متن‌شناسی روایت «نُه‌منظر» و نقد برخی بن‌مایه‌های عیاری، شگفت‌انگیز و غنایی آن
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشگاه حکیم سبزواری
2
دانشگاه یزد
چکیده
«نُه‌منظر» یکی از روایت‌های تعلیمی کمتر شناخته‌شده و تنها نظیرۀ منثور هفت‌پیکر نظامی در ادب فارسی است که تا امروز حتّی متن روایت آن نیز تصحیح و منتشر نشده است. گفتار حاضر کوشیده است برای نخستینبار، ضمن نقد بن‌مایه‌های داستانی «نُه‌منظر»، توصیف نسبتاً جامعی از مشخّصات آن ارائه دهد، بدین منظور این پژوهش بنیادی در دو بخش، نخست منشأ، زمان و محلّ تألیف، راوی، وجه تسمیه، پیرنگ و موضوع، سبک و بیان و نوع ادبی «نُه‌منظر» را معرّفی کرده است و در بخش دوم، برای تحلیل کیفی موضوع مقاله، بن‌مایه‌های محوری روایت «نُه‌منظر» در سه بخش: تأثیرپذیری از شاهنامه، بن‌مایه‌های عیاری، شگفت‌انگیز و غنایی بهروش استقرایی نقد و بررسی شده‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن‌ندیم، محمّد بن اسحاق .(1381). الفهرست، ترجمۀ محمّدرضا تجدّد، 2 ج، چ 1، تهران: اساطیر.
افندی اوزبکی البخاری، شیخ سلیمان .(1392). فرهنگ جغتایی - فارسی، ترجمۀ حسن عبداللهی جهانی، تبریز: دنیزچین و آیدین.
آکیموشکین، اد، ف و دیگران .(1375). فهرست نسخه‌های خطّی فارسی مؤسّسۀ خاورشناسی فرهنگستان علوم روسیه، ترجمۀ عارف رمضان، تهران: مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
باباصفری، علی‌اصغر .(1392). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، چ 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارسانسب، محمّد .(1388). «بن‌مایه: تعاریف، گونه‌ها و کارکردها»، فصلنامۀ نقد ادبی مرکز تحقیقات زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس، س 1، ش 5، صص 7 - 40.
خانلری، زهرا .(1363). داستان‌های دل‌انگیز ادبیّات فارسی، چ 2، تهران: توس.
------- .(1348). «داستان نُه‌منظر»، سخن، ص 839.
دانش‌پژوه، محمّدتقی .(1348). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، 3 ج، تهران: دانشگاه تهران.
دانش‌پژوه، منوچهر .(1358). نشریۀ نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 9، تهران: دانشگاه تهران.
دانش‌پژوه، منوچهر و ایرج افشار .(1358). نشریۀ نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 8، تهران: دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن .(1385). «هفت‌پیکر نظامی و نظیره‌های آن»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، س 14، ش 52 و 53، صص 67 - 109.
---------- .(1394). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی، چ 2، تهران: چشمه.
راشدمحصّل، محمّرضا .(1391). «سنّت قصه‌پردازی و نقش گوسان‌ها در نقل روایت‌های پهلوانی»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی دانشگاه آزاد رودهن، س 8، ش 14، صص 1 – 15.
قانعی طوسی، سعید .(1388). داستان نُه‌منظر و دیگر داستان‌های ملّی و شاهنامه، تهران: پُل و خلاّق.
مارزلف، اولریش .(1389). «سندبادنامه»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، ج 4، چ 1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
محجوب، محمّدجعفر .(1387). ادبیّات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
مدبّر چاربرجی، سیف‌الله .(1387). فهرست تفصیلی نسخ خطی فارسی انستیتو ککلیدزۀ تفلیس، با همکاری مایا ماماتساشویلی، 3 ج، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
المعجم المفهرس للمخطوطات العربیّه و الإسلامیّه فی طشقند عاصمه جمهوریه اوزبکستان (الترجمه من اروسیه إلی العربیّه) .(1999). هیأت ترجمه: نعمهالله ابراهیم، زاهدالله منوّر، تیمور مختار و رامل شاکر، 10 ج، طبعه الأولی، بیروت: مطبوعات التوزیع و النّشر.
