تحلیل خویشکاریهای زنان در داستان‌های عامۀ کهگیلویه و بویراحمد
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
افسانهها در نگاهداشت میراث فرهنگی کهن ازجمله آیینها، آداب و رسوم و سنن همواره جایگاهی ویژه داشتهاند. مردم کهگیلویه و بویراحمد با انتقال سینه به سینۀ آنها به نسلهای آینده، یکی از اقوامی برشمرده میشوند که توانستهاند در پناه حفظ میراث نیاکان خود، فرهنگی دست‌نخورده به جامعۀ کنونی عرضه کنند. در این پژوهش با استفاده از 130 داستان شفاهی این منطقه ـ که به روش میدانی ثبت و ضبط شده است ـ به بررسی چگونگی نقش زنان بر اساس الگوی ریختشناسی پراپ پرداخته می‌شود. زنان در ساختار این داستان‌ها به‌منزلۀ قوۀ محرکۀ رخدادها در نقطه‌های فراز و فرود قصه‌ها حضوری فعال و پربسامد دارند. نقشهای همسر، دختر، مادر، پیرزن، نامادری و کنیز بهترتیب میزان کنش‌هایشان در قالب شخصیت‌های شریر (24 بار)، یاریگر (20 بار)، قهرمان (17 بار)، شاهزادهخانم (12بار)، بخشنده (8 بار)، قهرمان دروغین (4 بار) و گسیلدارنده (2 بار) علاوه بر نشان دادن حضور پررنگ زنان در ساختار داستان، عامل اثرگذاریهای عمیق در درک بایدها و نبایدها محسوب میشوند. پیامد کنش‌های زنان به‌منزلۀ عاملان اصلی، علاوه بر نهادینه کردن ارزش‌های عمیق و مثبت فرهنگی و اجتماعی با توجه به رسوایی، تحقیر و مجازات شخصیت‌های شریر و قهرمانان دروغین در پایان، میتواند عامل بازدارنده در برابر اعمال غیراخلاقی و ناشایست جامعه باشد. زنان در نقش شریر و قهرمان دروغین در پایان داستان به‌شدت مجازات شده و حتی در بسیاری موارد جان خود را ازدست داده‌اند. این جریان از جنبه‌های مختلف فرهنگی میتواند زمینۀ عبرت‌گیری و اثرگذاری مثبت در سطح جامعه محسوب شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
الیاده،میرچا(1365). «ادبیات نانوشتاری: اسطوره، فولکلور، ادبیات عامه»، ترجمه مدیا کاشیگر-چیستا، شماره29، صص 686-698
بتلهایم، برونو(1383)، افسون افسانهها. ترجمه اختر شریعت‌زاده، تهران: هرمس.
برفر، محمد(1388)، آیینهٔ جادویی خیال(پژوهشی در قصه‌های پریان). تهران: امیرکبیر.
بیات،حسین(1389)، «محوریت قهرمانان زن در قصه‌های عامیانه». فصلنامه نقد ادبی، سال سوم،شماره 11و12 (پاییز و زمستان): 87-115.
پراپ، ولادیمیر(1392)، ریختشناسی قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس
چتروز تاجانی، پروانه(1394) افسانه‌های کهن ایرانی، تهران: آتریسا
حاتم‌پور، شبنم و محمودی کوهی وهرانگیز(1396)،ریختشناسی قصه‌های عامیانۀ بختیاری ،دوفصل-نامۀ علمی- تخصصی مطالعات ایلات و عشایر دانشگاه آزاداسلامی واحد شوشتر، سال هفتم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان.
خدیش، پگاه(1391)، ریختشناسی افسانه‌های جادویی، تهران: علمی و فرهنگی.
دریا بندری، نجف(1380)، افسانهٔ اسطوره(شرح چند نظریه در افسانه شناسی و نقد یک اصطلاح). تهران: کارنامه.
دلاشو، م. لوفر، (1366)، زبان رمزی قصه های پریوار، ترجمه جلال ستاری، تهران:انتشارات توس.
ساتن، ل.پ. الول(1374)، قصه‌های مشدی گلین خانم؛ 110 قصهٔ عامیانهٔ ایرانی. ویرایش اولریش مارتسلوف،آذر امیر حسینی، ترجمه احمد وکیلیان، تهران: نشر مرکز.
ستاری، جلال(1390)، سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.
سیپک، ییری1384، ادبیات فولکلور ایران. تهران: سروش.
شاسنی، شهرزاد(1396)، تصویرسازی زنان در قصه‌های عامیانۀ فارس، مجلۀ علمی پژوهشی ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال هشتم، پاییز و زمستان.
شاکری، هومان(1395)ریختشناسی قصه‌های عامیانۀ اصفهان،دومین همایش بین‌المللی شرق‌شناسی، مطالعات ایرانی و بیدل پژوهی.
