معرفی نسخ نویافتۀ قهرماننامه (داستان قهرمان قاتل) و معرفی شخصیت قهرمان
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دانشگاه تهران
2
استاد دانشگاه تهران
چکیده
قهرماننامه (یا قهرمان قاتل یا قصۀ قهرمانان) اثری از ابوطاهر طرسوسی مؤلف پرکار قرن ششم است. این داستان که در زمرۀ ادبیات عامه محسوب میشود، دورانِ اساطیریِ پادشاهی هوشنگشاه و دلاوریهای پهلوانان و عیاران او را بازتاب میدهد. ازجمله شخصیتهای اصلی این داستان به قهرمان، هوشنگشاه، گردنکشان، سروخرامان و بهرام جبلی میتوان اشاره کرد. از قهرماننامه چندین نسخه به زبان فارسی، ترکی، ازبکی و کردی موجود است؛ ولی تاکنون بهجز چند چاپ سنگی کمحجم و نامرغوب، تصحیح انتقادیای از این اثر انجام نگرفته است. در این مقاله سعی بر آن است علاوه بر معرفی نسخ موجود از قهرماننامه، به بعضی از
ویژگیهای سبکی نسخۀ کتابخانۀ ملی (نسخۀ اساس) و معرفی شخصیت اصلیِ داستان، یعنی قهرمان نیز اشاره شود.
ویژگیهای سبکی نسخۀ کتابخانۀ ملی (نسخۀ اساس) و معرفی شخصیت اصلیِ داستان، یعنی قهرمان نیز اشاره شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آموزگار، ژاله (1373). «گرشاسب در پیشگاه اورمزد (نمونه‌ای از داوری در فرهنگ ایران باستان)». کلک. شهریور. شمارۀ 54. صص 9-16.
آیدنلو، سجّاد (1384). «اسپ دریایی در داستانهای پهلوانی». مطالعات ایرانی. سال چهارم. شمارۀ هفتم. بهار. صص 16- 38.
-، - (1387). «پهلوان بانو». مطالعات ایرانی. بهار. شمارۀ 13. صص 11-24.
-، - (1388). متون منظوم پهلوانی (برگزیدۀ منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه). تهران: سمت.
اته، هرمان (2536). تاریخ ادبیّات فارسی. ترجمه با حواشی دکتر رضا زاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اذکایی، پرویز (1373). تاریخ‌نگاران ایران. تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.
اکبری مفاخر، آرش (1390). «کریمان کیست؟ بر پایۀ دستنویس هفت لشکر گورانی». جستارهای ادبی. پائیز. شمارۀ 174. صص 15-38.
بانوگشسب‌نامه (1382). مقدّمه، تصحیح و توضیح دکتر روح‌انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بشری، جواد (1388). فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. جلد 1/27. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
پروین گنابادی، محمّد (1340). «داراب‌نامه». سخن. سال 12. شمارۀ 1. صص 92-108.
حافظیان بابلی، ابوالفضل (1389). فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. جلد 44. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خلف تبریزی، محمّدحسین (1342). برهان قاطع. 5 جلد. به اهتمام دکتر محمّد معین. تهران: کتابفروشی ابن سینا.
داعی‌الاسلام، سیّد محمّدعلی (1363). فرهنگ نظام. 5 جلد. تهران: فاروس ایران.
دانش‌پژوه، محمّدتقی (1340). فهرست کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-، - (1348). فهرست میکروفیلمهای کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-، - (1358). نسخه‌های خطّی در کتابخانه‌های اتّحاد جماهیر شوروی و اروپا و آمریکا. تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد.
درایتی، مصطفی (1389). فهرستوارۀ دست‌نوشتهای ایران (دنا). جلد 8. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-، - (1392). فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. 15 جلد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن، حیدری، محبوبه (1391). ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران. 3 جلد. تهران: رشدآوران.
-، - (1393). «معشوقان جنگجو در منظومه‌های عاشقانه و افسانه‌های عامّه». زبان و ادبیّات فارسی. پائیز و زمستان. شمارۀ 77. صص 91-114.
