بن‌مایه‌های پیکرگردانی در فرهنگ و داستان‌های مردم بختیاری و کهگیلویه‌ و بویراحمد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ‌ایران
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
چکیده
پیکرگردانی یکی از موضوعات محوری در اساطیر و داستان­های اسطوره­ای است که در آن موجودی تغییر شکل می­دهد و شکل ظاهری، ساختمان طبیعی و شناخته‏شدۀ خود را در جهت نقص یا کمال، به مدتی محدود یا نامحدود از دست می‌دهد و به‌صورتی تازه درمی‌آید. این تنوع گاهی بخشی از وجود آن موجود را شامل می­شود و یا به‌صورت‌های ترکیبی گوناگون حیوانی، گیاهی و... درمی‌آید و خلاف طبیعت خود زندگی می‌کند. در این پژوهش و با توجه به اهمیت موضوع و جایگاه فرهنگ و ادبیات عامه در پژوهش­ها، به بررسی و تحلیل انواع پیکرگردانی در فرهنگ و ادب عامۀ مردم بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد می­پردازیم. همچنین، ضمن بررسی انواع پیکرگردانی انسان به حیوان، درخت، پرنده، اجرام آسمانی و بالعکس، برآنیم تا نمود­های ادبی و جنبه­های اساطیری آن‌ها را تحلیل و بررسی کنیم. این پژوهش به­شکل بنیادی بر پایۀ مطالعات کتابخانه­ای ـ میدانی و به­روش تحلیل محتوای کیفی انجام‌ شده است. پس از بررسی و تحلیل انواع پیکرگردانی در قوم بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد می­توان گفت مهم‌ترین انواع پیکرگردانی در فرهنگ و باور این مردم، پیکرگردانی انسان به حیواناتی چون خرس، گرگ، پلنگ و لاک‌پشت ـ به­دلیل انجام گناه ـ و نیز پیکرگردانی انسان به درخت بلوط و... است. همچنین، بسیاری از نمودهای پیکرگردانی در این اقوام، بازماندۀ پیکرگردانی در فرهنگ ایران باستان است که نمونه­های مشابهی در شاهنامۀ فردوسی نیز دارد.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


مراجع
الف ـ کتابخانه‌ای
1. اوستا (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ17. تهران: مروارید.
2. آسمندجونقانی، علی (1380). تاریخ ادبیات در قوم بختیاری. اصفهان: شهسواری.
3. آقاخانی بیژنی، محمود و همکاران (1397). «تحلیل الگوی خویشکاری پریان در داستان‌های غنائی شاهنامه». پژوهشنامه ادب غنائی. دوره 16. ش. 31. پاییز و زمستان. صص 9ـ28.
4. ایمان، محمدتقی (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
5. بختیاری، علیقلی‌خان (1362). تاریخ بختیاری. چ2. تهران: اساطیر.
6. بلخاری‌قهی، حسن (1388). اسرار مکنون یک گل. چ2. تهران: حسن‌افزا.
7. بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. پاره نخست. تهران: توس.
8. بویس، مری (1393). تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. چ1. ج1ـ3. تهران: گستره.
9. بیرل، آن (1384). اسطوره‌های چینی. ترجمه عباس مخبر. چ1. تهران: مرکز.
10. حسینی، ساعد (1381). شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد. چ1. یاسوج: فاطمیه.
11. رستگارفسایی، منصور (1388). پیکر گردانی در اساطیر. چ2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
12. رضایی، مهدی (1383). «اساطیر پیدایش انسان». کتاب ماه هنر. آذر و دی. صص 58ـ72.
13. رضی، هاشم (1381). دانشنامه ایران باستان. ج 1ـ4. چ1. تهران: سخن.
14. سرکاراتی، بهمن (1393). سایه‌های شکارشده. چ3. تهران: طهوری.
