. 24، 1991، 55 – 60.