-، - (1394). زبان و ادبیّات عامّۀ ایران. تهران: انتشارات سمت.
رامپوری، غیاث‌الدّین محمّد بن جلال (1363). غیاث‌اللغات. به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
رشیدی، عبدالرشید تتوی (1337). فرهنگ رشیدی. تحقیق و تصحیح محمّد عبّاسی. 2 جلد. تهران: کتابفروشی بارانی.
زرّین‌قبا نامه (منظومه‌ای پهلوانی و پیروِ شاهنامه از عصر صفویّه) (1393). مقدّمه و تصـحیح و تعلیقات سجاد آیدنلو، تهران: سخن.
سروری، محمّدقاسم بن حاجی محمّد (1338). فرهنگ مجمع‌الفرس سروری. 3 جلد. به کوشش محمّد دبیرسیاقی. تهران: کتابفروشی علی‌اکبر علمی.
صفا، ذبیح‌الله (1365). «ماجرای تحریم ابومسلم‌نامه». ایران‌نامه. زمستان. شمارۀ 18. صص 233-249.
-، - (1369). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 5/1. تهران: انتشارات فردوس.
صفی‌زاده، صدیق (1376). دانشنامۀ نام‌آوران یارسان (احوال و آثار مشاهیر، تاریخ، کتابها و اصطلاحات عرفانی). تهران: انتشارات هیرمند.
طرسوسی، ابوطاهر (2536). داراب نامه. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-، - (1380). ابومسلم نامه. تصحیح حسین اسماعیلی. 4 مجلّد. تهران: نشر قطره و معین.
-، - (1395). حماسه قران حبشی. تصحیح میلاد جعفرپور. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
طومار جامع شاهنامه (1391). مقدّمه، ویرایش و توضیحات سجّاد آیدنلو. تهران: انتشارات به‌نگار.
قزوینی، محمّد (1388). یادداشتهای قزوینی. به کوشش ایرج افشار. جلد 9 و 10. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریستن‌سن، آرتور (2535) کیانیان. ترجمۀ دکتر ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کزّازی، میرجلال‌الدّین (1392). نامۀ باستان. 9 جلد. تهران: انتشارات سمت.
لطفی‌نیا، حیدر (1388). حماسه‌های قوم کُرد. تهران: نشر سمیرا.
محجوب، محمّدجعفر (1364). «سرگذشت حماسی ابومسلم خراسانی». ایران‌نامه. زمستان. شماره 14. صص 194 - 224.
-، - (1382). ادبیّات عامیانۀ ایران. به کوشش دکتر حسن ذوالفقاری. تهران: نشر چشمه.
محمّد پادشاه (شاد) (1335). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمّد دبیرسیاقی. 7 جلد. تهران: انتشارات کتابخانۀ خیّام.
مشار، خانبابا (1352). فهرست کتابهای چاپی فارسی. جلد سوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معظمی کندی، سیّدعلی، سعیدی‌مهر، شهرام، مرادی بهرام، حمزه (1397). فهرست نسخ خطّی سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران. جلد 67. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
موجانی، سیّدعلی (1376). فهرست نسخ خطّی فارسی انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان. جلد اوّل. تهران: مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز وزارت امور خارجه.
-، - (1379). فهرست نسخه‌های خطّی انستیتو شرق‌شناسی و آثار خطّی تاجیکستان. جلد سوّم. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
نفیسی، سعید (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. تهران: فروغی.
وُلف، فریتس (1377). فرهنگ شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات اساطیر.
Blochet, Edgar (1932).Catalogue des manuscripts turcs. Tome I. nos 1-572. Paris: bibliotheque Nationale.
Ethe, Hermann (1937). Catalogue of Persian manuscripts in the library of the
india office. London: The Clarendon Press.
Flugel, Gustav (1865). Arabischen, Persischen und Turkischen Handschriften der Kaiserlich – Koniglichen Hofbibliothek zu Wien. Wien: K.K. Hof- Und Staatsdruckerei.