15. شوالیه، ژان و آلن گربران (1388). فرهنگ نماد‌ها. ج 1ـ5. ترجمه سودابه فضایلی. چ3. تهران: جیحون.
16. فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه. جلد 1ـ2. پیراش جلال خالقی‌مطلق. چ1. تهران: سخن.
17. فریزر، جیمز جرج (1388). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ6. تهران: آگاه.
18. قنبری‌عدیوی، عباس (1381). امثال‌و‌حکم بختیاری. شهرکرد: ایل.
19. کریستین‌سن، آرتور (1394). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ5. تهران: چشمه.
20. کوپر، جی.سی (1392). فرهنگ نماد‌های آیینی. ترجمه رقیه بهزادی. چ 1. تهران: علمی.
21. گرین، میراندا جین (1376). اسطوره‌های سلتی. عباس مخبر. چ1. تهران: مرکز.
22. مشیری، سید رحیم (1372). جغرافیای کوچ‌نشینی. تهران: سمت.
23. هال، جیمز (1390). فرهنگ نگاره‌ای نماد‌ها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. چ5. تهران: فرهنگ معاصر.
24. هینلز، جان‌راسل (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمه محمدحسین باجلان فرخی. چ4. تهران: اساطیر.
ب) منابع میدانی (مصاحبه‌شوندگان)
1. حاجی‌پور، البرز. 56 ساله. خوزستان. مسجدسلیمان. روستای چهاربیشه. کد 4.
2. سروستانی، عباس. 74 ساله. خوزستان. باغ‌ملک. روستای آب گندو. کد 6.
3. پردل، حسین. 70 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان چَرام. روستای شیرازی. کد 12.
4. قاسمی‌سپاس، سوارعلی. 70 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. اردل. روستای گله‌شور. کد19.
5. کاظمی، صفرعلی. 70 ساله. خوزستان. مسجدسلیمان. اندیکا. روستای چهرو. کد21.
6. کیانی، خان‌علی. 55 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. اردل. روستای شلیل. کد 18.
7. شکیبایی، عمران. 65 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. روستای بیاره. کد 17
8. موسوی‌نظری، سید رمضان. 76 ساله. خوزستان. ایذه. روستای چم‌ریحان. کد 14.
9. مؤمنی، فرج‌الله. 65 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. اردل. روستای لندی. کد 9.
10. نیک اقبالی. غلام. 85 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد، شهرستان سی‌سخت. روستای سرماهور. کد 11.
11. قربانی، صفدر. 73 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. فلارد. میانکوه فلارد. روستای گنداب. کد 3.
12. آراسته، غلامحسین. 55 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. روستای بادمگان. کد 22.
13. موسوی، سیامک. 65 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. لردگان. روستای بیدله. کد 7.
14. قاسمی‌سپاس، گودرز. 72 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. اردل. سرخون. روستای سرمور. کد15.
15. عسکرپور، علی. 60 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. روستای کوخدان. کد 1.
16. ظفری، زامیاد. 73 ساله. خوزستان، ایذه. روستای دره اشگفت. کد 8.
17. شیرانی، راه‌خدا. 65 ساله. خوزستان. باغ‌ملک. روستای رودزیر. کد 5.
18. غفاری، یعقوب. 81 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان کهگیلویه. روستای موردراز. کد 10.
19. پای‌مرد، فایز. 66 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان بویراحمد. روستای فیل‌گاه. کد 16.
20. سپاس، زریر. 75 ساله، خوزستان، مسجدسلیمان. روستای چشمه زالوک. کد 13.
21. کریمی، رضا. 63 ساله. چهارمحال‌و‌بختیاری. کوهرنگ، بازفت. روستای دره هندو. کد 20.
22. بمانی، برزو. 70 ساله. خوزستان، ایذه. روستای تاشار. کد 2.
23. بابااحمد، برزو (73). چهارمحال‌و‌بختیاری. فلارد. روستای بابااحمدی. کد 23.