شین تاکه هارا(1381)، افسانه های ایرانی بروایت امروز و دیروز،ترجمه احمد وکیلیان، تهران:نشر ثالث.
قراگزلو ذکاوتی، علی‌رضا(1387) قصه‌های عامیانۀ ایرانی، تهران: سخن.
کرمی، محمدحسین و حسام‌پور، سعید(1384)، «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانه سمک عیار و داراب‌نامه»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورهٔ بیست و دوم، شماره اول، بهار 1384.
مارزلف، اولریش(1391)، طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمهٔ کیکاووس جهانداری، تهران: سروش.
محجوب،محمدجعفر(1382)، ادبیات عامیانه ایران"مجموعه مقالات درباره افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران" ،تهران: نشرچشمه.
مشهدی، محمد امیر و گلشنی، مقداد، ریختشناسی حکایت‌های عاشقانه: مکر زن در هزار و یک شب بر پایه‌ی نظریۀ روایی پراپ، مقالۀ علمی پژوهی، سال ششم، شمارۀ سوم،پاییز1394.
ولی‌مراد، فرشته(1381)، «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانهٔ غرب». مجله ادبیات داستانی،60، 54-43
بتلهایم، برونو(1383)، افسون افسانهها. ترجمه اختر شریعت‌زاده، تهران: هرمس.
برفر، محمد(1388)، آیینهٔ جادویی خیال(پژوهشی در قصه‌های پریان). تهران: امیرکبیر.
بیات،حسین(1389)، «محوریت قهرمانان زن در قصه‌های عامیانه». فصلنامه نقد ادبی، سال سوم،شماره 11و12 (پاییز و زمستان): 87-115.
پراپ، ولادیمیر(1392)، ریختشناسی قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس
چتروز تاجانی، پروانه(1394) افسانه‌های کهن ایرانی، تهران: آتریسا
حاتم‌پور، شبنم و محمودی کوهی وهرانگیز(1396)،ریختشناسی قصه‌های عامیانۀ بختیاری ،دوفصل-نامۀ علمی- تخصصی مطالعات ایلات و عشایر دانشگاه آزاداسلامی واحد شوشتر، سال هفتم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان.
خدیش، پگاه(1391)، ریختشناسی افسانه‌های جادویی، تهران: علمی و فرهنگی.
دریا بندری، نجف(1380)، افسانهٔ اسطوره(شرح چند نظریه در افسانه شناسی و نقد یک اصطلاح). تهران: کارنامه.
دلاشو، م. لوفر، (1366)، زبان رمزی قصه های پریوار، ترجمه جلال ستاری، تهران:انتشارات توس.
ساتن، ل.پ. الول(1374)، قصه‌های مشدی گلین خانم؛ 110 قصهٔ عامیانهٔ ایرانی. ویرایش اولریش مارتسلوف،آذر امیر حسینی، ترجمه احمد وکیلیان، تهران: نشر مرکز.
ستاری، جلال(1390)، سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.
سیپک، ییری1384، ادبیات فولکلور ایران. تهران: سروش.
شاسنی، شهرزاد(1396)، تصویرسازی زنان در قصه‌های عامیانۀ فارس، مجلۀ علمی پژوهشی ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال هشتم، پاییز و زمستان.
شاکری، هومان(1395)ریختشناسی قصه‌های عامیانۀ اصفهان،دومین همایش بین‌المللی شرق‌شناسی، مطالعات ایرانی و بیدل پژوهی.
شین تاکه هارا(1381)، افسانه های ایرانی بروایت امروز و دیروز،ترجمه احمد وکیلیان، تهران:نشر ثالث.
قراگزلو ذکاوتی، علی‌رضا(1387) قصه‌های عامیانۀ ایرانی، تهران: سخن.
کرمی، محمدحسین و حسام‌پور، سعید(1384)، «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانه سمک عیار و داراب‌نامه»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورهٔ بیست و دوم، شماره اول، بهار 1384.
مارزلف، اولریش(1391)، طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمهٔ کیکاووس جهانداری، تهران: سروش.
محجوب،محمدجعفر(1382)، ادبیات عامیانه ایران"مجموعه مقالات درباره افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران" ،تهران: نشرچشمه.
مشهدی، محمد امیر و گلشنی، مقداد، ریختشناسی حکایت‌های عاشقانه: مکر زن در هزار و یک شب بر پایه‌ی نظریۀ روایی پراپ، مقالۀ علمی پژوهی، سال ششم، شمارۀ سوم،پاییز1394.
ولی‌مراد، فرشته(1381)، «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانهٔ غرب». مجله ادبیات داستانی،60، 54-43
