عامه‌نگاری در چاپ سنگی مصور نوشآفرین گوهر تاج (با بررسی قدیم‌ترین نسخۀ چاپ سنگی مصور نوشآفرین گوهر تاج، مورخ ۱۲۶۳ق)
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
استادیار، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
قصههای عامه در دورۀ قاجار در میان مردم محبوبیت و شیوع بیشتری یافت. ظهور چاپ سنگی در این دوره به نشر و گسترش این داستانها کمک بسیاری کرد. بهویژه چاپهای سنگی مصور که داستانها را با زبان تصویر و با جذابیت بیشتری برای مردم بیان میکردند. داستان «نوشآفرین گوهرتاج»، داستان عامۀ منثوری از دورۀ قاجار در شرح عشق شاهزاده ابراهیم، فرزند پادشاه چین، برای رسیدن به معشوقش نوشآفرین گوهرتاج، دختر پادشاه دمشق است. نویسنده و زمان تألیف این داستان عامه معلوم نیست. چاپهای سنگی متعدد نوشآفرین گوهرتاج، حاکی از مقبولیت و محبوبیت آن نزد عموم مردم است. با توجه به اهمیت این داستان نزد مردم، پژوهش حاضر یکی از مهمترین چاپهای سنگی این داستان، یعنی نخستین چاپ سنگی مصور نوشآفرین گوهرتاج، مورخ ۱۲۶۳ق محفوظ در آکادمی ملی لینچی در رم را بررسی میکند. نسخۀ مذکور به ۵۷ نگاره به قلم برجستهترین تصویرگر کتب چاپ سنگی، یعنی میرزا علیقلی خویی، مزین است. در این جستار، داستان عامۀ «نوشآفرین گوهرتاج» معرفی و اهمیت چاپهای سنگی در ترویج این داستان بررسی میشود. بخش اصلی مقاله به تحلیل نگارههای این نسخه از منظر چهرهپردازی و پیکرهنگاری، تصویرگری موجودات موهوم و افسانهای و ترسیم صحنههای رزم و بزم اختصاص دارد. حاصل پژوهش نشان میدهد که تصویرگر نسخه در تلاش بوده است تا نگارهها را به شیوهای مردمپسند و متناسب با نیازهای عصر خود بهتصویر درآورد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1. اسکندری، نسرین و اسکندری، اکبر (۱۳۹۵).نوشآفرین گوهرتاج، شیراز: مروارید.
2. اکرم رفیعی وردنجانی و علی اکبر شریفی مهرجردی (۱۳۹۶). «بازشناسی رقم نقاش در نسخ چاپ سنگی دوره قاجار (مطالعه تطبیقی نسخه چاپ سنگی نوشآفرین گوهرتاج محفوظ در کتابخانه آستان قدس رضوی و آثار میرزا نصراله)»، هنرهای زیبا (هنرهای تجسمی)، بهار، دوره ۲۲، صص ۳۱- ۴۲.
3. بهرامی، ایرج (۱۳۸۷). قصه عاشقان قدیمی، تهران، ورجاوند.
4. حسن ذوالفقاری، بهادر باقری و صدیقه مهرانفر (۱۳۹۰). «قصه‌شناسی نوش‌آفرین‌نامه»، جستارهای ادبی، تابستان، شماره ۱۷۳- صص ۷۲- ۹۸.
5. داد، سیما (۱۳۷۵). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران، مروارید.
6. دانشنامه جهان اسلام (۱۳۹۳): «خویی، میرزا علیقلی»، اولریش مارزلف، ج ۱۶، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی.
7. شچکلوا، الیمپیادا پاولونا (۱۳۸۸). تاریخ چاپ سنگی در ایران، ترجمه پروین منزوی، تهران: معین.
8. مارزلف، اولریش (۱۳۹۰). تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی، ترجمه شهروز مهاجر، چاپ دوم، تهران، نظر.
9. ____________ (۱۳۹۲). قصه نوشآفرین گوهرتاج، تهران: به‌نگار.
10. ماه‌وان، فاطمه (۱۳۹۵). شاهنامه‌نگاری، گذر از متن به تصویر، تهران، معین.
11. محجوب، محمدجعفر (۱۳۸۳). ادبیات عامه ایران (مجموعه مقالات درباره افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران)، تهران، چشمه.
12. میرصادقی، جمال (۱۳۷۶). ادبیات داستانی، چاپ سوم، تهران، سخن.
2. اکرم رفیعی وردنجانی و علی اکبر شریفی مهرجردی (۱۳۹۶). «بازشناسی رقم نقاش در نسخ چاپ سنگی دوره قاجار (مطالعه تطبیقی نسخه چاپ سنگی نوشآفرین گوهرتاج محفوظ در کتابخانه آستان قدس رضوی و آثار میرزا نصراله)»، هنرهای زیبا (هنرهای تجسمی)، بهار، دوره ۲۲، صص ۳۱- ۴۲.
3. بهرامی، ایرج (۱۳۸۷). قصه عاشقان قدیمی، تهران، ورجاوند.
4. حسن ذوالفقاری، بهادر باقری و صدیقه مهرانفر (۱۳۹۰). «قصه‌شناسی نوش‌آفرین‌نامه»، جستارهای ادبی، تابستان، شماره ۱۷۳- صص ۷۲- ۹۸.
5. داد، سیما (۱۳۷۵). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران، مروارید.
6. دانشنامه جهان اسلام (۱۳۹۳): «خویی، میرزا علیقلی»، اولریش مارزلف، ج ۱۶، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی.
7. شچکلوا، الیمپیادا پاولونا (۱۳۸۸). تاریخ چاپ سنگی در ایران، ترجمه پروین منزوی، تهران: معین.
8. مارزلف، اولریش (۱۳۹۰). تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی، ترجمه شهروز مهاجر، چاپ دوم، تهران، نظر.
9. ____________ (۱۳۹۲). قصه نوشآفرین گوهرتاج، تهران: به‌نگار.
10. ماه‌وان، فاطمه (۱۳۹۵). شاهنامه‌نگاری، گذر از متن به تصویر، تهران، معین.
11. محجوب، محمدجعفر (۱۳۸۳). ادبیات عامه ایران (مجموعه مقالات درباره افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران)، تهران، چشمه.
12. میرصادقی، جمال (۱۳۷۶). ادبیات داستانی، چاپ سوم، تهران، سخن.