Kosticyan, Kristine petros (2017). Catalogue of Persian manuscripts in the matenadaran. Yerevan: “Nairi” publi-shing house.
Nametak, Fehim (1998). Catalogue of The Arabic, Turcish, Persian and Bosnian manuscripts in the Ghazi Husrev-bey library. Tome 4. London & Sarajevo: AL-Furqan Islamic Heritage Foundation & Riasat of Islamic Community in B & H.
Pertsch, Wilhelm (1888). Handschriften – verzeichnisse der koniglichen bibliothek zu berlin. Berlin: A. Asher & co.
Popara, Haso (2008). Catalogue of The Arabic, Turcish, Persian and Bosnian manuscripts in the Ghazi Husrev-bey library. Volume 16. London, Sarajevo: AL-Furqan Islamic Heritage Foundation, Riasat of Islamic Community in B & H.
آیدنلو، سجّاد (1384). «اسپ دریایی در داستانهای پهلوانی». مطالعات ایرانی. سال چهارم. شمارۀ هفتم. بهار. صص 16- 38.
-، - (1387). «پهلوان بانو». مطالعات ایرانی. بهار. شمارۀ 13. صص 11-24.
-، - (1388). متون منظوم پهلوانی (برگزیدۀ منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه). تهران: سمت.
اته، هرمان (2536). تاریخ ادبیّات فارسی. ترجمه با حواشی دکتر رضا زاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اذکایی، پرویز (1373). تاریخ‌نگاران ایران. تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.
اکبری مفاخر، آرش (1390). «کریمان کیست؟ بر پایۀ دستنویس هفت لشکر گورانی». جستارهای ادبی. پائیز. شمارۀ 174. صص 15-38.
بانوگشسب‌نامه (1382). مقدّمه، تصحیح و توضیح دکتر روح‌انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بشری، جواد (1388). فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. جلد 1/27. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
پروین گنابادی، محمّد (1340). «داراب‌نامه». سخن. سال 12. شمارۀ 1. صص 92-108.
حافظیان بابلی، ابوالفضل (1389). فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. جلد 44. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خلف تبریزی، محمّدحسین (1342). برهان قاطع. 5 جلد. به اهتمام دکتر محمّد معین. تهران: کتابفروشی ابن سینا.
داعی‌الاسلام، سیّد محمّدعلی (1363). فرهنگ نظام. 5 جلد. تهران: فاروس ایران.
دانش‌پژوه، محمّدتقی (1340). فهرست کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-، - (1348). فهرست میکروفیلمهای کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-، - (1358). نسخه‌های خطّی در کتابخانه‌های اتّحاد جماهیر شوروی و اروپا و آمریکا. تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد.
درایتی، مصطفی (1389). فهرستوارۀ دست‌نوشتهای ایران (دنا). جلد 8. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-، - (1392). فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. 15 جلد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن، حیدری، محبوبه (1391). ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران. 3 جلد. تهران: رشدآوران.
-، - (1393). «معشوقان جنگجو در منظومه‌های عاشقانه و افسانه‌های عامّه». زبان و ادبیّات فارسی. پائیز و زمستان. شمارۀ 77. صص 91-114.
-، - (1394). زبان و ادبیّات عامّۀ ایران. تهران: انتشارات سمت.
رامپوری، غیاث‌الدّین محمّد بن جلال (1363). غیاث‌اللغات. به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
رشیدی، عبدالرشید تتوی (1337). فرهنگ رشیدی. تحقیق و تصحیح محمّد عبّاسی. 2 جلد. تهران: کتابفروشی بارانی.
زرّین‌قبا نامه (منظومه‌ای پهلوانی و پیروِ شاهنامه از عصر صفویّه) (1393). مقدّمه و تصـحیح و تعلیقات سجاد آیدنلو، تهران: سخن.
سروری، محمّدقاسم بن حاجی محمّد (1338). فرهنگ مجمع‌الفرس سروری. 3 جلد. به کوشش محمّد دبیرسیاقی. تهران: کتابفروشی علی‌اکبر علمی.