منزوی، احمد .(1365). فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، ج 6، چ 1، لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
موجانی، سیّد علی و امر یزدان علی مردان .(1376 - 1377). فهرست نسخ خطّی فارسی انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان، 2 ج، چ 1، تهران: مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز وزارت امور خارجه.
Blochet, Edgar .(1934). Catalogue des manuscrits persans de la Bibliotheque nationale, Tome 4, Paris: Bibliothèque Nationale.
------------ .(1932). Catalogue des Manuscrits Turcs, Tome 2, Paris: Bibliothèque Nationale.
Rieu, Charles. (1879). Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London: Gilbert and Rivington.
Ethe, Ernest & Sachau, Eduard. (1889). Catalogue of the Persian, Turkish, Hindustani and Pushtu manuscripts by Bodleian Library, Oxford: Clarendon Press.
افندی اوزبکی البخاری، شیخ سلیمان .(1392). فرهنگ جغتایی - فارسی، ترجمۀ حسن عبداللهی جهانی، تبریز: دنیزچین و آیدین.
آکیموشکین، اد، ف و دیگران .(1375). فهرست نسخه‌های خطّی فارسی مؤسّسۀ خاورشناسی فرهنگستان علوم روسیه، ترجمۀ عارف رمضان، تهران: مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
باباصفری، علی‌اصغر .(1392). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، چ 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارسانسب، محمّد .(1388). «بن‌مایه: تعاریف، گونه‌ها و کارکردها»، فصلنامۀ نقد ادبی مرکز تحقیقات زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس، س 1، ش 5، صص 7 - 40.
خانلری، زهرا .(1363). داستان‌های دل‌انگیز ادبیّات فارسی، چ 2، تهران: توس.
------- .(1348). «داستان نُه‌منظر»، سخن، ص 839.
دانش‌پژوه، محمّدتقی .(1348). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، 3 ج، تهران: دانشگاه تهران.
دانش‌پژوه، منوچهر .(1358). نشریۀ نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 9، تهران: دانشگاه تهران.
دانش‌پژوه، منوچهر و ایرج افشار .(1358). نشریۀ نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 8، تهران: دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن .(1385). «هفت‌پیکر نظامی و نظیره‌های آن»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، س 14، ش 52 و 53، صص 67 - 109.
---------- .(1394). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی، چ 2، تهران: چشمه.
راشدمحصّل، محمّرضا .(1391). «سنّت قصه‌پردازی و نقش گوسان‌ها در نقل روایت‌های پهلوانی»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی دانشگاه آزاد رودهن، س 8، ش 14، صص 1 – 15.
قانعی طوسی، سعید .(1388). داستان نُه‌منظر و دیگر داستان‌های ملّی و شاهنامه، تهران: پُل و خلاّق.
مارزلف، اولریش .(1389). «سندبادنامه»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، ج 4، چ 1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
محجوب، محمّدجعفر .(1387). ادبیّات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
مدبّر چاربرجی، سیف‌الله .(1387). فهرست تفصیلی نسخ خطی فارسی انستیتو ککلیدزۀ تفلیس، با همکاری مایا ماماتساشویلی، 3 ج، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
المعجم المفهرس للمخطوطات العربیّه و الإسلامیّه فی طشقند عاصمه جمهوریه اوزبکستان (الترجمه من اروسیه إلی العربیّه) .(1999). هیأت ترجمه: نعمهالله ابراهیم، زاهدالله منوّر، تیمور مختار و رامل شاکر، 10 ج، طبعه الأولی، بیروت: مطبوعات التوزیع و النّشر.
منزوی، احمد .(1365). فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، ج 6، چ 1، لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
موجانی، سیّد علی و امر یزدان علی مردان .(1376 - 1377). فهرست نسخ خطّی فارسی انستیتوی آثار خطّی تاجیکستان، 2 ج، چ 1، تهران: مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز وزارت امور خارجه.
Blochet, Edgar .(1934). Catalogue des manuscrits persans de la Bibliotheque nationale, Tome 4, Paris: Bibliothèque Nationale.
------------ .(1932). Catalogue des Manuscrits Turcs, Tome 2, Paris: Bibliothèque Nationale.
Rieu, Charles. (1879). Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London: Gilbert and Rivington.
Ethe, Ernest & Sachau, Eduard. (1889). Catalogue of the Persian, Turkish, Hindustani and Pushtu manuscripts by Bodleian Library, Oxford: Clarendon Press.