صفا، ذبیح‌الله (1365). «ماجرای تحریم ابومسلم‌نامه». ایران‌نامه. زمستان. شمارۀ 18. صص 233-249.
-، - (1369). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 5/1. تهران: انتشارات فردوس.
صفی‌زاده، صدیق (1376). دانشنامۀ نام‌آوران یارسان (احوال و آثار مشاهیر، تاریخ، کتابها و اصطلاحات عرفانی). تهران: انتشارات هیرمند.
طرسوسی، ابوطاهر (2536). داراب نامه. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-، - (1380). ابومسلم نامه. تصحیح حسین اسماعیلی. 4 مجلّد. تهران: نشر قطره و معین.
-، - (1395). حماسه قران حبشی. تصحیح میلاد جعفرپور. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
طومار جامع شاهنامه (1391). مقدّمه، ویرایش و توضیحات سجّاد آیدنلو. تهران: انتشارات به‌نگار.
قزوینی، محمّد (1388). یادداشتهای قزوینی. به کوشش ایرج افشار. جلد 9 و 10. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریستن‌سن، آرتور (2535) کیانیان. ترجمۀ دکتر ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کزّازی، میرجلال‌الدّین (1392). نامۀ باستان. 9 جلد. تهران: انتشارات سمت.
لطفی‌نیا، حیدر (1388). حماسه‌های قوم کُرد. تهران: نشر سمیرا.
محجوب، محمّدجعفر (1364). «سرگذشت حماسی ابومسلم خراسانی». ایران‌نامه. زمستان. شماره 14. صص 194 - 224.
-، - (1382). ادبیّات عامیانۀ ایران. به کوشش دکتر حسن ذوالفقاری. تهران: نشر چشمه.
محمّد پادشاه (شاد) (1335). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمّد دبیرسیاقی. 7 جلد. تهران: انتشارات کتابخانۀ خیّام.
مشار، خانبابا (1352). فهرست کتابهای چاپی فارسی. جلد سوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معظمی کندی، سیّدعلی، سعیدی‌مهر، شهرام، مرادی بهرام، حمزه (1397). فهرست نسخ خطّی سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران. جلد 67. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
موجانی، سیّدعلی (1376). فهرست نسخ خطّی فارسی انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان. جلد اوّل. تهران: مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز وزارت امور خارجه.
-، - (1379). فهرست نسخه‌های خطّی انستیتو شرق‌شناسی و آثار خطّی تاجیکستان. جلد سوّم. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
نفیسی، سعید (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. تهران: فروغی.
وُلف، فریتس (1377). فرهنگ شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات اساطیر.
Blochet, Edgar (1932).Catalogue des manuscripts turcs. Tome I. nos 1-572. Paris: bibliotheque Nationale.
Ethe, Hermann (1937). Catalogue of Persian manuscripts in the library of the
india office. London: The Clarendon Press.
Flugel, Gustav (1865). Arabischen, Persischen und Turkischen Handschriften der Kaiserlich – Koniglichen Hofbibliothek zu Wien. Wien: K.K. Hof- Und Staatsdruckerei.
Kosticyan, Kristine petros (2017). Catalogue of Persian manuscripts in the matenadaran. Yerevan: “Nairi” publi-shing house.
Nametak, Fehim (1998). Catalogue of The Arabic, Turcish, Persian and Bosnian manuscripts in the Ghazi Husrev-bey library. Tome 4. London & Sarajevo: AL-Furqan Islamic Heritage Foundation & Riasat of Islamic Community in B & H.
Pertsch, Wilhelm (1888). Handschriften – verzeichnisse der koniglichen bibliothek zu berlin. Berlin: A. Asher & co.
Popara, Haso (2008). Catalogue of The Arabic, Turcish, Persian and Bosnian manuscripts in the Ghazi Husrev-bey library. Volume 16. London, Sarajevo: AL-Furqan Islamic Heritage Foundation, Riasat of Islamic Community in B & H.
